|
[[Dosya:freiheitu.jpg|thumb|200px|Ahşap yelkenli tekne]]
== Yelken Tarihi ==
'''Yelkenli''', [[yelken]]i olan, yelkenle giden [[deniz]], [[göl]] veya [[akarsu]] taşıtıdır.
[[Dosya:Kareyelken.jpg|çerçeveli|orta|Kare Yelken]]
Vikingler sayesinde Avrupa ülkeleri de yavaş yavaş kare yelken ile tanıştılar. Fakat Mısır ve yakın yerlerdeki yelkencilik daha da ilerlemişti ve Arap denizciler latin yelken adı verilen üçgen şeklindeki yelkeni buldular. İlk üçgen yelkeler Fas ile Hindistan arasında kullanıldı. Bu yelken ile istenilen yöne gidilebiliyordu(direk rüzgarüstüne hariç). Kısa sürede çok yaygınlaştı çünkü kare yelkenli gemiler limanlarda beklerken, bu tip yelkenli gemiler suya açılabilior ve rahatça seyir yapabiliyorlardı. Yelkenli tekne MÖ 2400'lerde Mısırlılar tarafından icat edilmiştir. Yelken tarihi, insanlığın gelişimiyle doğrudan orantılıdır. Bilimle gelişmeye başlayan insanoğlu, yelken ile denizleri keşfetmeye başladı. Rüzgarın bir kuvvet olduğunu ve kullanabileceğinin farkına varan ve bunu anladıktan sonra, yelkeni yaparak, günümüze kadar geliştirilerek gelen bu önemli deniz aracını kullanmış oldu. Tarihteki ilk yelkenin mısırlılar tarafından papirüs kağıdı kullanılarak yapıldığı ve ilk Nil nehrinde denendiği biliniyor. Tarihte yapılan ilk yelken kare şeklindeydi, dolayısıyla sadece rüzgarı arkadan aldığı zaman ilerliyebiliyordu ve uygun rüzgarı bulmak için, yelkenler birçok zaman ya denizde ya da günlerce limanlarda demirlenmek zorunda kalıyorlardı. Zamanla yelkenlerin boyu büyüdü ve bununla birlikte daha büyük yelkenli gemiler yapılmaya başlandı. Büyük yelkenli gemilerin denize indirilmeye başlanmasıyla birlikte Akdenizde tarihi deniz ticareti başladı. Daha çok taşımacılıkta ve ulaştırmada kullanılan bu gemiler, zamanla savaş gemileri olara kullanılmaya başlandı. Yelken, ilk Mısırlılar tarafından bulunduğu için yelkenli gemiler genelde Akdeniz'de görülüyorlardı. Fakat yeni yerler bulmak isteyen cesur ve kaşif kişiler yelkenle dünyanın bilinmeyen yerlerine gittiler. Vikingler sayesinde Avrupa ülkeleri de yavaş yavaş kare yelken ile tanıştılar. Fakat Mısır ve yakın yerlerdeki yelkencilik daha da ilerlemişti ve Arap denizciler latin yelken adı verilen üçgen şeklindeki yelkeni yaptılar. İlk üçgen yelkenler, Fas ile Hindistan arasında kullanıldı. Bu yelken ile her yöne gidilebiliyordu(direk rüzgarüstüne hariç). Kısa sürede çok yaygınlaştı çünkü kare yelkenli gemiler limanlarda beklerken, bu tip yelkenli gemiler suya açılabiliyor ve rahatça seyir yapabiliyorlardı. Fakat Akdeniz'de yapılan gemiler okyanus şartlarına pek uygun değildi ve pasifik kıyısında yaşayanların, büyük ağaç kavuklarını oyarak yaptıkları gemiler oldukça sağlam oluyordu. Pusulanın da bulunmasıyla denizcilikte hızlı bir ilerleme yaşandı. Sanayi devrimiyle buhar gücünün bulunmasına kadar, yelkenli gemiler hem ticaret amacıyla hemde savaşmak amacıyla çok uzun yıllar kullanıldı. Günümüzde de gezi, eğlence ve ya spor amaçlı yelkenlileri kullanıyoruz.
[[Tekne]]nin şekli, yelkenlerinin sayısı ve düzenine göre farklı isimlerle adlandırılır. Türk sularında yelkenli olarak kullanılabilir en yaygın sabit [[salma]]lı tekne [[gulet]]tir. Ancak gulet ve [[Ege Denizi]]'nin diğer yaygın teknesi [[tırhandil]], özellikle son 40 yılda daha çok makine ile kullanılır hale gelmişlerdir.
== Yelkenin Kuvvetlerin Etkisinde Çalışma Prensipleri ==
{{Gemi-taslak}}
[[Dosya:Yelkenlicalismaprensibi.jpg|küçükresim|sol|Yelkenli Çalışma Prensipleri]]
{{Gemi Tipleri}}
Yelkeni tanımladığımızda, '''rüzgar enerjisini kullanarak kuvvet oluşturan ve bu kuvvetin etkisiyle bağlı bulunduğu nesnenin hareket etmesini sağlayan araç''' olarak yapabiliriz. Nesnenin kelimesinin kullanılmasının esas amacı yelkenin denizde, karada ve buzda fizik kurallarına göre özel olarak tasarlanmış araçlara takılabilmesidir. Dolasıyla yelkenleri genelde deniz, göl ve okyanuslarda seyir halinde görsek de rüzgarın estiği sürece her şekilde ürettiği kuvvetten faydalanılır. Rüzgarın esmediği durumlarda kuvvet üretilemeyeceği için yelkenler gereken görevi yerine getiremezler.
[[Kategori:Yelkenliler]]
Yelkenler '''dakron kumaşı''' veya içinden şeritler geçirilmiş özel bir kumaş ile yapılır. Bu kumaş esnekliği, kalınlığı, tasarımı ve sağlamlığı vs. göz önünde bulundurularak yelkenlerde kullanılır. Yelkenler dümdüz değildir. Her yelkene özel bir '''tor''' (derinlik) verilerek yelken üç boyutlu hale gelmesi sağlanır. Bu şekilde yelken üzerinde akan havanın basınç farkı yaratması sağlanarak kuvvet elde edilir. Fakat yelken özellikle rüzgar, güneş ve tuzun yıpratıcı etkilerinden eskir. Özellikle derinliğini, esnekliğini kaybetmiş ve esen havalarda dayanıklılığını koruyamayarak titreşim yapan yelkenler miladını doldursalar da kuvvet üretebilecek durumdadırlar.
== Yelken Nasıl Çalışır? ==
[[Dosya:JaBernoulli.jpg|çerçeveli|Jakob Bernoulli ( 1654 - 1705), Basel|sağ]]
En uygun yelken şeklinin üçgen değil '''hekzagonal''' olduğunu bilinse de, gerek çok pahalıya maal olmaları gerekse de yapılmalarının zorluğu nedeniyle üçgen yelkenler kullanılmaktadır. Yelkenlerin iki tip çalışması vardır. Birincisi ve en basiti asırlar önce Mısırlılar'ın bulduğu rüzgarın arkadan itmesiyle bir kuvvet oluşturan çalışmadır. İkincisi ise yelkenin her iki tarafından akan havanın basınç farkınından oluşan çalışmadır. Görüldüğü gibi zor olan ikinci tip çalışmayı açıklaya çalışacağız.
Yelkene gelen hava molekülleri yelkene vurduğu zaman iki kısma ayrılır. Bir kısmı rüzgar üstünden(rüzgarın geldiği taraf), diğer bir kısmı rüzgar altından geçer. Yelkenin rüzgar altı kısımdan akacak olan hava moleküllerinin izleyeceği yol rüzgar üstü taraftaki yola eşit olması için onlarında bir kıvrım yaparak yelkene paralel dolaşmaları gerekir. Fakat büyük bir çoğunluğu kestirme yolu tercih ederek kısa yoldan yelkenin arka kısmına ulaşırlar.
Bu moleküllerin yelkenden aynı anda çıkmaları gerektiğine göre rüzgar altı taraftaki moleküller daha hızlı gitmek zorundadırlar. Şimdi devreye '''Bernoulli Teoremi''' (bkz. yazının devamında) giriyor. Teoreme göre hız arttığı zaman hava basıncı düşerdi, dolayısıyla yelkenin rüzgar altında bir alçak basınç alanı oluşur. Buna nazaran rüzgar üstü taraftaki hava moleküllerinin büyük bir kısmı yelkene değmeden düz bir çizgi halinde yelkenden çıkarlar. Yani daha kısa sayılabilecek bir yol izlerler ve rüzgar üstü taraf yüksek basınç alanı oluşur. Havanın hareketinin yüksek basınçtan alçak basınca doğru olduğunu öğrenmiştik.O yüzden yelkende dışarı doğru yani rüzgar altına doğru bir kuvvet oluşur.Bu kuvvet gelen rüzgara diktir. Bu kuvvetin bir kısmı ilerlemeye bir kısmı ise yatırmaya harcanır. Bu şekilde bellirli bir açıyla (teoride 22,5 derece) rüzgara karşı yol alınır.
== Bernoulli Teoremi (Rüzgar Prensibi)==
Yelkenli teknelerde rüzgar prensibini bulan '''Bernoulli''''nin prensibine göre rüzgâr açısının yelkenin yüzeyindeki yüküne bağlı olarak, yelkenin bir tarafında diğerinden daha fazla hava basıncı oluşur. Bu basınç farkı, kaldırma kuvveti yaratarak yelkeni düşük basıncın olduğu tarafa iter. Omurga (ya da borda merkezi) yelken üzerindeki bu yanal gücü yelkenlinin yana yatarak ileri doğru hareket etmesini sağlar.
'''Bernoulli denklemi''' kullanılarak bulunan basınç farkı, tekneye aktarılan itme etkisinin bir kısmını oluşturmaktadır. Asıl itme etkisi, momentumun korunumu sayesinde oluşur. Rüzgâr hareket halindeki hava moleküllerinden oluşmaktadır. Bu moleküller sahip oldukları hız ve kütle sayesinde belli bir momentum ile yelkene çarpar lar ve böylelikle itme kuvveti oluştururlar. Yelkenin önünden giren rüzgâr, arka tarafından çıkarken momentumunun bir kısmını tekneye yelken vasıtasıyla uygular ve hızı yavaşlar. Tekne kendi ağırlığı oranında kazandığı bu momentumu harekete çevirir. Bu hareketin yan bileşenleri salma ile dengelenir, ileri yönlü bileşeni ise teknenin hız kazanmasıyla dengelenir.
Bernoulli Denklemi: '''mrüzgar·Vrüz_giren=mtekne·Vtekne+mrüzgar·Vrüz_çıkan'''
== Yelkenli Seyir Şekilleri ==
Yelkenlinin Seyir şekilleri, teknenin başından kıçına doğru geçtiği varsayılan doğrunun rüzgar vektörüyle yaptığı açı ile belirlenir:
* '''Orsa:''' Teknenin rüzgara doğru en küçük açıyla gittiği seyirdir.
* '''Dar Apaz:''' Orsa ile apaz arasındaki seyirlere denir.
* '''Apaz:''' Teknenin rüzgarı yandan aldığı ve açının 90 derece olduğu seyirdir.
* '''Geniş Apaz:''' Apaz ile pupa arasındaki seyirlere denir.
* '''Pupa:''' Teknenin rüzgarı arkadan aldığı ve açının 180 dereceye vardığı seyirdir.
== Manevralar ==
Yelkenli teknelerde iki çeşit manevra yapmak mümkündür. Bunlar " tramola " ve " kavança " dır.
* '''Tramola:''' Tramola rüzgar üstüne doğru yapılan manevradır.
* '''Kavança:''' Kavança rüzgar altına doğru yapılan manevradır.
== Yelken Yarışları ==
Yelken yarışları üç ayrı kategoride toplanmaktadır.
1 – Regatta olimpik yarışları
2 – Okyanus yarışları
3 – Maç (ya da kafa kafaya yarış)
Yarışma kuralları tüm yelkenli tekne kategorilerinde aynı şekilde uygulanır. Yarışmalara erkekler ve kadınlar (özel yarışlar dışında) katılabilirler.
Yarışmaların olimpik seyri üçgen şeklindedir ve seyir denize atılan şamandıralar ile belirlenir. Yarışmanın yönü rüzgârın estiği yöne göre belirlenir. Yarışma mesafesi yarışılan yelkenli tekne kategorisine göre değişir.
=== Yelken Yarışları Nasıl Yapılır? ===
Federasyon tarafından sene başında açıklanan bir yat yarışı takvimi vardır. Burada yarışları düzenleyen kulüpler ve yarış tarihleri ilan edilir. Yarış haftasının başında düzenleyici kulüp/kulüpler yarış ilanı yaparlar ve Cuma öğleden sonraya kadar kayıtlar alınır. Başvuran tekneler sınıflarına göre genelde cumartesi (Bazen Cumartesi ve Pazar, nadiren Pazar günleri) düzenlenen yarışlara katılırlar. Yarış talimatında belirtilen bir rota vardır. Amaç rotayı en kısa zamanda dolaşmaktır. Her yarış da olduğu gibi bir başlangıç birde bitiş çizgisi vardır. Bu çizgiyi deniz üzerinde çizemeyeceğimiz için iki nokta arasındaki hayali çizgiler bizim başlangıç ve bitiş çizgilerimizi oluşturur. Bu çizgiler genellikle yarış öncesinde hakemler tarafından denize atılmış şamandıralar arasıdır. Örnek olarak aşağıdaki yarışın rotası Başlangıç-2-1-Bitiş dir. Yani yarışa başlayıp, önce 2 nolu, ardından 1 nolu şamandırayı dönüp bitişe gideceğiz.
Yarışlar başlamadan önce hakem tarafından 10 dakika hazırlık işareti verilir (Telsizden anons ve ilaveten ses ile). Bu esnada bütün tekneler motorlarını kapatır ve hayali başlangıç çizgisinin arkasında çeşitli manevralar ile başlangıç için kendilerin en uygu yeri kollarlar. Amaç yarış başlamadan önce en uygun yerde ve çizginin gerisinde bulunmaktır. 10 dakika bittikten sonra yarış başlama düdüğü çalar ve tekneler iki şamandıra arasından geçerek yarışa başlarlar.
[[Dosya:Yelkenyarislari.jpg|çerçeveli|sağ|Yelken Yarışları]]
=== Tekneler neden ve nasıl sınıflanır? ===
Teknelerin yapı ve boylarına göre farklı özellikleri vardır. 10 metrelik bir yelkenli teknenin belli oranda bir direk uzunluğu, ağırlığı ve yelken alanı vardır. 12 metrelik bir teknenin de kendine göre belli oranlarda daha büyük bir direk uzunluğu, daha fazla ağırlığı ve daha büyük bir yelken alanı vardır (bu durumun istisnaları mevcuttur ama biz genelleme yapıyoruz). Dolayısı ile daha büyük bir direği ve bununla birlikte daha fazla bir yelken alanına sahip 12 metrelik bir yelkenli, 10 metrelik yelkenliden daha fazla rüzgâr gücünden yararlanacak ve daha hızlı gidecektir. 10 metrelik bir yelkenlinin 12 metrelik bir yelkenliyi yukarıdaki özelliklere göre geçmesi fiziksel olarak imkânsızdır. Bundan dolayı tekneler IRC ölçümlemesine göre bir handikap puanı alırlar. Yani bizim yukarıdaki özelliklere göre 2 tekneyi yarıştırabilmemiz için 12 metrelik teknenin bir handikapının olması gerekmektedir. Teknelerin yapısal özellikleri (boyu, eni, ağırlığı, direk uzunluğu, toplam yelken alanı, vs,…) Fransa’da IRC sertifikasının verildiği federasyona gider ve tekne yukarıda ki gibi belirtilen özelliklerinden dolayı bir puan alır. Mesela Güneş Sigorta Petek teknesinin puanı
(Yarış sonuçların da TCC diye geçer) 1,003 dür. Bu puan ne kadar yüksek ise tekne fiziksel olarak o kadar hızlı demektir. Sonuç itibari ile tekneler bu puanlara göre 1,100 yukarısında olanlar IRC1, 1,010-1,100 arası IRC2, 0,910-1,010 IRC3,… gibi yukarıdan aşağı doğru sınıflanırlar. Biz 1,003 puanımız ile IRC3 sınıfında yarışıyoruz (Bu aralıklar farklı Trofe (Şampiyonalara) göre değişebilir ve bundan dolayı teknenin sınıfı da farklılık gösterebilir. Teknelerin puanları yarışlarda nasıl kullanılır ve Düzeltilmiş zaman nedir? Yarış zamanları her zaman saniyeye çevrilir, ortaya çıkan saniye teknenin puanı (TCC) ile çarpılır ve ortaya düzeltilmiş zaman çıkar. Yarış sonunda kimin düzeltilmiş zamanı daha düşük ise o önde olur. Düzeltilmiş Zaman=Yarış zamanı (saniye olarak).
== Yelken Kısımları ==
[[Dosya:Yelkenkisimlari.gif|çerçeveli|sol|Yelken Kısımları]]
* Direk
* Gurçata
* Matafiyon
* Açavela Gönderi
* Alt Yaka
* Ön Yaka
* Üst Yaka
* Arka Yaka
* Bağlantı Köşesi
* Mandar Köşesi
* Pik Köşesi
* Iskota Köşesi
* Dikiş
* Çıta Cebi
* Çıta
* ISAF Kodu
* Sicil Numarası
* Bumba Çekeri
* Koç Boynuzu ya da Kıstırmaç
* Bumba
* Bumba Ayı
== İlgili Bağlantılar ==
* [http://www.tyf.org.tr/ Türkiye Yelken Federasyonu]
* [http://www.smartsailing.org/tr Yelken Okulu]
* [http://www.smartsailing.org Sailing and Yachting School]
* [http://www.uslanmam.com/denizcilik/374741-yelkenin-kuvvetlerin-etkisinde-calisma-prensipleri.html Yelkenli Çalışma Prensipleri]
* [https://tr.wikipedia.org/wiki/Yelken bkz. Yelken]
| 