Alman edebiyatı: Revizyonlar arasındaki fark

Diğer [[Avrupa]] edebiyatlarıyla karşılaştırıldığında [[Alman]] Edebiyatı diğerlerine oranla daha fazla yerel farklılık gösterir. Bunun sebeplerinden biri, [[1800]]`lerde [[Berlin]]`in ortaya çıkmasına kadar, Almanca konuşan toplulukların Fransa`nın [[Paris]]`i ya da [[İngiltere]]`nin [[Londra]]`si gibi bir başkentinin olmamasıdır. Daha doğrusu, Almanya uzun süre ayrılıklar ve bölünmeler yaşamıştır. Bu tip bölünmeler, [[1600]]`lerdeki din savaşları boyunca ve [[1900]]`lerin ortasında başlayan [[Soğuk Savaş]] döneminde sıklıkla yaşanmıştı.

Rahipler aynı zamanda eski kahramanlık destanlarını kaydetmeye ve zamanlarının [[feodal]] lordlarını yücelten yenilerini yazmaya başlamışlardı. Almanca yazılmış bu kahramanlık hikâyelerinden günümüze ulaşan [[Hildebrandslied]], bir baba ile oğlu arasındaki savaşı anlatır. MS 9.yüzyılda, Germen destanı ''Güçlü Elli Walther'', sonradan bir [[Latin]] efsanesi olan ''Waltharius''`a dönüşmüştür. [[St. Gallen]]`de bir rahip olan [[Notker Labeo]], Romalı filozof [[Boethiues]] ve [[Eski Yunan]] filozofu [[Aristo]]`nun yapıtlarından bazılarını Almanca`ya çevirmiştir.

Alman destanları Birinci Altın Çağ'daki ana edebi ürünlerdir. Bunların en ünlüsü 12000 dizelik intikam, ihanet ve sadakati anlatan büyük olasılıkla [[Passau]], Avusturya`da yazılan ''Nibelungların Şarkıları'' (Nibelungenlied)`dır.

Kahramanlar ve asıl gerçekleri anlatan [[Romans]] (Romance), bu dönemdeki başka bir ana edebi yazın biçimidir. Antik edebiyatın başyapıtları olarak sayılan önemli romanslar [[Wolfram von Eschenbach]]`in [[Parzival]]`i ([[1200]]-[[1210]]), [[Gottfried von Strassburg]]`un ''Tristan ve Izolde''`sidir (13.yy başları). Parzival, uzun sure şövalye olmak için uğraşan ama bunun için uzun yargılamalardan geçen ve sonunda kutsal toprakların kralı olan birisidir. Tristan ve Izolde`de Gottlieb, aşkları ölümleriyle biten iki gencin aşkını anlatır.

[[1250]]`den [[1600]]`e kadarki bu dönem Alman şehirlerine artan ticari büyüme ve zenginlik getirmişti ve yeni bir ekonomik-sosyal sınıf olan Orta-sınıf ortaya çıkmıştı. Orta-sınıf kültürel liderliği ele geçirmişti. Bu aşkın [[aristokrat]] tanımı orta sınıf gerçekliği, taslaması ve ciddiyetine yol açmıştır. [[Bahçıvan Wernher]]in ''Meier Helmbrecht'' 'i (yaklaşık [[1250]]-[[1280]]) gibi destanlar, şövalyeliğin düşüşünü anlatmaktaydılar. Pratik dersleri ögretmek için [[fabl]]lar önem kazandı ki bunları [[satirik]] destan ''Tilki Reynard'' ([[1487]]), [[Sebastian Brant]]'in ahlaki ve satirik şiiri ''Aptallar Gemisi'' ([[1494]]), ve komik hikâyeleriyle [[Till Eulenspiegel]]`de görürüz ([[1500]]). [[Nüremberg]]`li ayakkabı ustası [[Hans Sachs]], antik şarkıcıları taklit ederek yüzlerce oyun ve şarkı yazmıştır. ''Redentin Easter Play'' ([[1464]]) ve ''Oberammergau Passion Play'' ([[1634]]) gibi dini oyunlar, dinsel duyguları saf mizahla birleştirmiştir.

[[Rönesans]], Almanya`ya, insanların dünyevi yeri ve doğasını anlama vurgusunu getirdi. Bu [[entelektüel]] alim [[hümanizm]] olarak bilinir. [[Alman Rönesansı]]`nın hümanizmi Avrupa tarihindeki en önemli değişim hareketlerinden birine, [[Reform]]`a yol açmıştır.

[[1517]]`de başlayan [[Reform]] hareketi, Alman kültür ve yaşamında hala etkisini gösteren bir etki bırakmıştır. Reformca etkilenen edebiyatn çoğu dinsel yazınlar ve bildirgelerdi. Reform lideri [[Martin Luther]], [[İncil]]`i [[Saksonya Almancasi]]`na çevirmişti. Luther`in 1534`de bitirdiği İncil çevirisi, Alman edebiyatının en etkileyici olaylarından biridir. İncil`in [[Kral James]] versiyonu İngiliz yazarları ne kadar etkilemişse, Luther`in Almanca versiyonu da Alman yazarları o derece etkilemişti. Bu çevirisinin yanı sıra Luther daha birçok dini ve politik metinler yazmıştı.

[[Barok]] Edebiyatı genellikle fazla şişirilmiş ve abartılarla doludur. Barok şiiri ise inanç ve çaresizlik, maddecilik ve maneviyat, şiddet ve erdem arasında gidip gelmiştir. [[Andreas Griphius]], Alman barok çağının en büyük lirik şairi olarak tanımlanır. İlahi yazarları ise en ünlü Alman ilahilerini bu dönemde yazmıştır.

[[Hans Jakob Christoffel von Grimmelshausen]]`ın ''Simplicissimus'' ([[1668]])`u çok canlı ve gerçekçi bir romandır. Alman nüfusunun üçte birinin yaşamını yitirdiği [[Otuz Yıl Savaşları]]`ndaki ([[1618]]-[[1648]]) acıyı resmeder. Romanın kahramanı Simplicius Simplicissimus, en başta aptaldır ancak acı deneyimlerle zamanla erdem kazanır ve en sonunda dini bir keşiş olarak yaşamak için dünyadan elini çeker.

[[1700]]`lerin sonuyla [[1800]]`lerin başı, Germen dünyasında “Alimler Çağı” olarak bilinir. [[Wolfgang Amadeus Mozart]] ve [[Ludwig van Beethoven]] gibi besteciler ve [[Immanuel Kant]] ve [[G. W. F. Hegel]] gibi filozofların çalışmalarıyla felsefe ve müzikte ilerleme kaydedilmiştir.

Diğer Avrupa yazarlarının ötesinde, Alman yazarlar sanatı eğitime giden bir yol olarak gördüler. Büyük Alman dramatisti [[Friedrich Schiller]], görüşlerini sanatın kişiyi ve toplumu değiştirme gücüyle ifade eden ''Mektup Serilerinde İnsanın Estetik Eğitimi Üzerine'' ([[1795]])`de belirtmiştir. Aynı ruhla [[Immanuel Kant]] da modern estetiğin kuruluş yazını olarak kabul gören ''Yargılamanın Kritiği'' ([[1790]])`nde bu şekilde davranmıştır.

Neden Çağı ya da [[Aydınlanma]], gerçeği anlamanın en iyi yolunun nedenleri kullanma ve sorgulama olduğuna vurgu yapan tarihsel dönemdir. Bu çağ Almanya`da, Fransa ve İngiltere`de olduğundan daha kısa sürdü ([[1700]]`lerin ortasi). Aydınlanmış reformların ruhu Alman edebiyatının milli gururu yükselttiği gibi onu Fransız etkisinden de çıkarmıştır.

Almanya'nın ilk önemli edebiyat eleştirmeni [[Gotthold Efraim Lessing]], [[1700]]`lerin sonunda başlayan Alman milli edebiyatının hızlı gelişiminin temellerini atmıştır. [[Lessing]] ilk önce [[Antik Yunan]] ve [[Roma]] klasiklerini taklit eden Fransız [[Neoklasizm]] fikirlerini reddederek işe başlamıştı. Bunun yerine kendi oyunlarını İngiliz oyun yazarı [[William Shakespeare]]`in dramları üzerine modelledi. Lessing`in en bilinen oyunu ''Bilge Nathan'' (1779) dinsel toleransı tartışmaya açmıştı.

Alman [[Preromantizm]]i ya da daha iyi bilinen tanımıyla [[Fırtına ve Baskı hareketi]], [[1770]]`de başladı ve otoriteye karşı güçlü arzu, orijinallik ve başkaldırıya vurgu yaptı. [[İsa]]`nin yaşamını anlatan, [[Friedrich Klopstock]]`un ''Mesih'' ([[1748]]-[[1773]]) adlı dini destanı bir başyapıttır.

Bu akımın felsefi ilham kaynağı, Goethe`nin de hocası büyük filozof ve tarihçi [[Johann Gottfried Herder]] idi. Herder, Alman yazarlarını, eski Yunan trajedilerini taklit eden Fransız Neoklasistlerin`in etkisinden çıkarmaya çalışmıştı. [[Shakespeare]]`in doğanın kanunlarını anlayan bir "alim" olduğunu düşünüyordu. [[Herder]] tüm dünyadan şiirler toplayıp onları Almanca`ya çevirip, her birinin kendi essiz gücünü kanıtlamasına yardımcı olmuştur.

Alman [[Klasizm]]i [[Goethe]], [[Schiller]] ve Almanya`nın en büyük [[lirik]] şairi [[Friedrich Hölderlin]] tarafından idare ediliyordu. Klasizm yaklaşık 30 sene boyunca gelişti, ta ki [[1787]]`de Goethe`nin İtalyan klasik antiklerini incelemek için yaptığı iki senelik bir geziye kadar.

Goethe`nin ''Wilhelm Meister`in Çıraklığı'' ([[1795]]-[[1796]]) romanı aktör ve oyun yazarı olarak doyuma ulaşmaya çalışan Wilhelm üzerine yoğunlaşır. Kitap Wilhelm`in olgunluk, kendini tanıma ve sosyal sorumluluk bilinci kazanması yolunda geçirdiği yavaş ve bazen sancılı süreci anlatır. Bu çalışma kişisel gelişim romanlarının ilk örneği sayılır.

[[Hölderlin]]`in şiiri şiirsel güzelliği felsefi derinlikle birleştirir. ''Ekmek ve Şarap'' ([[1800]]-[[1801]] – yeniden düzenlemesi ölümünden sonra [[1894]]`te yapılmıştır) ve ''Patmos'' ([[1801]]-[[1803]]) gibi klasik güfte ve ağıtları, eski Yunan stilini ve ruhunu canlandırmıştır.

Romantizm, [[1790]]`ların sonunda önemli ve etkileyici bir hareket olarak ortaya çıkmıştı. Romantikler, düş gücünü ve güçlü duyguları konu alıp edebi ifadenin daha özgür biçimlerini ele aldılar. Belki de Romantiklerin en iyisi "Novalis" takma adıyla yazan [[Friedrich von Hardenberg]] idi. Yardımcısı [[Friedrich Schlegel]] ile beraber Novalis insane imgeleminin gücünü keşfe çıkmışlardı. ''Geceye İlahiler'' ([[1800]]) şiirlerinde geceyi, ölen nişanlısı ve tanrı arasındaki ruhani birliğe giden eşik olarak gördüğü ölüm ve sonsuzluk sembolü olarak görüyordu.

Diğer romantik yazarlar, özellikle [[Friedrich Tieck]] ve [[E.T.A. Hoffmann]] da bilinçsizlik dünyasını irdeliyorlardı. Bu iki yazar, 1800`lerin sonunda ortaya çıkan modern [[psikoanaliz]]in Avusturyalı babası [[Sigmund Freud]]`un öncelleri olarak kabul edilirler.

Çoğu romantik, [[lirik]] şiirler yazdı. Novalis`ten sonra, bu şairlerin en ses getireni [[Joseph von Eichendorf]]`tu. Yüzeyde şiirleri çok basitti, ancak dikkatli incelendiğinde oldukça derindi. Eichendorf`unkilerin yanı sıra [[Wilhelm Müller]] gibi romantiklerin diğer romantiklerin şiirleri, içlerinde [[Franz Schubert]]`in de bulunduğu Alman romantik bestecilerince sıklıkla müziğe geçirilmiştir. Bu sanat şarkıları günümüzde de hala popülerdir.

Alman romantizminin önemli bir özelliği de yazarların tümünde görülen sıkı bir milliyetçiliktir. 1800`lerin başında [[Jakob Grimm]] ve [[Wilhelm Grimm]] tarafından derlenen Alman efsaneleri yalnızca Alman milliyetçiliğini değil ama aynı zamanda romantiklerin efsaneler ve folklore ilgisini de ifade etmiştir. [[Grimm kardeşler]] aynı zamanda [[linguistik]] (dil bilimi) çalışmalarının da kurucuları olarak kabul edilen bilgelerdi.

[[1800]]`lerin başlarındaki bazı yazarlar öylesine kişisel yazılar yazmışlardı ki onları belli bir sınıflandırmanın içine koymak çok da mümkün değildir. Bu yazarların içinde [[Goethe]], [[Heinrich von Kleist]] ve [[Georg Büchner]] de vardır. [[1808]]`de, Goethe, başyapıtı ''Faust''`un ilk bölümünü bitirmişti. İkinci bölümü ise öldüğü [[1832]]`de bitirmiştir. [[Faust]], 1500`lerde ruhunu şeytana sihirli güçler karşılığında satan bir teolog efsanesinin Goethe versiyonudur.

[[Kleist]], felsefi yansımanın psikolojik derinlikle biçimsel mükemmellikle birleştirilmiş dramalar da yazmıştır. ''Penthesilea'' ([[1808]]), [[Amazonlar]]in kraliçesi [[Penthesilea]] ile [[Antik Yunan]]`ın en cesur savaşçısı [[Archilles]]`in arasındaki aşk hikâyesini resmeder. [[Kleist]]`in Homburg`lu Prens Friedrich ([[1810]]) dramının kahramanı askeri emirlere uymayı reddederek idama mahkûm edilen bir prensin hikâyesidir. [[Kleist]], intikam peşindeki üçkağıtçı bir at tüccarının hikâyesi ''Michael Kolhaas'' ([[1808]]), ve nasıl olduğunu bilmeden hamile kalan bir asil kadını anlatan ''O… Markizi'' ([[1808]]) gibi oldukça kısa romanlar da yazmıştır. Buchner`in draması [[Danton`un ölümü]] ([[1835]]) [[Fransız Devrimi]]`ni resmeder. [[Woyzeck]] ([[1835]]-[[1837]]) romanı ise üstlerince aşağılanan ve bu nedenle deliren bir ordu komutanını anlatır.

Genç Almanya hareketi, [[1830]]`larda etkin hale gelen ve edebiyatı politik düşünceleri ifade etmede kullanan radikal Almanlarca oluşturulmuştu. Bu yazarlar, dönemin muhafazakar prensi [[Klemens von Matternich]]`in politikalarını şiddetle eleştiriyorlardı. Birçok Genç Alman, başarısız [[1830]] ve [[1848]] devrimlerinde rol almıştı. 1848`de kurulan ve Almanya`yı birleşik ve liberal bir demokrasi yapmak isteyen seçilmiş konsey [[Frankfurt Birliği]]`ni desteklemişlerdi. Bu birlik sonradan dağıtılmıştır.

Bu dönemin en tanınan şairi [[Heinrich Heine]]`dir. Alman kültürünü o kadar aşağılık görüyordu ki yaşamının çoğunu [[Paris]]`te geçirmişti. [[Heine]], [[Almanya]]`yı ''Almanya: Bir Kış Masalı'' ([[1844]]) gibi genişçe okunan ve tercüme edilen çalışmalarında şiddetle eleştirmiştir. [[Heine]] aynı zamanda mükemmel bir [[lirik]] şairdi.

[[Gerçekçilik]] ([[Realizm]]), günlük yaşamı inanılır kişiler ve her zamanki olaylar aracılığıyla olduğu gibi resmetmeyi amaçlar. Alman edebiyatında gerçekçilik, çoğunlukla "Şiirsel Gerçekçilik" biçimini almış ve günlük yaşamın sanatsal görünümünü yaratmayı amaçlamıştır.

Avrupa`nın diğer yerlerinde gerçekçilik özellikle kent toplumlarının gerilim ve çelişkilerini yakalamayı hedeflemişti. Alman Gerçekçiliği ise geniş ölçüde kırsal ve bölgesel kalmıştır. Gerçekçiler, [[Adalbert Stifter]]`in bilim adamı olmayı hedefleyen bir gencin hikâyesi olan ''Hint Yazı'' ([[1857]]) gibi romanlarla ''Bildungsroman''`a devam etmişlerdi. Bir diğer gerçekçi Bildungsroman [[Gottfried Keller]]`in İsviçreli bir ressamın mücadelesi ve gelişimini anlatan ''Yeşil Henry''`dir ([[1854]]-[[1855]]). Bu dönemin tipik güçlü bölgeciliğine atıfla, Stifler ve Keller`in romanları sırasıyla Avusturya ve İsviçre köylerinde geçer.

[[1890]]`dan sonra gerçekçilik, sosyal adaletsizlik, suç, varoş koşulları ve kalıtımın insane gelişimindeki rolünü konu alan edebi hareket olan [[Naturalizm]]`e yol vermiştir. [[Gerhart Hauptman]]`ın ''Dokumacılar'' ([[1893]]) romanı belki de bu dönemdeki Naturalist dramın en iyi yapıtıdır.

[[Huge von Hoffmansthal]] ve [[Rainer Maria Rilke]]`nin şiirleri o atmosferi çağrıştırdığı için empresyonisttir. Hoffmansthal aynı zamanda bir neoromantik olarak kabul edilir çünkü naturalizme karşı çıkmıştır. Hoffmansthal büyük ölçüde Alman besteci [[Richard Strauss]]'un yazdığı opera - özellikle ''Der Rosenkavalier'' ([[1911)]] – ''libretto''ları (söz) ile tanınır.

[[Thomas Mann]]`ın romanları geniş ölçekli biçimler ve temaları sunar. İlk sosyal romanlarından ''Buddenbrooks'' ([[1901]]), tüccar bir ailenin yaşamını anlatmasıyla tamamen gerçekçidir. Mann`ın [[Bildingsroman]]ı ''Sihirli Dağ'' ([[1924]]) daha felsefidir ve hem empresyonist hem de sembolist olarak tanımlanabilir. Kitapta, tüberküloz sanatoryumundaki hastaları 1900`lerin başlarındaki Avrupa toplumunun çatışan tavır ve politik inançlarını sembolize eder.

[[Ekspresyonizm]] tüm sanat dallarındaki ana bir hareketti. Ekspresyonistler yaşamı gerçeğin kendi kişisel yorumlamalarınca değiştirilmiş olarak resmetmeye çalışmışlardı. Ekspresyonizm, [[Birinci Dünya Savaşı]]`na ([[1914]]-[[1918]]) ve geleneksel sosyal ve politik yapıların çözülmesi sonucu ortaya çıkan kaosa tepki olarak sahneye çıkmıştı. Expresyonist eserlerin çoğu kabus gibi bir niteliğe sahipti. Her şeyin ötesinde Ekspresyonizm, tüm geneleksel sanat standartlarının reddedildiği radikal bir deneysellik hareketiydi.

Belki de en büyük ekspresyonist yazar [[Franz Kafka]]`ydı. Onun hayalsi stili, garip görüntüler, kilik değiştirmiş referanslar ve psikolojik işkence ile yanıltıcı basitlikteki betimlemeleri harmanlar. Sonuç ise edebiyat tarihindeki eşsiz bir stil olmuştu. [[Franz Kafka|Kafka]]`nın ''Duruşma'' ([[1925]]) romanında bir adam, gizemli bir mahkeme tarafından tutuklanır, suçlanır ve idam edilir.

[[Adolf Hitler]]`in [[Nazi]] Partisi Almanya`daki iktidarı [[1933]]`te ele geçirdi. Naziler hiç zaman geçirmeden ahlaksız ve siyaseten güvenilmez buldukları ekspresyonistleri yargılamaya giriştiler. Yaptıkları ilk işlerden biri ekspresyonist kitapları [[Berlin]]`de bir kütüphanenin avlusunda halkın gözleri önünde yakmak oldu.

[[İkinci Dünya Savaşı]]`ndan sonra ([[1939]]-[[1945]]), Alman edebiyatı ana olarak savaşla yerle bir edilen [[Almanya]]`nın psikolojik travmalarla dolu yaşamı ile ilgilendi. Bu dönem, ''"Trümmerliteratur"'' (Almanca: Enkaz edebiyatı) olarak isimlendirilir. Savaştan sonra Almanya, [[Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği|SSCB]] tarafından kontrol edilen [[Doğu Almanya]] ve Batı ve özellikle Amerika güdümündeki [[Batı Almanya]] olmak üzere iki devlete bölünmüştü. Dönemin en önde gelen Alman yazarları [[Heinrich Böll]] ve [[Günter Grass]]`tı. Böll`ün romanları ''Bayanla Grup Resmi'' ([[1971]]) ve ''Katharina Blum`un Kayıp Onuru'' ([[1974]]) toplumdaki itibarlarını kaybetmiş kadınları anlatır. [[Grass]] ise edebi biçimlerdeki korkusuz yorumlarıyla öne çıkmıştı. ''Teneke Trampet'' ([[1959]]), ''Kedi ve Fare'' ([[1961]]) ve ''Köpek Yılları'' ([[1963]])`ndan oluşan [[Danzig üçlemesi]], şimdiki adı Gdansk olan Alman-Leh şehrindeki savaş sonrası zenginlik ve Nazi iktidarının bir taslamasıdır.

Savaş sonrası edebiyat, Almanya`nın Nazi tarihiyle yüzleşmek için çaba sarfetmişti. [[Faust]] efsanesinin [[Thomas Mann]] versiyonu ''Doktor Faustus''`ta ([[1947]]) bir bestecinin, aşk ve ahlaki sorumluluğu sanatsal yaratıcılık uğruna reddedisini anlatır. Hikayeleri, Alman edebiyatının tüm geçmişinin Nazilerin ortaya çıkmasında sorumlu olduğunu anlatmaya çalışır. [[Carl Zuckmayer]]`in ''Şeytan`ın Generali'' ([[1946]]) dramı Nazi rejiminde suçlanan Alman ordu kahramanı Ernst Udet`in yaşamı üzerineydi. [[Rolf Hochhuth]]`un piyesi ''Vekil'' ([[1963]]) [[Papa 12. Pius]]`u Nazilerin Yahudileri katletmesine göz yummakla suçlar.

Savaş sonrası drama yazarlarının en önemlileri Almanlar değil, İsviçreli [[Friedrich Durrenmatt]] ve [[Max Frisch]] ile Avusturyalı [[Thomas Bernhard]] ve [[Peter Handke]]`dir. İsviçreli yazarlar, [[Brecht]] tarzındaki sosyal eleştiriyi devam ettirdiler. İki Avusturyalı ise daha çok psikolojik dramlar yazmıştı.