Cüce gezegen: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Seçkin içerik şablonları kaldırılarak ilgili tanımlar Vikiveri'ye aktarıldı |
Melisgelgec (mesaj | katkılar) türkçe çeviri yapıldı |
||
1. satır:
[[Dosya:Ceres optimized.jpg|right|thumb|[[Hubble Uzay Teleskobu]]'ndan [[Ceres (cüce gezegen)|Ceres]]. [[Asteroit kuşağı]]'nın tek cüce gezegenidir.]]
Bir cüce
gezegen,gezegen boyutunda olan (gezegen boyutlu obje) ancak ne gezegen ne de
dogal bir uydu olan bir gökcismidir.
Daha
açıkca, Uluslar Arası Astronomi Birliği(IAU)cüce gezegeni Güneş yörüngesinde
olan[1] ve kütleçekimi tarafından kontrol edilebilecek kadar yeterli kütleye sahip olan ancak bir
gezegenin aksine diğer gökcisimlerinin yörüngesinde bulunmayan gökcismi olarak
tanımlar.[2][3]
Cüce
gezegen terimi 2006’da Güneş etrafında dönen cisimlere özgü bir kategoriye göre
adlandırılmıştır.
Cüce gezegen terimi 2006 da ,trans-Neptün objelerin keşifinde ki artışla
(neptünden olan uzaklıklara güneş ten daha fazla olan) birliklte ve hatta daha
kütleli obejlerin,Eris keşfiyle [4] güneş etrafında dönen cisimlere özel üç
çeşitli bir kategorileme sistemine göre kabul edilmiştir.[1]
Bu sınıflandırmanın belirttiğine göre,komşu gezegenlerinin
yörüngelerinde hareket edebilecek kadar büyük kütleye sahip cisimler gezegen
olarak adlandırılırken,kendi kütle çekimleri etrafında dönemeyecek kütleli
cisimler,Güneş sisteminin küçük cisimleri olarak adlandırılır.Cüce gezegenler
bunların arasındadır.Cüce gezegenlerin,gezegen kadrosunda ki cisimlerin dışında
tutulması,IAU tarafından hem övgü almış hem de eleştirilmiştir,Eris cüce
gezegenini keşfeden astronot Mike Brown[5][6][7] tarafından,bu alınancak dogru
karardır,cümlesi söylenmiştir ancak cüce gezegen kelimesini bulan Alan Stern[8][9] bunu reddetmiştir.(1990)[10]
Güneş
sisteminde yüzlerce ve binlerce cüce gezegen olduğu tahmin edilmektedir.IAU günümüzde
bunlardan beş tanesini bilmektedir;Ceres,Pluto,Haumea,Makemake ve Eris[11].Brown
bunun resmi olarak tanınmasını şöyle eleştirdi:”Mantıklı bir insan bunun
anlamının Güneş sisteminde bilinen beş tane
IAU tanımına uyan cüce gezegen bulunduğunu düşünebilir ancak tbu mantıklı insan
doğruya yakın olmaya cok uzak olabilir.[12]
Diğer
yüzlerce ya da bilinen gökcisimlerinin cüce gezegen olduğu şüphelidir[13].200
‘e kadar sayıda olma ihtimali olan cüce gezegenler,Kuiper Kemeri (kuiper belt)
olarak bilinen tüm bölgenin keşfedilmesiyle bulunabilir ve Kuiper Kemeri’nin
dışına saçılan cisimler de göz önüne alındığında bu sayı 10,000 e kadar
çıkabilir.[14]
Bireysel astronotlarımız bunların birkaçından haberdardır [13]ve
2011 Ağustosunda Mike Brown’un yayınladığı listede 390 aday cisimler,neredeyse
kesin,olası cüce gezegenler bulunmaktadır[12].Brown günümüzde 11 bilinen,5’i
kabul edilen cüce gezegen tanımlamıştır ve ek olarak
OR,Quaoar,Sedna,Orcus,2002MS ve salacia ve daha bir düzine olası cüce gezegen
daha.Stern’un belirttiğine göre bir düzineden daha fazla bilinen cüce gezegen
vardır.Ancak bu cisimlerden yalnızca 2 tanesi,Ceres ve Pluto,gerçekten IAU
tanımına gerçekten uyduğuna karar verecek kadar iyi gözlemlenmiştir.[14]
IAU,
Eris’i Pluto’dan daha kütleli olduğu
için cüce gezegen olarak kabul etmiştir. Mutlak değeri +1 den parlak
isimlendirilmemiş trans-Neptun objelerin,cüce gezegen olma ihtimali düşünülerek
adlandırılması gerektiği büyük ölçüde kabul edilmiştir.[15].O
zamanda bu tarz bilinen sadece iki obje,Makemake ve Haumea bu isimlendirme
prosedurunden geçmiş ve cüce gezegen olarak adlandırılmalarına karar
verilmiştir.Cisimlerin cüce gezegen özellikleriyle diğer gezegen sistemlerine
göre adlandırıldıkları gözlenmemiştir.[17] 22 Ocak 2014 de,ESA bilim adamları
ilk resmi zaman olarak,Ceres(en büyük obje ve asteroid kuşağında[18] ki tek
cüce gezegen) de su buharı saptandığını rapor etmiştir.Saptanma, uzak
kızılötesi özellikleri olan Herschel Space Observatory kullanılarak tespit
edilmiştir.[19]Buluntular beklenmdikti çünkü kuyruklu yıldızlar,asteroid değil,
jet filizleri olarak düşünülmüştü.Bilim adamlarndan birine göre,”kuyruklu
yıldızlar ve asteroidler arasındaki çizgiler gittikçe daha ve daha
bulanıklaşıyor.”[19]
=== Tarih ve konsept ===
1801 den başlayarak,gök
bilimciler Mars ve Jupiter arasında ki,onlarca yıl gezegen olarak görülen Ceres
ve diğer objeleri keşfetti.1801 ile 1851 tarihleri arasında, gezegenlerin
numarası 23 ü aştığında,gök bilimciler,küçük cisimler için asteroid ismini
kullanmaya ve sonra onları gezegen olarak sınıflandırmaya ve isimlendirmeye
başladı.[20]
193 da Pluto’nun keşfi
ile birlikte birçok gökbilimci, binlerce oldukça küçük cisimlerle(astreoidler
ve kuyruklu yıldızlar) birlikte Güneş Sisteminin 9 gezegenden oluştuğunu
düşündü.Neredeyse 50 yıl boyunca Plutonun Merkürden büyük olduğu düşünüldü[21]
ancak 1978 de Plutonun ayı Charon un keşfi ile Plutonun kütlesinin kesin
ölçülmesi ve ilk varsayımlara göre çok daha küçük olduğunu öğrenmek mümkün oldu
[23].Plutoyu en küçük gezegen yapan ,eredeyse kabaca Merkürün 20 de bir kütlesinde
olmasıydı.Astroid kuşağındaki en büyük cisim olan Ceresden bile 10 kat fazla
olmasına rağmen,dünyanın uydusunun beşte biri kadar.[24]Dahası,büyük yörüngesel
ekse eğikliğine sahip olması ve yüksek yörüngesel eğime sahip olması gibi bazı
olağandışı karakteristikleri olması,onun diğer gezegenlerden tamamen farklı bir
tür cisim olduğunu kanıtlar.[25]
1990
larda,gökbilimciler uzayın aynı bölgesinde Pluto gibi(şu an Kuiper kemeri
olarak biliniyor)objeler bulmaya başladı ve hatta bazılarını daha
ilerisinde.[26]Bunlardan birçoğu ,Plutonun bazı temel yörüngesel özelliklerini
paylaşır ve Pluto yeni sınıf objelerden en büyüğü olarak görülmeye
başlar.(plutinos)Bu bazı gökbilimcilerin Pluto ya gezgen olarak hitap
etmelerini bırakmalarını sagladı.Alt gezegen ve küçük gezegen dahil olmak üzere
birkaç terimin cüce gezegen olarak bilinen cisimler için kullanılmaya
başlandı.[27][28] 2005 ile,Pluto ile kıyaslanabilir boyutta üç trans-Neptün
cismi(Quaoar,Sedna ve Eris) rapor edildi.[29].gezegen olarak da
adlandırılabilecekleri gibi Pluto’nun
tekrar sınıflandırılmak zorunda da kalabileceği
belirginleşti.[30]Gökbilimciler,Pluto kadar büyük daha çok objenin de
keşfedileceği ve Pluto aynı kalırken birçok gezegenin hızlıca büyüyeceği
konusunda da eminler.[31]
2006’da,Eris in Pluto
dan biraz daha olduğuna inanılıyordu ve bazı resmi olmayan raporlarda ondan
onuncu gezegen olduğundan bahsedildi.[32]Sonuç olarak,konu yoğun bir tartışma
konusu oldu.(IAU Genel Kongresi Ağustos 2006)[33]IAU’nun ilk teklifinin taslağı
gezegenler listesinde ki Charon,Eris ve Ceres i içeriyordu.Birçok gökbilimcinin
bu önergeyi reddetmesinden sonra,Uruguaylı gökbilimci Julio Angel Fernandez
tarafından dönebilecek kadar kütlesi
olan ama yörüngesinde dönecek
gezegenimsi yapıları olmayan objeler için medyan sınıflandırması olan bir
alternatif daha çizildi.Charon un listeden düşmesiyle birlikte,yeni teklif
Pluto,Ceres ve Eris i de çıkardı çünkü kendi yörüngelerinde dönmüyorlardı.[34]
IAU’nun son önergesi 5A
güneş yörüngesinde dönen gökcisimlerine özgü adlandırılmasına özgü kategoriyi
sürdürdü.IAU uydular hariç,güneş sisteminde ki gezegenlerin ve diğer cisimlerin
üç belirgin kategoriye göre sınıflandırıldığını çözümledi.Bunlar aşağıdadır.
(1)Gezegen 1 Güneş yörüngesinde olan(a) ve kütleçekimi tarafından kontrol
edilebilecek kadar yeterli kütleye sahip
olan(b) ve diğer gökcisimlerinin de yörüngesinde olan(c) gök cismi olarak
tanımlanır.
(2)Bir cüce gezegen Güneş yörüngesinde olan(a) ve kütleçekimi tarafından
kontrol edilebilecek kadar yeterli
kütleye sahip olan(b) ancak bir gezegenin aksine diğer gökcisimlerinin
yörüngesinde bulunmayan yani hidrostatik dengede olduğu varsayılan ve uydu
olmayan (d) gökcismi olarak tanımlanır.
(3)Diğer
bütün cisimler,3 uydular dışında,güneş etrafında dönen küçük sistem gök
cisimleri olarak anılır.
Diğer
yıldızlar etrafında dolanan gezegenlerin sınıflandırılması hakkında olan
endişelerin artmasına rağmen[17],konu çözülmedi ve sadece böyle cisimler
gözlemlendiğinde karar verilmesi öne sürüldü.
=== İsim ===
Cüce
gezegen terimi birşekilde kendiliğinden tartışmalıdır çünkü bu cisimler cüce
yıldızların yıldız olmaları kadar gezegendir.[35]Bu Güneş sisteminin
konseptidir.Bu tnaım ayrıca gökbilimciler tarafında da kullanılır ve IAU tanımına
uyar.[36]Brown şunu vurgular,gezegenimsi bu tarz cisimler için yıllarca
kullanılan oldukça güzel bir kelimedir.[37]Hatta 5A tasarısı bu medyan
cisimlere gezegenimsi [38[39] demiştir ancak genel kurulda kapalı oylama ile
boyle olmaması kararı alınmıştır.[1]İkinci tasarı,5B,cüce gezegenleri
altgezegen olarak tanımlamıştır,Stern in de en başta niyetlendiği gibi,diğer
sekiz klasik gezegenden farklı olarak.Bu anlaşma altında,reddedilmiş teklifteki
on iki gezegen sekiz klasik gezegen ve dört cüce gezegen olmuştur.Ancak,5B
tasarısı da tıpkı 5A ya olduğu gibi yenilgiye uğramıştır.[37]Çünkü cüce
gezegenin 5B tasarısının başarısızlığı sebebiyle gezegen olmayışı anlamlı
kararsızlığı,nanogezgen ve alt gezegen gibi alternatif terimlerin
tartışılmasına sebep oldu ancak CSBN de değiştirmek için hiçbir uzlaşma
yoktu.[40]
2006[41]
nın IAU tasarısı 6a ya göre Pluto, yeni kategori trans-Neptün cisimlerin
prototipidir.Bu kategorinin kesin doğası ve ismi spesifikleştirilmemişti ama
IAU için daha sonra yayınlaması için bırakılmıştı;tartışmada tasarının
taraftarı olan grup,kategori üyeleri değişiklik göstererek plutonlar ve
plutomsu objelere yöneldi ancak isim daha ileri gitmedi bunun sebebi belki de
yer bilimcilerin onların plütonu ile karışacağını düşünmelerinden kaynaklanan
itirazlarıydı.[1] 11 Haziran 2008 de IAU yönetici komitesi plütoid adını ortaya
çıkardı ve tanımı; bütün trans-neptün cüce gezegenler plütoid dir[16] ayrıca
iletişim eksikliğine dair bir e-mail in bir parçası, WG-PSN(Gezegen sistemleri
cisimleri isimlendirme çalışma grubu) plütoid ismininin seçiminde rol
almadı.Hatta WG-PSN tarafından yapılmış bir oylamada bu spesifik terimin
kullanılması reddedildi [42] ve gökbilimciler arasında yaygın bir kelime
olmadı.
=== Karakteristik ===
==== Yörüngesel
Baskınlık ====
Alan
Stern ve Harold F.Levison yörüngede ki sapmada karşılaşılan sonucu ifade ederek
bir parametre tanıttı Λ (lambda).[46] Stern’ün modelinde buparametrenin değeri kütlenin
karesiyle doğru orantılı olup periyot ile ters orantılıdır.Bu değer bir cismin
komşu yörüngesinde dolanabilme kapasitesini saptamada kullanılabilir, Λ > 1
olması eninde sonunda dolanabilir olması anlamına gelir. Λnın beşli
sıralamasında ki boşluk,en küçük karasal gezegen ile en büyük asteroid ve
Kuiper kemeri objeleri arasında bulunur.[43]
Bu
parametreyi kullanmak,Steven Soter ve diğer gökbilimcilerin gezegenler ile
asteroidler arasındaki fark üzerinde anlaştığı,gezegenlerin çarpışmalarla,kütleçekimi
dağılmasıyla küçük objeleri yörüngelerinden atabilmesi ile ilgilidir.[46]Soter
gezgen diskriminantı adını vermek istediği bir parametreyi ortay koydu,sembolü µ
(mu) olan,yörüngesel bölgede ki gezilebilirliği deneysel olarak ölçen bir
derece idi bu.( µ,incelenen
kütlenin yörüngedeki toplam kütleye oranı ile hesaplanıyordu.) µ > 100 olduğunda, gezebilir anlamına
geliyordu.[43]Gezegenleri ve cüce gezegenleri ayırmada kullanılan daha birçok
şema vardır,[8] ancak bu konsept için 2006 nın tanımlaması kullanılır.[1]
=== Boyut ve
kütle ===
Yeterli
iç basınç,cisimin kütle çekiminden kaynaklanan,cismi esnek bir hale çevirir ve
yeterli esneklik yüksek rakıma sebep olur bu aşamaya kütleçekimsel rahatlama
denir.Birkaç kilometreden daha küçük cisimler,kütle çekimsel olmayan kuvvetler
altına girmiştir ve şekilsiz bir biçimde olma eğilimindedirler.
Satürnün
uydusu Methone,yaklaşık 3 km yarıçapında,yuvalar ancak hafifçe yumurta
şekilinde bir objedir.Kütle çekiminin önemli ancak baskın olmadığı daha büyük
objeler patetes şeklindedir;cisim ne kadar kütleli ise,cisim aynı zamanda o
kadar iç yuvarlak ve iç basıncı yüksektir, basınç iç kuvvetleri yenecek kadarve
hidrostatik dengeye gelene kadar.Bu noktada,cisim olabileceği kadar yuvarlaktır.Bu
bir cüce gezegeni tanımlama limitidir.[47]
Bir
obje,hidrostatik dengede iken,üstünü kaplayan sıvının küresel katmanı,aynı
şekilde bir sıvı yüzeyi oluşturabilir,tıpkı kraterler ve çatlaklar gibi.Eğer
cisim dönmüyorsa küre olur ancak ne kadar hızlı dönerse o kadar
yassılaşır.Ancak bu şekilde dönen bir cisim eriyene kadar ısıtılırsa,bu cismin
tüm şekli sıvı iken de değişmeyecektir.Bu tarz küresel olmayan ve hidrostatik
dengede ki bir cisimin aşırıua kaçan bir örneği Haumea(ana eksininin uzuluğu
kutuplardakinin 2 katıdır. dır.
Eğer
cisim kütleli bir komşu cisme sahip ise gelgitsel kuvvetler de etki edecektir.Jüpiterin
bir ayı Io buna bir örnektir.Io gelgitsel ısınmaya bağlı olarak Güneş
sisteminde ki en volkanik olarak aktif cisimdir.
Gelgitsel
kuvvetler ayrıca cisimlerin gelgitsel olarak kilitlenmesine de sebep
olabilir.Komşu cismine sürekli aynı yüzünü göstermesi gibi.Buna verilebilecek
en aşırı örnek Pluto-Charon sistemidir.Bu sistemde iki cisimde gelgitsel olarak
birbirine kilitlenmiştir.Dünya nın ayı da ayrıca bu şekilde gelgitsel olarak
kilitlenmiştir tıpkı birçok gaz devlerinin uydularında olduğu gibi.En uç ve en
alt boyutta ki ve cüce gezegenlerin kütle limitleri IAU tarafından spesifik
olarak belirtilmmemiştir.Tanımlanmış bir üst sınır yoktur ve Merkür den daha
büyük ya da daha kütleli,komşularının yörüngelerinin etrafında dönmeyen
cisimler cüce gezegen olarak adlandırılır.[48] Alt sınırlar,hidrostatik dengeye
ulaşabilmek için gereken koşullar göze alınarak belirlenir ancak bir cismin bu
şekle gelebilmesi için gereken boyut ve kütle
o cismin yapısına ve termal geçimişine bağlıdır. 2006 IAU nun orijinal
taslak önerisi hidrostatik denge olarak tekrar tanımlanmıştır, kütlesi 5×10<sup>20</sup> kg ın üstünde ve yarıçapı 800 km den fazla,[17] ancak bu
bilgi son taslağa konulmamıştır.[1]
Deneysel
gözlemler önerir ki,alt limit cisimin yapısı ve termat geçmişe göre değişiklik gösterir.Taşlı
asteroidler gibi katı silikatlardan yapılmış bir cismin hidrostatik dengeye
ulaşması ortalama 600 km yarıçapta ve 3.4×10<sup>20</sup> kg kütlede ortaya çıkar.Daha az miktarda sudan oluşan bir
cisimde ise,limit 320 km ve 10<sup>19 </sup>kg kütle ile
sınırlıdır.[49}
Methone
nin uzamış şeklinin,Saturn un uyugladığı gelgitsel kuvvetler ile kendi kütle
çekim kuvvetinin arasındaki dengenin yansıması olduğunu varsayarak,yarıçapı
sadece 3 km buzlu olduğu öne sürülür.[50][51]Asteroid kuşağında,Ceres taş
bulundurma limitini açıkça aşan tek cisimdir ve şekli dengedi bir küreseldir.2
Pallas ve 4 Vesta,ancak,taşlı ve limitin altındadır.Pallas,525-560 km ve 1.85-2.4x10<sup>20 kg </sup>da
neredeyse yuvarlak bir şekile sahiptir fakat hala bir şekilde düzensizdir.Vesta,530km
ve 2.6x10<sup>20 </sup> kg
da elips bir şekilden sapmadır,kutuplarının büyük etkisinden dolayı.
Buzlu cisimler
boyunca,hidrostatik dengede olmak için en kküçük düşünce,cüce gezegen konsepti
tartışılıken Mimastı,396 km ve 3.75x10<sup>19 </sup>kg.Güneş
sisteminde bilinen en büyük şekilsiz cisim Proteus dur.(neredeyse 396 km
yarıçapında ve yaklaşık olarak 4.4x10<sup>19 </sup>kg)Neredeyse ama tam olmayacak şekilde yuvarlak kabul
edilir.Mimas gibi cisimler Proteus a göre daha geniş bir termal geçmişe sahip
olabilirler ya da bir çarpışmadan sonra şekilleri kaybolabilir.[52] Hiçbir
cisim,alt sınırı hesaplamak için kullanıldığı gibi saf buz değildir,ancak,ve
Mike Brown un önerdiği üzere,buzlu bir cüce gezegen için olan pratik alt sınır
400 km nin altında biryerde olmalıdır.[53] Şu anda bu boyutun üzerine çıktığı
varsayılan tahmini olarak yaklaşık 100 TNOs vardır.Ancak,Mimasın hidrostatik
dengede olmadığı keşfedildi ve geçimişinde kaynaklı elips bir şekili vardır.Satürn
ün onaylanmış,bilinen en küçük ayı hidrostatik dengede olan Rhea dır.(1,530 km),dengede
olmayan en büyük olan lapetus dışında (1,470 km)[54][55].Bu bulgular cüce
gezegen konseptinde tartışılmadı ama lapetus Makemake den biraz daha da olsa
büyüktür (1,415-1,445 km) ve Haumea dan büyük ölçüde büyüktür.(1,180-1,310 km)
=== Cüce
gezegenler ve olası cüce gezegenler ===
Birçok
trans-Neptün cisimin (TNOs) çekirdeğinin buzlu olduğu düşünüldü ve buyüzden
belki 400 km yarıçaplı(Dünya nın yüzde üçü kadar) olması gerekiyordu.[53]Bu
cisimlerin yarıçapları hakkında sadece kabaca tahminler olmasına rağmen,yaklaşık
100 bilinen TNOs büyük olasılıkla cüce gezegendir.[13] Bunlardan 30 unu
araştıran bir grup eninde sonunda Kuiper kemerinde 200 tane olduğunun
kanıtlanacağına inanıyor ve daha binlercesine [53].
IAU beş
cismi cüce gezegen olarak tanımlıyor:Ceres,Pluto,Eris,Haumea ve Makemake.[56]
Ceres ve Plüton direkt gözlemlerle cüce gezegen olarak biliniyor.[57]
Eris,genellikle Plüton dan daha kütleli olduğu için cüce gezegen olarak kabul
ediliyor.Haumea ve Makemake mutlak büyüklüklerine dayanılarak cüce gezegen
olarak kabul ediliyor.[11][41].Güneş e göre olan uzaklıkla,beşi;
1.
Ceres – 1 Ocak 1801 de keşfedildi, Neptün den 45 yıl önce. Yarım
asır boyunca gezegen olarak kabul edildikten sonra asteroid olarak sınıflandırıldı.IAU
tarafından 19 Eylül 2006 da cüce gezegen olarak kabul edildi.
2.
Plüton – 18 Şubat 1930 tarihinde keşfedildi.76 yıl boyunca
gezegen olarka kabul edildi. IAU tarafından 24 Ağustos 2006 da cüce gezegen
olarak tekrar tanımlandı.
3.
Haumea – 28 Aralık 2004 de keşfedildi.IAU tarafından 17 Eylül
2008 de cüce gezegen olarak tekrar
sınıflandırıldı.
4.
Makemake – 31 Mart 2005 de keşfedikdi.I AU tarafından 11 Temmuz
2008 de cüce gezegen olarak tanımlandı.
5.
Eris – 5 Ocak 2005 de keşfedildi.Medya raporlarında onuncu
gezegen olarak anıldı.IAU tarafından 13 Eylül 2006 da cüce gezegen olarak kabul
edildi.
Mike
Brown Eris,Plüton,Haumea,Makemake ve altı diğer cismi neredeyse kesin cüce
gezegen olarak görüyor,Çünkü onlar hidrostatik dengede bulunabilecek kadar
yeterli kütleye sahip ve eğer onlar (öncelikli olarak taşlı olacak şekilde)
yoğun ise ve tahmini yarıçaplarının altı sınırndalarsa,yüksek
olasılıklıdır.[13] Tancreti et al. 12 cüce gezegen olabilecek cisim buldu ve
IAU ya bunlardan üçünü resmi olarak kabul etmesini tavsiye etti.[57]Güneşe göre
olan uzaklıklarıyla,altı tane ek olarak cüce gezegen olabilecek cisim:
1.
Orcus – 17 Ocak 2004 de keşfedildi
2.
2002 MS4 – 18 Haziran 2002 de keşfedildi
3.
Salacia – 22 Eylül 2004 de keşfedildi
4.
Quaoar – 5 Haziran 2002 de keşfedildi
5.
2007 OR10 – 17 Temmuz 2007 de keşfedildi
6.
Sedna – 14 Kasım 2003 de keşfedildi
Hiçbir
uzay probu bunları ziyaret etmedi,ancak eğer NASA nın DAWN AND NEW ü bu konuda
başarılı olursa ve görevini başarıyla tamamlarsa 2015 de bu değişecek.O yıl
Dawn Ceresin yörüngesinde girecek ve New Horizon da Plüton a yollanacak.
Ceres den
sonra asteroid kuşağında ki ikinci en kütleli cisim Vesta da cüce gezegen
olarak sınıflandırılabilir çünkü şekli hidrostatik dengeden çıkmaktadır ve
bunun en büyük sebebi katılaşmadan sonra meydana gelen kütleli
etkilerdir[61]Cüce gezegenin tanımı bu probleme hitap etmiyor.Dawn probundan
gelen data,2011-2012 de Vesta da dolanan,belki bu konuyu açığa kavuşturmaya
yardım edebilir.[62]
=== Gezegenimsi
kütlede olan aylar ===
Kendi
kütle çekimleri altında yuvalak olabilecek kadar kütleli olan o dokuz tane ay
biliniyor ve bunlardan yedi tanesi Eris ve Plüton dan daha kütleli.Fiziksel
olarak cüce gezegenlerden ayılmazlar ancak o sınıfın da üyüleri değillerdir
çünkü direkt olarak Güneş yörüngesinde dolanmazlar.Eris den ve Dünya nın
ayından daha büyük olan yedisi,Jüpiterin eylemsiz referans çerçevesinde ki
ayları Io,Europa,Ganymede ve Callisto,Satürn ün bir uydusu Titan ve Neptün ün
bir uydusu Triton dur.Satürn ün diğer altı uydusu;Mimas,Enceladus,Tethys,Dione,Rhea
ve lapetus,Uranüs ün beş uydusu;Miranda,Ariel,Umbriel,Titania ve Oberon ve
Plüton un bir uydusu Charon dur.Planemo terimi (gezegenimsi kütlede olan ay)
cüce gezegenleri ve bu çeşit ayları içine alır tıpkı gezegenler gibi.[63]Alan
Stern onları özel bir gezegen kategorisi olarak görürü,uydu gezegenler.[64]
IAU nun
taslak tasarısında gezegen tanımı,Plüton ve Charon cüce gezegen olarak
görülmelidir der çünkü tüm kütle ve şekil gereksinimlerini karşılarlar.[note
1][17].IAU şimdilerde Charonun cüce gezegen olarak görülmemesi
gerektiğini,sadece Plüton un bir uydusu olarak bilinmesi gerektiğini
söyler,ileride tüm cücece gezegen gereksinimlerini sağlayacağını göz önünde
bulundursak bile.[65]
Ağırlık
merkezinin yeri,sadece cisimlerin göreceli kütlelerine göre değil ayrıca
aralarındaki uzaklığa da bağlıdır; mesela Güneş ve Jüpiter in ağırlık merkezi,güneşin
dışında yer alır.
=== Tartışma
konusu ===
IAU nun
cüce gezegeni tanımlamasından hemen sonra,birçok bilim adamı IAU nun tanımını
reddettiğini açıkladı.[18]Campanyalara araba tamponu ve t-shirt leri dahil
oldu.[66]Mike Brown( Eris i keşfetti) gezegenlerin sekize indirgenmesi
konusunda hemfikir oldu.[67]
NASA IAU
tarafından ortaya konulan yeni yönlendirmeyi takip edeceğini açıkladı.[68]Ancak
Alan Stern,NASA nın Plüton görevinin yöneticisi,yeni IAU tanımını reddetti
çünkü hem cüce gezegeni tanımlamada ki kriterler hem de diğer çeşit gezegen
olmayan cisimlerin kriterleri aynıydı ve tanımlamada iç karakteristik
özelliklerin kullanımındansa yörüngesel karakteristikler
kullanılmalıydı.[69Dahası,2011 de o hala Plüton a gezegen olarak hitap
ediyordu.[64]IAU tanımından birkaç yıl önce übergezegenler ile cüce gezegenleri
ayırmak için yörüngesel karakteristikleri kullanmıştı.[46]
<sup> </sup>
<sup> </sup>
== <sup> Referanslar</sup> ==
<sup> </sup>[[:en:Dwarf_planet|https://en.wikipedia.org/wiki/Dwarf_planet]]
<sup> </sup>
<sup> </sup>
== Ayrıca bakınız ==
Satır 20 ⟶ 426:
*[[Clearing the neighbourhood]] -->
== ==[[Kategori:Cüce gezegenler|*]]
| |||