Vikipedi

Gelgit: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Ömererezz (mesaj | katkılar)
10 değişiklik
Değişiklik özeti yok
Ömererezz (mesaj | katkılar)
10 değişiklik
Değişiklik özeti yok
6. satır:
'''Gelgit''' veya '''med cezir''', bir [[gök cismi]]nin başka bir gök cismine uyguladığı [[kütle çekimi]] nedeniyle her iki cisimde meydana gelen şekil bozulmaları. En çok bilineni, her bir [[ay günü]]nde [[Ay (uydu)|Ay]] ve [[Güneş]]'in göreli konumlarındaki değişmeler sonucu kütle çekimlerinde meydana gelen farklılıklar nedeniyle [[deniz seviyesi]]ndeki yükselme ve alçalmalardır.
 
[[Galileo]] 1632'de yayımladığı "Gelgit Üzerine Diyalog" ''(Dialogue Concerning the Two Chief World Systems-Dialogue on the Tides)'' kitabında gelgit için "Denizdeki suların, Dünya'nın Güneş etrafında dönmesi sonucu savrulmasıdır." diyerek yanılgıya düşmüştür. Gelgitin [[kütleçekim kuvveti]] sonucu oluştuğu 1687'de [[Newton]]'ın ''[[Principia]]'' eserinde açıklanmıştır. 18.yüzyılda su yüksekliğini hesaplayacak tablolar geliştirilmiştir. Günümüzde ise su yüksekliği, akıntılar, gelgitin oluşacağı zaman bilgisayarlarla hesaplanmaktadır.
 
== Ay etkisi ==
 
Ay yerküre etrafında dönerken yerkürenin bir yüzü Ay'a daima daha yakındır. Bu durumda Ay'a yakın yerdeki sular ay tarafından kendine doğru çekilirler. Bu arada kabaran suların arkasında bulunan boşlukları yanlardan gelen sular doldurur. Böylece Dünya’nın[[Dünya]]’nın Ay'a bakan yüzeyinde sular yükselirken, diğer yerlerde alçalır. Bu yükselme ve alçalma birbirini devamlı izler.
 
Dünya yüzeyinde Ay’ın[[Ay]]’ın (veya Güneş’in[[Güneş]]’in) çekim alanı farkı, gelgit oluşturan güç olarak bilinir. Bu gelgit hareketini oluşturan temel mekanizmadır ve günde iki yüksek gelgite neden olan iki eşit-potansiyel gelgit tümseğini açıklamaktadır.
 
 
23. satır:
Herhangi bir yerde gelgit olayı her gün aynı saatte olmaz. Bir önceki günden 50 dakika daha geç oluşur. Buna Liman Gecikmesi denir.Nedeni ise Güneş günü ile Ay günü arasındaki 50 dakikalık farktır.Bir meridyen Ayın karşısına geldikten sonra dünya dönerek aynı alana 24 saatte gelir, fakat bu sırada Ay dünya çevresindeki yörüngesinde döndüğü için biraz ilerlemişdir, 50 dakika sonra meridyen yeniden ay karşısına gelir.Böylece [[Ay günü]] 24saat 50 dakika olur.<ref>http://www.tck.org.tr/kaynak/tr/cografya-sozlugu/cografya-sozlugu</ref>
 
Gelgit olayındaki sürtünmelerden dolayı yerkürenin kendi etrafındaki dönme hızı azalır. Böylece günler yavaş yavaş uzar. Gelgit olayındaki sürtünme Dünya’nın dönme hızında yavaşlamaya neden olurken, Ay'ın da her yüzyıl Dünya’dan 3,8 cm uzaklaşmasına neden olur.<ref name="nasa3">{{Web kaynağı| url = http://sunearth.gsfc.nasa.gov/eclipse/SEhelp/ApolloLaser.html | başlık = Apollo Laser Ranging Experiments Yield Results | erişimtarihi = 2007-05-30 | yayımcı = [[NASA]] | tarih = 2005-07-11 }}</ref>
 
Kurumsal çalışmalar ve gözlemler, kabarma ve alçalmaların [[sıfır]] olduğu noktaların bulunduğunu ortaya çıkarmıştır; kabarma ve alçalmalar bu noktalar çevresinde (saat yönünde ya da ters yönde) döner. [[Akdeniz]], [[Karadeniz]] ve [[Baltık Denizi]] gibi, neredeyse tamamen kapalı denizlerde, doğrudan [[yerel]] gelgit kuvvetlerinin etkisiyle bir duran dalga oluşur. Bu denizlerde gelgit genliği oldukça küçüktür ([[santimetre]] ölçeğindedir). Açık okyanuslarda genellikle bir metreden azdır. Körfezlerde ve bunlara bitişik denizlerde genlik çok daha büyük olabilir. Çünkü gelgit dalgası [[kıta sahanlığı]]nın [[sığ]] sularına girince, ilerleme hızı yavaşlar ve [[enerji]] küçük bir [[hacim]]de biriktiği için gelgit yükselme ve alçalmaları büyük boyutlara ulaşabilir.
52. satır:
* Haliçler oluşur. Deniz yükseldiği zaman akarsuların ağız kısımlarına sokulur ve [[haliç]] şekli meydana gelir. Bu çeşit kıyılara haliç tipi kıyılar denir.
* [[Watt]] kıyıları oluşur.Deniz alçalınca ortaya çıkan, deniz yükselince ortadan kalkan bu kıyılara watt kıyıları denir.
* Deniz, belli aralıklarla alçalıp yükselince [[kıyı çizgisi]] değişir.
* Türkiye’nin çevresindeki denizler [[iç deniz]] olduğu için gel - gitgelgit genliği azdır. Bu nedenle, ülkemiz kıyılarında gel - git’ingelgit’in etkisi hissedilmez
 
 
==[[Gelgit enerjisi]]==
 
Gelgit hareketlerinin enerjiye dönüştürülme fikri 11. yüzyıla kadar dayanır. O zamanlar, değirmenciler tahıl öğütürken gelgit hareketlerinden faydalanırkenfaydalanırlardı, şimdi ise; gelgit hareketlerinden doğan enerji, gelişmiş makineler vasıtasıyla elektrik enerjisine dönüştürülmüştürdönüştürülmektedir. Diğer bir deyişle Gel-git ve akıntı enerjisi, gel-gitgelgit veya okyanus akıntısı nedeniyle yer değiştiren su kütlelerinin sahip olduğu kinetik veya potansiyel enerjinin elektrik enerjisine dönüştürülmesidir. Bilim adamları bu güçten yararlanarak suyun yükselmesiyle gelen akıntıdan ve yine alçalmasından meydana gelen ters yöndeki akıntıdan yararlanmışlar ve çok büyük kapasiteli elektrik jeneratörleri kurmuşlardır.<ref>http://www.elektrikport.com/</ref>
 
[[File:Dalga-1.gif|thumb|Right|Gelgit olaylarında turbinlerin dönüşü]].
Okyanuslarda henüz kullanılmamış ve maliyetli bir enerji türü olan med-cezir enerjisi ile suyun kabarması ve inmesi şeklinde gelişen gelgit hareketi süresince suyun hareket enerjisinin kullanılması mümkündür. Med-cezir enerjisinin %8–25 i faydalı hale dönüştürülebilir. ▼
Med-cezir enerjisinden yararlanmak için sahillerin okyanusa açık olması gerekmektedir. Bu nedenle, med-cezir enerjisi Türkiye açısından uygun olmamaktadır. Gelgit hareketlerinden elektrik üretmek için, alçalan ve yükselen gelgit arasındaki farkın en az beş metre olması gerekmektedir. Yeryüzünde bu büyüklükte gelgitlerin bulunduğu yaklaşık kırk bölge vardır.▼
 
▲Okyanuslarda[[Okyanus]]larda henüz kullanılmamış ve maliyetli bir enerji türü olan med-cezirgelgit enerjisi ile suyun kabarması ve inmesi şeklinde gelişen gelgit hareketi süresince suyun hareket enerjisinin kullanılması mümkündür. Med-cezirGelgit enerjisinin %8–25 'i faydalı hale dönüştürülebilir.
Körfezler, gelgit enerjisi üretmek için en ideal bölgeleri teşkil etmektedir. Mühendisler gelgitlerden enerji elde etmek için bir halice veya körfeze boydan boya baraj veya barikat kurarak gelgitleri sıkıştırmış ve gelgit barajın diğer tarafında yeterli su seviye farkını ürettiğinde geçitler açılmış, su türbinlere doğru akmış ve türbinler elektrik jeneratörleri vasıtasıyla elektrik üretmiştir.▼
▲Med-cezirGelgit enerjisinden yararlanmak için sahillerin okyanusa açık olması gerekmektedir. Bu nedenle, med-cezirgelgit enerjisi Türkiye açısından uygun olmamaktadır. Gelgit hareketlerinden elektrik üretmek için, alçalan ve yükselen gelgit arasındaki farkın en az beş metre olması gerekmektedir. Yeryüzünde bu büyüklükte gelgitlerin bulunduğu yaklaşık kırk bölge vardır.
 
▲Körfezler[[Körfez]]ler, gelgit enerjisi üretmek için en ideal bölgeleri teşkil etmektedir. Mühendisler gelgitlerden enerji elde etmek için bir halice veya körfeze boydan boya baraj veya barikat kurarak gelgitleri sıkıştırmış ve gelgit barajın diğer tarafında yeterli su seviye farkını ürettiğinde geçitler açılmış, su türbinlere doğru akmış ve türbinler elektrik jeneratörleri vasıtasıyla elektrik üretmiştir.
Bir diğer gelgit teknolojisi olarak da gelgit çitleri tasarlanmıştır. Gelgit çitleri, dev turnikeleri andırmaktadır. Bu turnikeler gelgitler olduğunda dönerek enerji üreteceklerdir. Henüz dünyanın hiçbir yerinde gelişmiş gelgit çitleri yoktur. Ancak Filipinlerde bu teknoloji için planlar yapılmaktadır.▼
 
[[Dosya:Rance tidal power plant.JPG|thumb|right|230px|[[Rance Nehri]], gelgit barajı. Bu gelgit barajı, dünyanın en devasa gelgit barajıdır]]
 
▲Bir diğer gelgit teknolojisi olarak da gelgit çitleri tasarlanmıştır. Gelgit çitleri, dev turnikeleri andırmaktadır. Bu turnikeler gelgitler olduğunda dönerek enerji üreteceklerdirüretmektedir. Henüz dünyanın hiçbir yerinde gelişmiş gelgit çitleri yoktur. Ancak FilipinlerdeFilipinler'de bu teknoloji için planlar yapılmaktadır.
[[Gelgit enerjisindenenerjisi]]nden yararlanmak için tasarlanan bir diğer yöntem ise; suyun altına yerleştirilecek gelgit türbinleridirturbinleridir. [[Avrupa Birliği]] yetkilileri Avrupa’da bu iş için uygun 106 bölge tespit etmişlerdir. Ayrıca [[Filipinler]], [[Endonezya]], [[Çin]] ve Japonya’da[[Japonya]]’da gelecekte geliştirilebilecek sualtısu türbinialtı turbini alanlarına sahiptirler. Gelgit enerjisinden, Rusya ve Fransa gibi ülkelerde, 400 kilo watt’tan 240 milyon watt’a varan kapasitelerde yararlanmak istemişlerdir. Hesaplamalara göre yeryüzündeki okyanuslardaki gelgit hareketleri her gün devamlı olarak 3 bin milyar kilo watt enerjinin yüzde 2’sinin ( toplam 60 milyar watt ) elektrik enerjisine dönüştürülebileceği tahmin edilmektedir.<ref>http://www.academia.edu//</ref>
 
== Resim galerisi ==
Satır 73 ⟶ 77:
Dosya:Intertide zonation at Kalaloch.jpg|Suların çekildiğinde gelgit hattı gözlenebilen kaya.
Dosya:Bay of Fundy High Tide.jpg|[[Fundy Körfezi]], suların yükseldiği zaman
Dosya:Bay of Fundy Low Tide.jpg|[[Fundy Körfezi]], suların çekildiği zaman
Dosya:Gorey_Harbour_at_low_tide.JPG|[[New Jersey]] Gorey Limanı.
</gallery>
 
Bilinen en büyük gelgit [[Kanada]]'daki [[Fundy Körfezi]] içinde oluşur; burada 21 [[metre]] yüksekliğe kadar kabarmalar gözlenmiştir. Fundy Körfezi'nde denizin altı saatlik yükselişi sırasında kara, 100 milyar ton su ile dolar. (Bu miktar dünyadaki tüm nehirlerin toplam su miktarına yakındır.)<ref>[[Cnntürk]]'teki "Yerkürenin Sıradışı Yolculuğu" belgeseli.</ref>
 
== Kaynakça ==
*{{dergi kaynağı |soyadı1=Aktuğ |ad1=Şems |soyadı2= |ad2= |yıl=2013 |başlık=Piri Reis Döneminde Kullanılan Seyir Aletleri ve Yöntemleri |dergi=Bilim ve Teknik |cilt= |sayı=547 |sayfalar=51 |yayıncı= |doi=}}
 
 
{{kaynakça}}
{{Kıyı coğrafyası}}
[[Kategori:Coğrafya terminolojisi]]
[[Kategori:Gelgit| ]]:Gelgit
 
{{Link SM|nl}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Gelgit" sayfasından alınmıştır