Mitoloji: Revizyonlar arasındaki fark

Mitoloji kelimesinin Türkçe karşılığı ''söylenbilim'' veya ''söylencebilim''idir. Türk dilleri içerisinde en ilginç olan karşılığı Çuvaşçada yer alır. Bu dilde ''Халаплăх'' (Halaplah) kelimesi Mitoloji manasına gelir ve ''Халап'' (Halap) yani Masal sözcüğünden türemiştir.<ref>Wikipedia Chuvash - [[:cv:%D0%A5%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%BB%C4%83%D1%85|Халаплăх]]: ''"Халаплăх (гр. μυθολογία, гр. μύθος — «халап, юмах» тата гр. λόγος — «сăмах, калав, вĕрентӳ» сăмахĕсенчен), — религи шутне кĕрекен халапсен пуххи."'' Masal kökü: «халап, юмах» ile vurgulanmıştır.</ref><ref>Glosbe Dictionary; Chuvash - English: [http://glosbe.com/cv/en/%D1%85%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D0%BF%D0%BB%C4%83%D1%85 "Халаплăх".]</ref>

 

[[Dosya:Jupiter Smyrna Louvre Ma13.jpg|150px|thumb|[[Yunan mitolojisi]]nin temel figürlerinden biri olan ''Tanrıların Kralı'' [[Zeus]]]]

Efsaneler konu itibarıyla tanrıları, soylu kişileri asilleri kahramanları ve doğaüstü varlıkları konu alan anlatılardır. Uyumlu bir sistem içerisinde düzenlenmişlerdir ve çoğunlukla geleneksel sözlü aktarı yoluyla ([[ozan]]lar, [[rahip]]ler) yayılarak canlı kalırlar. Sıklıkla ilgili oldukları topluluğun dinî veya ruhânî yaşantıları ile bağıntılı olan mitler, rahipler veya hükümdarlar tarafından onaylanırlar. Topluluktaki bu ruhânî mevkilerini kaybettikleri zaman, yani topluluğun ruhânî yapısıyla aralarındaki bağ koptuğunda, mitolojik niteliklerini yitirir ve [[folklor]]a ait söylenceler veya peri masalları haline gelirler.{{ref|2}}

Mit kutsal bir öyküyü anlatır;en eski zamanda, "başlangıçtaki" masallara özgü zamanda olup bitmiş bir olayı anlatır.Mit her zaman bir "yaratılış"ın öyküsüdür: Bir şeyin nasıl yaratıldığını, nasıl varolmaya başladığını anlatır.

 

Çoğu dinde mitolojinin çok önemli ve öncelikli bir yeri bulunur. Mit, günlük kullanımdakinin tersine, aslında bir hikâyenin nesnel anlamda yanlış veya doğru olduğunu tanımlamaz, daha çok, nesnel veya materyalist nosyonlardan ilgisiz bir şekilde, [[doğru]] veya [[gerçek]] kavramının [[ruhsal]], [[psikolojik]] ve/veya [[sembolik]] yönlerine gönderme yapar.

 

Din ve mitoloji ilişkisindeki yaygın bir hata da, eski toplulukların inandığı dinlerin mitolojileri ile karıştırılmasıdır. Din ile mitoloji arasındaki içleyici yakın ilişki sebebiyle belirli bir nesne her iki kümenin de elemanı olabilir. Bununla birlikte genel anlamda din ile mitoloji tamamen farklı terim ve kavramlardır. Mitoloji salt mitolojik nesnelerle ilgilenirken, dinin çevrelediği alan ve nesneler daha farklıdır; [[liturji]]den [[eskatoloji]]ye kadar. Dinî kavramların mitolojik bir yönünün olabilir olması, dinî kavramın dinî oluşunu arkaplana itmez. Bu sebeple örneğin [[Kelt mitolojisi]] ve [[Kelt dini]] ile kastedilen ayrı şeylerdir; bazı aynı elemanları barındırsalar ve birçok ilişkileri olsa dahi.

 

 

Ritüel mitleri, belirli [[dinî uygulama]]ların yapılışını veya anlamını açıklayan mitlerdir. Tapınma, ibadet eylemi ile yakın bir ilişki içerisindeki bu mitler, dinî veya ruhâni sistemin liturjik yapısında yer alabilirler. Köken mitleri bir [[âdet]], isim, nesne veya canlının kökenini açıklayan mitlerdir. [[Kült]] mitleri bir ilahın (veya ilâhî unsurlar taşıyan varlığın) gücünü gösteren kompleks kutlamaları açıklayan mitlerdir. Prestij mitleri genellikle ilâhî unsurlar veya kutsallık atfedilmiş belirli bir halk, kahraman veya şehirle ilgili mitlerdir. Eskatolojik mitler bilinen dünyanın sonunu getireceği öne sürülen bir mutlak sonu, ve/veya buna dair kavram ve olayları açıklayan, kısacası eskatolojik şeyleri konu alan, mitlerdir. Sosyal mitler ise o anki sosyal değer veya uygulamaları savunmak veya güçlendirmek amacı taşıyan mitlerdir. Bir mit birden çok kategoriye uyabilirse de konularına göre efsaneler kabaca 3 kategoride incelenebilirler <ref>Özhan Öztürk. [http://www.karalahana.com/makaleler/folklor/folklor-ve-mitoloji-sozlugu.html Folklor ve Mitoloji Sözlüğü]. Phoenix yayınları. İstanbul, 2009 ISBN 9786955738266 s. 7</ref>.

* 3. [[Kahraman]]lara dair söylenceler

 

Mitler [[fabl]], [[efsane]], [[halk hikâyesi]] (folklorik hikâye, ''folktale''), [[peri masalı]], [[anekdot]] veya [[kurgu]] gibi kavramlarla aynı (yani eşit) olmasa da, bu kavramlarla çakışabilir: örneğin bir hikâye hem bir mit hem de bir efsane olabilir. Mitolojik temalar edebiyatta sıklıkla ve bilinçli bir şekilde işlenir e ortaya çıkan eser belirli mitolojik arkaplanlara gönderme yapsa da kendisi bir mitler bütünü içerisinde yer almayabilir ([[Cupid ve Psyche]]).

 

Mitoloji Güzel sanatlardan gelir, düşün ve duyguların töresel dışavurumudur.

 

[[Dosya:603px-TürkMitolojisi.jpg|thumb|200px|En köklü mitolojilerden biri de [[Türk mitolojisi]]dir. Türk mitolojisinde [[bozkurt]] önemli bir rol oynamaktadır.]]

Mitlerin geniş açıklayıcı özellikleri oluşumlarını belirli bir oranda muğlaklaştırmakta olup, efsanelerin kökeni konusunda yazarlar arasında ortak uzlaşı bulunmamaktadır. Kimi yazarlar yaşanıp unutulmuş gerçek olaylara kimisi tamamen bilinçaltı ev hayal gücüne antropolog Paul Radin'in başını çektiği bir grup ise toplumların varolma ve kaynak bulma ihtiyaçlarını sömüren dini ve siyasi önderler tarafından teşvik edilip, oluşturulduğu kanatindedir.<ref>[[Özhan Öztürk]]. [http://www.karalahana.com/makaleler/folklor/folklor-ve-mitoloji-sozlugu.html Folklor ve Mitoloji Sözlüğü]. Phoenix yayınları. İstanbul, 2009 ISBN 9786955738266 s. 8</ref>

Mitlerin bir toplamı, bütünü mitos olarak adlandırılır. Bunların (mitosların) bir toplamı, bütününe ise mitoi denir. Bunun önemli bir türü bir kültürün evrenin nasıl yaratıldığına ilişkin görüş ve inançlarını açıklayan ve tanımlayan [[yaratılış mitleri]]dir.

 

[[Yıldız Savaşları (film)|Star Wars]] veya [[Tarzan]] gibi film ve kitap serileri zaman zaman güçlü mitolojik yönler barındırırlar ki bu yönler bazen derin ve karışık felsefî sistemlere (doğru) gelişebilir. Bu nesneler mitoloji olmasalar da mitik temalar içerirler ki bunlar bazı kişilere göre benzer psikolojik ihtiyaçları karşılar. Bunun bir örneği [[John Ronald Reuel Tolkien|J. R. R. Tolkien]] tarafından yazılan [[Hobbit (roman)|Hobbit]] ve [[Yüzüklerin Efendisi]] isimli romanlarda ve yine yazarın notları incelenerek oğlu [[Christopher Tolkien]] tarafından yayına sunulan ''[[Silmarillion]]'', ''[[Húrin'in Çocukları]]'', ''[[Orta Dünya Tarihi]]'', vd. eserlerinde anlatılan [[Orta Dünya]] evreninde görülebilir. Bazı sevenleri veya takipçileri kurgusal kompleks dünyaları, [[Star Trek]] serisindeki gibi, yanlış bir şekilde mitoloji olarak yorumlarlar; oysa bunlar nesnel ve bilimsel bağlamda mitoloji olarak tanımlanamaz. Kurgu, insanlar ona inanmadıkları ve ruhâni (veya psikolojik) yaşantıyla bir bağ kurulmadıkça, gerçek anlamda mitoloji seviyesine ulaşamaz.

Ayrıca [[Percy Jackson ve Olimposlular]] serisi mitolojinin günümüze uyarlamasıdır.

 

[[Dosya:Hokusai Phoenix.jpg|thumb|200px|Mitolojik hayvan resmi, (Ressam: Katsushika Hokusai)]]