Vikipedi

Bilim ve teknoloji tarihi: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Ömer Berkay (mesaj | katkılar)
Devriyeler
24.026 değişiklik
Değişiklik özeti yok
Ömer Berkay (mesaj | katkılar)
Devriyeler
24.026 değişiklik
Değişiklik özeti yok
5. satır:
tarih yazımı hem toplumsal tarihten hem düşünsel tarihten sıklıkla yararlanır. Fakat [[19. yüzyıl]]da William Whewell tarafından üretilen [[İngilizce]] “scientist” (bilim insanı) kelimesi göreceli daha yenidir. Bundan önce doğa ile uğraşan insanlar kendilerini [[doğa]] [[filozof]]ları olarak tanımlarlardı.
 
Doğal dünyanın deneysel araştırmaları [[Antik Yunan]]’dan (Örneğin [[Tales]], [[Aristotales]] ve diğerleri) itibaren ve bilimsel yöntemler [[Orta Çağ]]’dan (örneğin, [[İbn-i Heysem]] ve [[Roger Bacon]]) itibaren tanımlanmış olsa bile modern bilimin ortaya çıkışı 16. ve 17. yüzyılda [[Avrupa]]’da ortaya çıkan bilimsel devrimin erken dönemlerine uzanır.<ref>{{Dergi kaynağı|soyadı=Hendrix|ad=Scott E.|başlık=Natural Philosophy or Science in Premodern Epistemic Regimes? The Case of the Astrology of Albert the Great and Galileo Galilei|dergi=Teorie vědy / Theory of Science|yıl=2011|cilt=33|sayı=1|sayfalar=111–132|url=http://teorievedy.flu.cas.cz/index.php/tv/issue/view/10|erişimtarihi=20 Şubat 2012}}</ref> Geleneksel olarak bilim tarihçileri bilimi bu soruları da kapsayacak yeterlilikte bilim kavramını tanımladılar. <ref>"For our purpose, science may be defined as ordered knowledge of natural phenomena and of the relations between them." [[William Cecil Dampier|William C. Dampier-Whetham]], "Science", in ''Encyclopædia Britannica'', 11th ed. (New York: 1911); "Science comprises, first, the orderly and systematic comprehension, description and/or explanation of natural phenomena and, secondly, the [mathematical and logical] tools necessary for the undertaking." [[Marshall Clagett]], ''Greek Science in Antiquity'' (New York: Collier Books, 1955); "Science is a systematic explanation of perceived or imaginary phenomena, or else is based on such an explanation. Mathematics finds a place in science only as one of the symbolical languages in which scientific explanations may be expressed." [[David Pingree]], "Hellenophilia versus the History of Science", ''Isis'' '''83''', 559 (1982); [[Pat Munday]], entry "History of Science", ''New Dictionary of the History of Ideas'' (Charles Scribner's Sons, 2005).</ref>
 
== Erken Kültürler ==
15. satır:
 
=== Antik Yakın Doğu’da Bilim ===
[[Mezopotamya]]lı insanlar milattan önce 3500 yılında [[Sümer]]’de (bugünkü [[Irak]]) başlayan tarihlerinden itibaren dünya ile ilgili bazı gözlemleri sayısal bilgilerle kaydetmeye çalışmaya başladılar. Fakat bu gözlemlerin  ve ölçümlerin bilimsel yasalar yerine bazı amaçlar için yapıldığı görülüyor. [[Pisagor]] yasasının somut bir örneği milattan önce [[18. yüzyıl]]ın erken yıllarında kaydedildi: Mezopotamyalı [[çiviyazısı]] tableti Plimpton 322 bir dizi büyük ihtimalle Pisagor’dan bin yıl önce Pisagor üçlülerini (3,4,5) (5,12,13) kaydeder, fakat Pisagor kuramının kuramsal bağıntısal yapısı yoktu. <ref>[[Paul Hoffman (science writer)|Paul Hoffman]], ''The man who loved only numbers: the story of Paul Erdös and the search for mathematical truth'', (New York: Hyperion), 1998, p.187. ISBN 0-7868-6362-5</ref>
 
Babil astronomisinde, ayın, gezegenlerin, yıldızların hareketlerinin yazıcılar tarafından kaydedilen  kayıtları kil tabletlerde binlerce yıl kaldı. Bugün bile Mezopotomya’da belirlenen bazı astronomik devirler bugün hala [[güneş]] yılı ve ay ayı gibi Doğu takvimlerinde[[takvim]]lerinde yaygın bir şekilde kullanılır. Bu bilgileri kullanarak, bir yıl içindeki gün ışığının uzunluğunun değişimini ölçmek, Ay’ın ve gezegenlerinvegezegenlerin ve ortaya çıkışını ve yok oluşunu  ve [[Ay tutulması|Ay]] ve [[Güneş tutulmas|Güneş tutulmalarını]] tahmin etmek için aritmetiksel yöntemler geliştirdiler. Bugün sadece Kaldeli astronom ve matematikçi olan Kidinnu gibi birkaç astronomun ismi bilinir. Kidinnu’nun güneş yılı için değerleri bugünün takvimlerinde kullanımdadır. [[Babil]] astronomisi ''ince matematiksel açıklamalar ve astronomik olgular vermekte ilk ve büyük ölçüde başarılı girişidi.'' Tarihçi A. Aaboe’ye göre, [[Helenistik dönem|Helenistik dünyadaki]], [[Hindistan]]’daki, [[İslam]] ve dünyasındaki ve Batıdaki ortaya çıkan sonraki bütün bilimsel astronomi çeşitliği Babil astronomisinin kesin ve temel yollarına dayanır. <ref>{{Dergi kaynağı|başlık=Scientific Astronomy in Antiquity|author=A. Aaboe|dergi=[[Philosophical Transactions of the Royal Society]]|cilt=276|sayı=1257|tarih=2 Mayıs 1974|sayfalar=21–42|ref=harv|doi=10.1098/rsta.1974.0007|bibcode=1974RSPTA.276...21A|jstor=74272}}</ref>
tutulmalarını tahmin etmek için aritmetiksel yöntemler geliştirdiler.Bugün sadece  Kaldeli astronom ve matematikçi olan Kidinnu gibi birkaç astronomun ismi bilinir.Kidinnu’nun güneş yılı için değerleri bugünün takvimlerinde kullanımdadır.Babil astronomisi “ince matematiksel  açıklamalar ve astronomik olgular vermekte ilk ve büyük ölçüde başarılı girişim”di.Tarihçi A. Aaboe’ye göre, Helenistik dünyadaki, Hindistan’daki, İslam ve dünyasındaki ve Batıdaki ortaya çıkan sonraki bütün bilimsel astronomi çeşitliği Babil astronomisinin kesin ve temel yollarına dayanır.
 
Antik Mısır astronomi, [[matematik]] ve tıpta[[tıp]]ta önemli gelişmeler gösterdi.<ref Uzambilimdename='odyssey'>{{Kitap kaynağı |soyadı=Homer|authorlink=Homer |başlık=The Odyssey |yayıncı=[[Oxford University Press]] |diğerleri=Translated by [[Walter Shewring]] |tarih=Mayıs 1998 |isbn= 0-19-283375-8 |quote=In Egypt, more than in other lands, the bounteous earth yields a wealth of drugs, healthful and baneful side by side; and every man there is a physician; the rest of the world has no such skill, for these are all of the family of Paeon. |sayfa=40 |url=http://books.google.com/?id=rcjeZ-yxr5MC&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false}}</ref> Uzam bilimde gösterdikleri gelişme [[Nil Nehri]] tarafından her yıl basılan tarlaların sahiplerini ve düzeni korumak için yapılan araştırmaların önemli bir dalıydı. 3-4-5 dik üçgeni ve başparmağın diğer kuralları doğrusal yapılar kurmak için kullanıldı. Mısır aynı zamanda [[Akdeniz]]’de [[simya]] araştırmalarının merkeziydi.
dalıydı. 3-4-5 dik üçgeni ve başparmağın diğer kuralları doğrusal yapılar kurmak için kullanıldı.Mısır aynı zamanda Akdeniz’de simya araştırmalarının merkeziydi.
 
[[Edwin Smith papirüsü]] hala geçerli olan ilk tıbbi belgelerden biridir, belki de, [[beyin|beyni]] incelemek ve tanımlamak için yapılan ilk girişim olabilir: bu modern [[sinir biliminbilimi]]n ilk başlangıçları olarak görülebilir. Fakat, Mısır tıbbı bazı etkili uygulamaların yanında bazı etkisiz ve zararlı uygulamalar da bulundurur. Tıp tarihçileri örneğin Mısır ilaçbilimininilaç biliminin büyük ölçüde etkisiz olduğunu düşünür. Yine  de, bir hastalığı tedavi için şu bileşenleri uygular: tetkik, teşhis, tedavi ve öngörü, bunlar bilimin temel deneysel yöntemleriyle güçlü paralellik gösterir ve G.E.R Lloyd’a göre, yöntembilimin gelişmesinde önemli bir rol oynadı.Ebers papirüsü (MÖ 1550) de  geleneksel deneyciliğin belirtilerini içerir.
deneyciliğin belirtilerini içerir.
 
=== Yunan Dünyası’nda Bilim ===
Klasik antik dönemde, evrenin çalışmasıyla ilgili araştırmalar hem güvenilir bir takvim ve bir hastalığın nasıl tedavi edilebileceği gibi bazı incelemelerde ve hem de [[doğa felsefesi]] olarak bilinen incelemelerin içinde oluştu. İlk bilim insanları olarak da  görülen yetenekli bir mesleğin uygulayıcıları (örneğin, doktorlar) veya bir dinin takipçileri (örneğin, tapınak şifacıları) gibi eski insanlar kendilerini  doğa filozofu olarak gördüler.
 
[[Sokrates]] öncesi olarak bilinen ilk [[Yunan filozofları]] komşularının mit anlayışları üzerine olan sorulara farklı türden cevaplar getirdiler:”Bizim ''Bizim üzerinde yaşadığımız bu düzenli evren nasıl oluştu?””Bilimin'' ''Bilimin babası”babası'' olarak anılan Sokrates öncesi filozof Tales (MÖM.Ö. 640-546) doğa olayları için doğa üstü olmayan açıklamalar getiren ilk insandı. Örneğin, kara parçaları su üzerinde yüzer ve depremler bu kara parçalarının üzerinde durduğu suların dalgalanması ile oluşur, tanrı [[Poseidon]] yüzünden değil. Thales öğrencisi matematiksel araştırmaların yapıldığı Pisagor Okulunun kurucusu Sisamlı Pisagor Dünya’nın küresel şeklini öne süre ilk kişiydi. [[Leucippus]] (MÖ 5. yüzyıl) maddenin yok olmayan daha fazla bölünemeyen birimlerden oluştuğunu belirten atom teorisini ortaya attı. Bu görüş daha geniş bir şekilde onun öğrencisi [[Demokritos]] tarafından genişletildi.
 
Bunların ardından, [https://tr.wikipedia.org/wiki/Platon Platon] ve Aristotales doğanın şekli üstüne yapılan daha sonraki gözlemlerle şekillenen doğa felsefesinin ilk sistematik tartışmalarını ürettiler.Çıkarımsal sebeplerindeki gelişme daha sonraki bilimsel sorgulamaların kullanımı için önemli bir parçaydı. MÖ 387 yılında Platon ilkesi “Uzambilim bilmeyen buraya  giremez.” olan Platon Okulunu kurdu ve birçok önemli filozof ortaya çıkardı. Platon’un öğrencisi Aristotales deneycilik kavramını ortaya attı ve evrensel gerçeklere gözlemler ve çıkarımlar ile ulaşılabileceğini öne sürdü ve böylece bilimsel yöntemin adımlarını atmış oldu. Aristotales doğadaki görülen yaşam bilimsel nedenlere ve yaşamın çeşitliliği üzerine  birçok yaşam bilimsel yazılı eser üretti. Özellikle çevresinde olan hayvanların ve bitkilerin davranışları ve nitelikleri üzerine sayısız gözlem yaptı ve 540'dan fazla hayvan türü sınıflandırdı ve en az 50 tanesini inceledi.Aristotales’in eserlerinin yerini Bilimsel Devrim ile başka eserler almasına rağmen, bu eserler  İslam ve Avrupa bilimini derinde etkiledi.
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilim_ve_teknoloji_tarihi" sayfasından alınmıştır