Memlûk Devleti: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
113. satır:
== Kökeni ==
Halkının çoğu [[Arap]] olan bu devlette iktidar Arap olmayan ve [[köle]]likten yükselen [[asker]]lerin elindeydi. Memlûk Sultanlığı'nın kökeni, [[Eyyubiler|Eyyubi Devleti]]'nin 1174 yılında [[Selahaddin Eyyubi]] tarafından kurulmasına kadar uzanmaktadır. Diğer sultan ve amirlerin olduğu gibi Selahaddin Eyyubi'nin de ''Bahriler'' adında kendine özel bir askeri birliği vardı. Bahriler, [[Karadeniz]]'in kuzeyindeki bozkırlardan ele geçirilen köle [[Kıpçak]] Türklerinin arasından seçiliyordu.<ref name="Memlûk Sultanlığı-2">David Ayalon, "Bahriyya", in the Encyclopaedia of Islam, 2. bs.</ref>. Bahri birlikleri 800-1000 atlıdan oluşmaktaydı. Bahri kelimesi, deniz veya büyük ırmak anlamına gelen Arapçadaki bahr (بحر) kelimesinden gelir zira Bahrilerin kışlaları [[Nil]]'deki Rawda adasında bulunmaktaydı. [[Kahire]]'deki garnizonlarda ise [[Çerkes]] ve [[Gürcü]] kökenli köle askerler bulunur ve bunlara da
1159 yılında Mısır'da yönetimi ele geçiren [[Selahaddin|Selahaddin Eyyubi]], ordusunda kölelerden oluşturulan birliklere, [[
Daha sonraları, orduda köle unsurların kullanılması uygulamasına devam edilmiş, giderek bu unsurlara ağırlık verilmiştir. İçlerinden yetenekli olanlar, üst düzey kamu görevlerinde de çalışmışlardır.
Satır 122 ⟶ 123:
Kendilerini, bir bakıma kölelikten kurtaran devlete ve orduya karşı ölümüne bir bağlılık içinde olan bu askeri birlikler, hafif süvari tarzında örgütlenmişlerdir ve savaş tarzları da, sıkı disiplinli kütlesel hareketlere dayanmakla birlikte, bireysel atılganlığı öne çıkaran bir tarzdır.
Bu köle askerler iki kışlada eğitim görürlerdi. Bazı (özellikle Batı) kaynaklara göre bu garnizonlardaki askerler iki etnik kökenden geliyordu. Kahire yakınlarındaki, [[Nil]] nehri üzerideki Ravda adasındaki garnizonda çoğunlukla Kıpçak Türkü askerler bulunur ve bunlara
Tarihçiler Memlûk egemenliğini, biri 1250-1382 öteki 1382-1517 arasını kapsayan iki döneme ayırırlar. Batılı tarihçiler askeri birliklerin siyasal önem kazanma durumlarına bakarak birincisine "Bahri", ikincisine "Burci" derler; çağdaş İslam tarihçileri ise, etnik kökenlerde farklılığa ve bu farklılığın devletin gelişimine yansımasına dikkat çekmek için aynı dönemlere "Türk" ve "Çerkes" adını verirler.
1248'de [[Fransa Kralı]] [[
Sultan Muazzam Turansah Mısır'a varıncaya kadar Sultan Salih Eyyub'un ölümü gizlendi. Muazzam Turansah 23 Şubat 1250'de Mısır ordusunun ordugahı bulunan Mansüre'ye ulaştı; eski sultan Salih Eyyub'un olduğu resmen herkese ilan edildi. Muazzam Turansah Eyyubiler Mısır Sultanı ve Haçlılara karşı Mansüre'de bulunan orduların komutanı olarak kabul edildi. Eyyubiler Mısır ordusu Mansüre ŏnunde [[Farispur Muharebesi]]'nde Haçlı ordusuna karşı bûyûk bir galibiyet kazandı; Haçlı ordusu teslim oldu ve komutanı İX. Louis esir düstû. Bu büyük galibiyet Sultan Muazzam Turansah'ın fazla böbürlenmesine; kendi kölemenlerini savaşı kazanan memlükler yerlerine atamasına ve babasının ölümünden sonra devleti idare etmiş olan üvey annesi Seçer-ül-Durr'e hakaretkar tutumlar göstermesine neden oldu. Onun babasının bir kölesi olduğu için varisi olan kendinin de bir kölesi olduğunu bildirdi. Sultana Seçer-ud-Durr bundan çok incildi ordunun başındaki Memlüklere bir mektup yazarak onlardan kendini korumalarını istedi. Bahri Memluklular içindek isim yapmış Emir Baybars kliği ile 2 Mayıs 1250'de Muazzam Turansah'a bir suikast yapıp onu öldürdüler. Bu unsurlar, Eyyubiler sultanı olan Sultan [[Salih Eyyub]]'un dul karısı [[Seçer-ud-Durr]]'u sultan ilan ettiler. Atabek olarak önemli bir memluk komutanı olan Muizzuddin [[Aybeg]] getirildi. Kısa bir süre sonra Seçer-ud-Durr, [[Aybeg]]'le evlenerek sultanlığı ona devretti. Böylece 250 yıldan fazla sürecek bir memluk (köle asker, köle kamu görevlisi) hanedanı başlamış oldu.
Memluk hanedanlığının, tarihte üç önemli etkisi olmuştur. Askeri planda, [[Haçlı Seferleri|Haçlı]] ordularının bölgeden atılması ve [[Moğollar|Moğol]] akınlarının durdurulmasıdır. Her iki olay da Arap - İslam devletini kaçınılmaz bir yıkımdan kurtarmıştır. Memluk hanedanlığının üçüncü etkisi ise toplumsal ve ekonomik alanda olmuştur, bir dizi düzenleme getirmeleri, askeri ve politik anlamda bölgede bir istikrar oluşturmaları sonucu, Mısır yeniden önemli bir ticaret yolu haline gelmiştir.▼
▲Memluk hanedanlığının, tarihte üç önemli etkisi olmuştur. Askeri planda, [[Haçlı Seferleri|Haçlı]] ordularının bölgeden atılması ve [[Moğollar|
1260 yılında, [[Bağdat]]'ı alarak Halifeyi öldüren [[Moğollar|Moğol]] orduları Ortadoğuda hızla ilerlemişler ve [[Mısır]] sınırlarına dayanmışken, Memluk sultanı Sultan [[Kutuz]], emrindeki memluk ordusuyla Moğol akınını karşılamak üzere harekete geçmiştir. [[Ayn Calut Muharebesi]]'nde karşı karşıya gelen iki ordunun çatışması, Moğolların bozguna uğramasıyla sonuçlandı.▼
▲1260 yılında, [[Bağdat]]'
Galip Memluklu ordusu Mısır'a dönmekte iken [[Ayn Calut Muharebesi]]'nda öncü birliklerin komutanı olan [[Baybars]], Sultan Kutuz'u öldürtüp kendi hükümdarlığını 1260 yılında ilan etti. Sonra 1261 yılında Abbasilae hanedaninin mensubu olan [[El-Muntasır]]'ı Mısır'da yerleşik ama hiçbir devlet yonetim yetkisi olmayan halife ilan etti. Böylece halifelik, Bağdat'dan Kahire'ye geçmiş olmakta, Memluk devletinin himayesine girmektedir.▼
▲Galip Memluklu ordusu Mısır'a dönmekte iken [[Ayn
1265 yılında [[Suriye]]'deki halen [[Haçlılar]]ın elinde olan kaleleri ele geçiren Sultan Baybars, 1268 yılında ise bugünkü [[Antakya]]'ya saldırarak, Haçlı prensliğine son vermiştir.▼
▲1265 yılında [[Suriye]]'deki halen [[Haçlılar]]
Anadolu'da Moğol hakimiyetini sürdüren [[İlhanlı Devleti]]nin etkisinden kurtulmak isteyen bazı [[Anadolu Selçuklu Devleti|Selçuklu]] beylerinin yardım talebi üzerine 1277 senesinde [[Anadolu]]'ya bir sefer düzenleyen Baybars, İlhanlı ordusunu [[Elbistan]] ovasında yenerek [[Kayseri]]'ye kadar ilerlemiş, bu kentde bir hafta kadar kalmıştır. Ama Anadolu Selçuklu Veziri Süleyman Pervane'nin İlhanlı yanlısı siyaseti yüzünden [[Anadolu]]'dan ayrılmak zorunda kaldı.
1280'li yıların ortalarına kadar İlhanlıların karşı saldırılarıyla başetmek zorunda kalan Memluklar, bu akınlar durulduktan sonra yeniden [[Haçlılar]]la savaşmaya başladılar. 1291 yılında Memluklu Sultanı [[El-Eşref Halil]] komutasında Memluklu ordusu [[Akka]]'
İzleyen 90 yıllık barış dönemi, çok genç yaşta hükümdar olan ve sık sık değişen sultanların devridir. Deneyimsiz bu sultanların döneminde devlet ileri gelenlerinin nüfuzu giderek artmıştır.
1382 yılında Çerkes kökenli [[
1461 yılına kadar Memlûklarla [[Osmanlı Devleti]] arasında yakın ilişkiler hüküm sürmüştür. 1461 yılından itibaren etki alanları yönünden gerginleşen ilişkiler, 1468 yılında Sultan [[Kayıtbay zamanında açık rekabete dönüşmüş, 1485-1490 yılları boyunca [[Çukurova]]'da yapılan savaşlarda iki taraf da önemli kayıplar vermekle birlikte kesin sonuç alamamıştır (bkz. [[Osmanlı-
Giderek gerginleşen ilişkiler 1516 yılında tarafların [[Mercidabık Savaşı|Mercidabık]]'da savaşa tutuşmalarına yol açmıştır. Memluk ordusunun yenildiği bu savaşın ardından Osmanlı son darbe olarak [[Ridaniye Savaşı|Ridaniye]]'de Memluk ordusunu ikinci kez yenilgiye uğratmıştır. Her iki savaş da savaş tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. Bir açıdan, bunlar. kitle halinde yönetilen disiplinli süvari birliklerinin, [[Falanks]] düzeninde muharebe eden piyade birliklerince önlenebilirliğinin kanıtlandığı savaşlardır. Diğer açıdan ise dönemin ateşli silahları olan sahra toplarının etkinliğini vurgulamaktadır. Askeri tarihçiler Memluk ordusunun yenilgisini genellikle Osmanlı
<blockquote>
Mızrak ya da kılıç darbeleriyle yapılan saldırılardan hiçbirimiz kaçmayacaktık, çünkü biz bu insanları [Osmanlılar] tanıyorduk. Onlardan korkmamız için bizden daha iyi binici, daha cesur olmaları gerekirdi. Bize zarar veren tek şey, ateş etseniz devirecek olan bu ateşli silahlar, bu mermiler, bu toplardır.<ref>Ayalon, David; ''
</blockquote>
Bu iki zaferin ardından Osmanlı ordusu Kahire'ye girerek 267 yıllık Memluk devletini ortadan kaldırmıştır. Osmanlı açısından bu zaferlerin parlaklığı, İslam dünyasının hem askeri-ekonomik, hem de Halifeliğin [[Osmanlı Devleti]]'ne aktarılmasıyla politik hakimiyetinin Osmanlı Devletine geçmesinde yatar.
==Önemli Memluklu Sultanları==
=== Aybeg Dönemi ===
''{{anamadde|Aybeg}}''
Devletin kurucusu olan Aybeg, eski bir memlûklü [[köle]]dir. Daha sonraları satın alındığı [[Mısır]]'da eğitilerek [[Memlûkler|Memlûk]] askeri olarak yetiştirilmiş ve serbestliği ile Emir ünvanı yükselmiştir. Katolik Avrupa tarafından Mısır'a karşı yapılan [[Yedinci Haçlı Seferi]]'nde yaşanan sorunlar dolayısıyla Memluklu askerler gayet önem taşımışlardır. Eyyubiler Sultanı Salih Eyyub Haçlılara karşı Mansure'de yapılan savaşlar sırasında ölünce taht varışının ta [[Hasankeyf]]'te bulunması ile Mısır ve ordusu hükümdarsız kalmış ve eski Sultan'ın dul karısı [[Şecer-üd-Dürr]] effektif olarak Memluklu emirler danışımanları ile birlikte hükümet başkanı Sultan görevini yapmıştır. Ölmüş sultanın varisi [[Muazzam Turanşah]] Mansure'ye gelince idareyi eline almıştır. Ama daha önce gayet başarılı olarak Mısır'ı ve ordusunu idare etmiş olan Seçer-ud-Durr ve Memluk danışmanlarına hakeratkar davranışlar gösterinde ve bunların daha da şiddetleneci anlaşılınca Meluk emirler bir suikast planlayıp Eyyubiler Sultanı Muazzam Turansahi öldürmüşlerdir. Bunu üzerine Şecer-üd-Dürr "İslamların Sultanı" adı ile hükümdarlığa ve ona baş danışmalık yapan Aybeg'de atabey yapılmıştır. Böylece Mısır'da Eyyubiler Devleti sona ermiştir. Bunun Suriye Eyyubileri ve Bağdad'da Abbasiler halifesi tarafından kabul edilmeyeceği görülünce Şecer-üd-Dürr hükümdarlıktan feragat edip Aybeg Sultan oldu ama Şecer-üd-Dürr Aybeg ile evlendi. Sultan Aybeg Mısır'a hücum eden Suriye Eyyubileri "Salihiye Muharebesi" ve "Kora Muharebesi"'nde yenerek onları Mısır'dan uzaklaştırmıştır.
Bu dönemde Mısır'da yaşanan Arap isyanları bastırılmıştir. Fakat Sultan Aybeg 1257'de karısı Seçer-ud-Durr tarafından öldürülmüştür.
=== Kutuz Dönemi ===▼
===
''{{anamadde|Seyfeddin Kutuz}}''
Sultan Aybeg öldürülünce yetişkin olmayan oğlu [[Ali Mansur]] Memluk Sultanlığı tahtına getirlmiştir ama oan naip atabey olarak Bahri Memluklu emiri olan Emir Seyfeddin Kutuz gelmiştir. Ali Mansur döneminde Moğol [[Hülagu Han]] 1258'de Bağdat'ı zaptedip talan edip halifeyi öldürüp Bağdat Abbası halifeliğine son vermişler. Sonra Suriye Eyyubiler Devleti'ni ortadan kaldırmışlar ve güney Fİlistin'de Mısır kapılarına gelmişlerdir. Sultan Ali Mensur yetişkin olmadığı nedeni ile Memluklu Sultanı onun atabeyi olan Kutuz eline geçmiştir. Kutuz döneminde Memluklular Moğol tehlikesine karşı Türk ve İslam dünyasını savunmuşlardır. 1260'da [[Ayn Çalut Muharebesi]]’nde Kutuz komutasindaki Mmeluk Sultanligi ordusu Mogol ordusunu buyuk bir yenilgiye uğratarak Mogollarin ilerlemelerini durdurmuşlardır. Boylece Suriye'nin bir kismi, Hicaz ve Mısır Moğol istilasından kurtulmuştur. Sultan Seyfeddin Kutuz, savaşın akabindeki günlerde Emir Baybars tarafından bir suikast sonucu öldürülmüştür.
[[Baybars]] dönemi en güçlü dönemdir. Halifeliğin merkezi Mısır’a taşınmıştır. Baybars Bey, din ve devlet işlerini birbirinden ayırmıştır. 1276’da Anadolu beyliklerine yardım etmeye gitmiştir. 1277 yılında Anadolu Türkleri safında savaşarak Elbistan’da Moğolları 2. kez yenmişlerdir. Fakat Anadolu beyliklerinin yardımı kesmesi sebebiyle savaş sonuçsuz kalmış; Moğol hakimiyeti devam etmiştir. ▼
== Baybars Dönemi ==
1277'de olümünden sonra Baybars yerine sırasıyla oğulları geçmiştir. Büyük oğlu [[Berke Han]], uygunsuz kararlar aldığı için kumandanlardan bir emirler kligi kararıyla 18 Ağustos 1279 sultanliktan feragat etmeye zorlamislardir. Berke Han'dan sonra devletin başına daha yedi yaşında olan [[Sülemiş|Adil Sülemiş]]'i geçirmişlerdir. Sülemiş'in yetişkin olmayıp iktidar gücünün bir emirle kliği eline geçmesi diğer memluklu kumandanları harekete geçirmiştir. ▼
''{{anamadde|I. Baybars}}''
▲[[Baybars]] dönemi Memluk Sultanlığı'nın en güçlü dönemdir. Halifeliğin merkezi Mısır’a taşınmıştır. Baybars Bey, din ve devlet işlerini birbirinden ayırmıştır. 1276’da Anadolu beyliklerine yardım etmeye gitmiştir. 1277 yılında Anadolu Türkleri safında savaşarak Elbistan’da Moğolları 2. kez yenmişlerdir. Fakat Anadolu beyliklerinin yardımı kesmesi sebebiyle savaş sonuçsuz kalmış; Moğol hakimiyeti devam etmiştir.
▲=== Kalavun Dönemi ===
▲1277'de
''{{anamadde|Kalavun}}''
Bundan sonra devleti El-Mansur Seyfeddin [[Kalavun]] yönetmeye başlamıştır (1279-1290). Kalavun, Haçlılarla mücadeleye devam etmiş ve Suriye'deki son Haçlı kalıntısına son vermiş, Antakya'daki Haçlıları da uzaklaştırmıştır.
===El-Eşref Halil dönemi===
''{{anamadde|El-Eşref Halil}}''
Kalavun'un oğlu babasının Haçlılar kalıntılarını Doğu Akdeniz'den kaldırma stratejini uygulamaya devam etmiştir. En önemli başarısı [[Birinci Haçlı Seferi]] ile kurulan ama [[Kudüs]] Haçlılar tarafından kaybolunca Kudüs Krallığı başkenti, ana limanı olan ve Haçlılar savaşçı tarikatlarının merkezliğini yapan [[Akka]] kalesinin kuşatılıp Haçlılar elinden alınması olmuştur. Bundan sonra [[Sur]], [[Sayda]] ve [[Beyrut]]'unda Memluklular eline geçmesi ile önemli bir tarih aşaması ortaya çıkıp Haçlıların Doğu Akdeniz kıyılarından kaybolmuştır.
=== Osmanlı Devleti ile Savaş ve Memlûk Sultanlığı'nın Sonu ===
Hicaz
== Memlûk Ordusu ==
|