Slav mitolojisi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k başlık düzenlemeleri |
Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{Kaynaksız}}
'''Slav
== Bilgi Kaynakları ==
[[Yunan Mitolojisi|Yunan]] ya da [[Mısır mitolojisi]]nin aksine, Slav mitolojisi çalışmaları için ilk elden bulunabilecek kaynak azdır. Bazı çelişkili teorilere rağmen (örneğin [[Veles Kitabı]]) Slavlar'ın [[Kiril ve Metodius]]'un 862'te Slav topraklarına gelişlerinden önce herhangi bir alfabeye sahip oldukları kanıtlanamamıştır. Bu, bütün orijinal dini inanışların ve geleneklerin nesilden nesile sözlü kültür aracılığıyla geçmesine neden olmuştur. Fakat Hristiyanlığın hızlı bir şekilde yayılmasıyla ([[Bulgaristan]]'ın 864'te din değiştirmesiyle başlayan süreç 11. yüzyılın sonlarına doğru büyük ölçüde tamamlanmıştır) bu inanışlar yüzyıllar geçtikçe unutulmuştur. Slav diniyle ilgili nadir bulunan kaynaklar ise [[Pagan]] inanışlarını çarpıtarak tasvir etmekten çekinmeyen farklı uluslara mensup misyonerler tarafından yazılmıştır. Çoğu zaten var olan bilgiyi doğrulayan ögelerden başka bir şey içermeyen kültler (bir çeşit put) ve tapınak kalıntıları bulunmuştur. Eski mitolojik inanışların ve pagan festivallerinin izleri bugüne kadar halk kıyafetlerinde, şarkılarında ve tüm Slav halklarının masallarında görülebilmektedir.
=== Yazılı
[[Dosya:Ilya Repin - Sadko - Google Art Project.jpg|thumb|225px|Slav sanatçılar nesiller boyu kendi halk kültürlerinden etkilenmişlerdir.[[İlya Yefimoviç Repin]] ''[[Sadko]]'' Su Altı Krallığında'' (1876).]][[Herodot tarihi]]nde oldukça kuzeyde yaşayan ve (Herodot’un iddiasına göre) kendilerini her yıl birkaç günlüğüne kurda dönüştüren [[Neuri]] adlı bir kabileden bahseden küçük bir not dışında, Ön Asya Slav topluluklarının Doğu, Güney ve Batı Slavlar olarak ayrılmasından önce yazılmış bilinen bir kaynak yoktur. Bazı araştırmacılar bunu Slav halk kültüründeki “kurt adam” inanışıyla açıklasalar da diğerleri, aslında Herodot’un bir grup genç erkeğin köyde maskeler takarak dolaştığı antik Slav karnavallarını kastettiğine inanır. Bu yüzden Ön Slav halkları ve Neuri tartışmalı bir konudur.
12. satır:
''Geçmiş Yılların Vakayinamesi'' (Tale of Bygone Years), adlı derleme Doğu Slavlarının pagan inanışlarıyla ilgili değerli bilgiler içeren başlıca kaynaktır ve [[Kiev Knezliği]]’nin tarihini işler. Eser 12. yüzyılın başında derlense de Kiev Knezliği’nin Hristiyanlığı kabul etmesinden önce yazılmış daha eski belgelerin kopyalarını ve referanslarını içerir. Slav tanrıları olan Perun ve [[Veles]]’ten, 10. yüzyılda Doğu Slavlarının pagan yöneticileri ve [[Bizans İmparatorları]] arasında yapılan barış anlaşmalarında söz dilmektedir. Daha sonra vakayinameci [[Nestor]], İ.S’dan sonra 980 yılında [[Prens Vladimir]] tarafından oluşturulan panteonu tanımladı. Panteon’da, [[Hors]], [[Dajdbog]], [[Stribog]], [[Simargl]] ve [[Mokoş]] adlı tanrılar vardır. Vakayinamenin, İpatiyev bölümünde Yunan tanrısı [[Hephaestus]]’la özdeşleştirilen [[Svarog]]’dan da bahsedilir. Bir Doğu Slav destanı olan [[İgor Destanı]]’nın Veles, Dajdbog ve Hors’tan söz ettiği bölümler de oldukça ilginçtir. Destanın yazıya geçirilmesi 12. yüzyılın sonlarına rastlar, ama eserin gerçekliği üzerine bazı tartışmalar vardır.
En çeşitli ve zengin kaynaklar Batı Slav grubuna, özellikle de 12. yüzyılın sonunda zorla
Başlıca kayıt, 11. yüzyılda tarihçi [[Merseburg’lu Titmar]]’ın büyük tanrı Svarog’a tapılan [[Radagast]] şehrindeki bir tapınağı tasvir ettiği vakayinameyi içerir. Titmar’a göre, bu şehir pagan Slav topraklarındaki en kutsal yer ve Svarog da en önemli tanrıydı.
Bir diğer çok önemli kaynak ise Alman rahip [[Helmond]]’a atfedilen 12. yüzyıl tarihli [''[Chronica Slavorum]]''’dur. Helmond, ‘şeytan ya da kötü ruh’ [[Çernobog]]’dan, tanrıça [[Jiva]]’dan, tanrı [[Porenut]]’tan ve birden fazla başa sahip olan ama ismini vermediği bir tanrıdan söz eder. Son olarak da Helmond, Rügen adasında tapılan ve kendisine göre tüm Batı Slav tanrıları içindeki en önemli tanrı olan [[Svantevit]]’ten bahseder.
Satır 21 ⟶ 22:
Dördüncü kaynak ise 12. yüzyılın başlarında Baltık Denizi kıyılarında yaşayan Slav‘ların topraklarına keşif amaçlı seyahatler düzenleyen Alman savaşçı ve piskopos [[Bamberg’li Otto]]’ya ait üç adet biyografidir. El yazması esere göre en büyük Slav tanrısı tapınağı [[Szczecin]] şehrinde bulunan [[Triglav]]’dır. [[Havalberg]] ve [[Wolgast]]’ta ise Doğu Slav folklorundaki Yarilo’nun olası bir benzeri olan ve adının Yarovit’ten değiştiği düşünülen [[Gerovit]] adlı savaş tanrısına tapınılır. Bazı Slav Neopaganistleri tarafından özgün olarak düşünülse de [[Veles Kitabı]]’nın tahrip edildiği ortaya çıkmıştır.
=== Arkeolojik
[[Dosya:Vasnetsov Frog Princess.jpg|thumb|300px|left|Halk ziyafetleri, [[Kiev Knezliği]]'nde ''bratchina'' (brat=erkek kardeş), [[Sırbistan]] ve [[Makedonya]]'da ''slava'' (hamd etme) ve [[Hırvatistan]] ve [[Bulgaristan]]'da ''sabor'' (toplantı) olarak bilinir.]]
1848 yılında birkaç Slav tanrısının heykeli, [[Zbruç]] nehri kıyısında bulunmuştur. Heykelin bir şapkası ve dört başı vardır. Saxo’nun tasvirine benzerliğinden dolayı, heykelin Svantevit’i temsil ettiği iddia edilmiştir. Ama böyle olması mümkün değildir. Farklı yerlerde de çok başlı heykeller bulunmuştur. Örneğin Ortaçağ Bulgar çarlarının kalesi [[Preslav]]’ın kalıntıları arasından 10. yüzyıldan kalma kemikten oyulmuş, ince, dört başlı bir heykel çıkarılmıştır. İki başlı, insan boyunda ahşaptan bir heykel, ortaçağ Slav kabilesi Dolenain’lerin toprakları olan [[Neubrandenburg]]’un yanındaki [[Tollensessee]] gölündeki bir adada keşfedilmiştir. Ayrıca [[Dalmaçya]]’da (Hırvatistan) Troglav denilen Dinara dağı zirvesinden pek de uzak olmayan Suvid tepesinde üç başlı bir heykel bulunmuştur. Birtakım Slav tapınakları da gün ışığına çıkarılmıştır. Rügen’deki Arkona burnunda yapılan kazı çalışmaları, Saxo’nun tasvir ettikleriyle eşleşen tapınak ve şehir kalıntıları ortaya çıkarmıştır. [[Novgorod]]’ta antik Perin bölgesinde arkeologlar Perun’a adanmış olduğu düşünülen bir tapınak bulmuştur. Tapınak, çevresinde geniş dairesel bir platformun olduğu bir heykel içerir. Bu heykel ve platform sunak kalıntılarının olduğu sekiz yarım kubbeden oluşan bir hendekle çevrilidir. Çek Cumhuriyeti’nde [[Brjetslav’da]] manidar bir şekilde adı Pohansko (Pagan) olan bir bölgede de birkaç benzer yapı daha keşfedilmiştir.
Satır 28 ⟶ 30:
Tüm bu arkeolojik kalıntılar bazı ortak noktaları paylaşırlar. Birden fazla kurban sunakları olan tapınaklar ve çok başlı heykeller, Hristiyan misyonerlerin çok başlı tanrılara tapan Slavlar hakkında anlattıklarını doğrular ve aynı zamanda antik Slav mitolojisi için birden fazla görünüme sahip tanrılara tapınmanın ne kadar önemli olduğuna işaret eder.
Oldukça önemli bir başka iz, Çernyakov kültürüne ait 4. yüzyıldan kalma çömlek parçalarında bulunmuştur. Rus arkeolog [[Boris Rıbakov]], bu çömleklerin üzerindeki sembolleri tanımlamış ve antik Slav kültürünün takvimi olarak yorumlamıştır.
Slavların ibadetlerini tapınaklardan çok genelde ormanlarda yaptığı da iddia edilir. Bu ormanlar Ön Slav dillerinde ''“gaje”'' (örneğin Lehçe’de gaj, ‘küçük orman, çalılık, koruluk’ anlamına gelir) diye adlandırılır ve çoğu zaman bu tip ormanlar kutsal bir yer, doğal ve sosyal bir küre yaratan çitlerle çevrilidir. Bu tip yerlerin mezarlık olarak da kullanıldığı olmuştur.
=== Folklorik (
Hıristiyanlık, 7. ve 12. yüzyıllarda şehirlerde ve kalelerde yaşayan Slav toplulukları arasında elit bir din olarak ortaya çıkmıştır. Ortaçağ Slav halkının kırsal kesimde yaşayan ve çoğunluğu oluşturan kesimi arasında eski inanışlar gücünü devam ettirmiştir. Hıristiyan rahip ve keşişler özellikle Rusya’da yüzyıllarca ''dvoeveriye'' (çift inanış) ile mücadele etmiştir. Bir yandan köylüler ve çiftçiler hevesli bir şekilde, vaftiz olmayı, ayinleri ve Hıristiyan bayramlarını kabul etmişler diğer yandan da eski tanrıların ve mitlerin temellerinin dayandığı şeyler unutulduğunda bile pagan kültlerine tapınmaktan ve ayinlerini yerine getirmekte ısrar etmişlerdir.
Basit bir köylünün bakış açısına göre Hıristiyanlık, eski Slav inançlarının yerine geçemezdi, ancak ona ekleme olabilirdi. Hıristiyanlık, öldükten sonra kutsanmış bir ahiret hayatı ve kurtuluş umudu vadediyordu ama bu dünyadaki kurtuluş için, sığırların korunması ve yıllık hasadın iyi geçmesi için, bereket inanışları ve koruyucu tanrılarıyla eski din gerekliydi. Bu, kilisenin gerçekten hiç çözemediği bir problemdi; en iyi ihtimalle kültteki tanrının yerine geçmesi için bir aziz ya da şehit ortaya çıkarabilirlerdi ama kültün kendisi zaten çok kapsamlıydı, tıpkı doğa olaylarının açıklandığı mitolojik bakış açısının olduğu gibi.
Satır 38 ⟶ 42:
Bu, akademisyenlerin folklorun kendi yapısını incelemelerine neden olmuştur ve yeniden inşa ettikleri kayıp mitolojiler yoluyla yöntembilimler tasarlamışlardır. Folkloru burada kabaca ikiye ayırabiliriz:
* [[Baba Yaga]], [[Ölümsüz Koşey]], [[Alkonost]], [[Jar-ptitsa]] ve [[Zmey]] gibi çeşitli yaratıklar ve fantastik karakterler hakkındaki peri masalları; Rus [[bogatır]]’ları gibi efsanevi kahramanlar hakkında epik şarkı ve masallar; [[domovoy]], [[liho]], [[vilas]], vampirler, [[vodyanoy]] ve [[rusalka]] vb. gibi kötü ruhlar hakkındaki batıl inanışlar. Bu masalların ve inanışların çoğu oldukça eski olabilir hatta mitsel yapıdan ögeler de içerebilirler. Ama asla kendileri mit değildir çünkü derinlikten, kutsal anlamdan ve dini yönden yoksundurlar. Daha da önemlisi Slav halk toplulukları arasında büyük farklılık göstermeye eğilimlidirler.
* Bazı Hıristiyan festival kutlamaları ve çeşitli Hristiyan azizlerine dair popüler inanışlar. Eski tanrıların izleri, pek çok Slav ülkesinde Perun’un yerini [[İlyas]]’ın almasında ve [[Meryem Ana]], [[Vitus]],[[Aya Yorgi]], [[Sebasteli Vilas]] ve [[Aziz Nikolas]] gibi diğer pek çok azizin kültünde de görülebilir. Eski inanışlar ayrıca baharda kutlanan Yarilo ve yazın kutlanan [[İvan Kupala]] gibi festivallerde de kendisini gösterir. Bu iki festivalin de Hıristiyanlıkla çok az bağlantısı vardır ve büyük ölçüde Hıristiyanlık öncesi ritüeller içerirler. Bu bayramlar, onları hala kutlayan insanlar için dini öneme ve kutsallığa sahiptir. Sorun ise, Hıristiyanlık öncesi din unsurlarının günümüz Hristiyanlığıyla harmanlanmasıdır.
Satır 46 ⟶ 50:
Benzer bir yöntembilim izleyerek, Hint-Avrupa mitolojileriyle (özellikle [[Baltık Mitolojisi]]yle) paralellikler bularak ve zaman zaman da Slav paganizmi kayıtlarındaki ipuçlarına başvurarak bazı mitler yeniden inşa edilebilir. Özellikle Rus filologlar [[Vladimir Toporov]], [[Vyaçeslav Vsevolodoviç İvanov]] ve Hırvat bilim adamları [[Radoslav Katičić]] ve [[Vitomir Belaj]]’ın yaptıkları araştırmalarla son 30 yılda Slav mitolojisindeki mitleri yeniden inşa etme alanında kayda değer bir ilerleme sağlanmıştır. Rus akademisyen [[Boris Uspenski]]’nin ve Sırp filolog ve etnolog [[Veselin Čajkanović]]’in yaptığı çalışmalar da oldukça değerli bilgiler içerir. Fakat folklorun eleştirel olmayan yorumu ve mitlerin başarısız bir şekilde yeniden oluşturulması aşağıda açıklanacağı gibi bazı sonuçlar doğurabilir.
=== Sahte ve
Slav mitolojisiyle çalışırken, kaynakların geçerliliği veya sahteliği konusunda hiç kimse yeteri kadar dikkatli ya da eleştirel olamaz. [[Rönesans]]’tan bu yana eski Slavların inanışları üzerine akademik ilgi sürekli artmıştır ve bu ilgi karışıklıkları, hataları, yanlış yorumlamaları ve mitlerin yeniden inşasındaki mantıksızlıkları da beraberinde getirmiştir.
Satır 55 ⟶ 59:
Bilgi kirliliğinden ve yanlış yorumlamalardan daha tartışmaya açık olan konu ise kasıtlı yapılan sahteciliklerdir. 19. ve 20. yüzyıllarda çeşitli romantik, milliyetçi ve modern çağda ise neopaganik hareketlerle şişirilmiş Slav mitolojisine ilgi artmıştır. Antik mitoloji kurguculuğu, kendi topluluklarını teşvik etmek amacıyla bir müddet çeşitli sosyal gruplar arasında bir çeşit hobi haline bile gelmiştir. Örneğin, runik alfabeyle yazılmış bir kitabesi olan Slav tanrı heykelleri ya da tüm Slav panteonunu çiçek toplarken ya da şenlik ateşinin etrafında dönerken tasvir eden halk şarkıları ve masallar “keşfedilmiş”tir.
Slav mitolojisine dair pek çok referans barındıran ve pek çok akademisyen tarafından yanlışlarla dolu olduğu düşünülen [[Veda Slovena]] kitabı, Bulgar halk şarkılarının sahte uyarlamalarıyla oluşturulmuştur. En son örneklerden biri ise, eski Slav dini hakkında güvenilir bilgiler içerdiğini iddia eden, Slav halkının Hıristiyanlaştırılmadan önce herhangi bir alfabeye sahip olduğu kanıtlanamamışken, [[Kiril alfabesi]]yle (alfabe, kardeşi Methodius ile birlikte Slavları
== Takvim ve
Slav mitlerinin mevsimlere göre kutlanan festivallerden oluşan ve kendini tekrar eden, periyodik bir yapısı vardır. Bu yüzden mitolojiyi anlayabilmek için önce Slav takviminin işleyişini anlamak önemlidir. Arkeolojik ve folklorik izlere dayanarak Hıristiyanlık öncesi Slav takviminin bazı ögelerini özellikle de başlıca şenlikleri yeniden inşa etmek mümkündür:
Satır 74 ⟶ 78:
== Kozmoloji ==
[[Hint-Avrupa dilleri]]ni konuşulan ülkelerde oldukça yaygın olan [[Ulukayın]] (World Tree, Hayat Ağacı) inancı Slav mitolojisinde de görülmektedir. Bu ağaç ya bir meşedir ya da bir çeşit çamdır. Ulukayın'ın mitolojik sembolü çok güçlüdür ve Slav halk kültürü yoluyla Hıristiyanlaştıktan sonra bile yüzyıllarca korunmuştur. Ağaçta evrenin üç katı yer alır. Tepe noktası göğü, semavi tanrıları ve gök cisimlerini; gövdesi ise faniler âlemini temsil eder. Bazen bu iki kat, ölüler diyarını temsil eden ağacın köklerine karşı birleşirler.
Üç diyarın tasvirleri Ulukayın’ın üzerine dünyada yer aldıkları şekilde, dikey olarak işlenir. Tanrıların ve fanilerin dünyası, denizle çevrili olan dünyanın merkezinde bulunur. Denizin diğer yakasında ise kuşların kışın göç ettiği yazında geri döndüğü ölüler diyarı uzanır. Pek çok halk kültürü ürününde ''denizi geçmek'' (idit) ve ''denizden gelmek'' (dolazit) ölmek ve dirilmek ile özdeşleştirilir. Bu mitolojik düşünce öbür dünyaya büyük bir su kütlesini geçerek ulaşıldığını söyler. Bunun yanı sıra dünya yatay olarak da rüzgârın dört esiş yönünü (kuzey, güney, batı, doğu) temsil eden dört ana noktaya ayrılmıştır. Dünyanın yatay ve dikey olarak bu şekilde parçalara bölünmesi mitolojik açıdan oldukça önemlidir. Bu ayrımın izleri özellikle üç başlı olan Triglav ve dört başa sahip Svantevit gibi Slav tanrı heykellerinde görülebilir.
== Panteon ==
Panteon, bir ulusun “en büyük tapınağı” ya da “tüm tanrıları” anlamlarına gelmektedir. Tarihi kaynaklarda da bahsedildiği gibi Slav ırkı, 600 yılı aşan bir zaman yelpazesi içinde ve [[Baltık denizi]]'nden [[Beyaz Deniz]]’e uzanan oldukça geniş bir coğrafi alanda çok farklı tanrılara tapmıştır. Tarihi kaynaklardan öğrendiğimiz bir başka bilgi de her Slav kabilesinin bir tanrısı ve dolayısıyla kendine özgü bir panteonu olduğudur. Hepsinden ziyade, kabileden kabileye değişen inanışlarıyla ve tanrılarıyla eski Slav dini oldukça içe dönüktür. Tek bir Ön Slav dilinden türediği açıkça belli olan farklı Slav dilleri meselesinde olduğu gibi doğru bir folklor çalışmasıyla değişik Slav kabilelerinin değişik tanrıları temel alınarak bir çeşit Ön Slav panteonu oluşturmak mümkündür.
=== En
Modern teoriler en yüce tanrının [[Rod]] ya da [[Svarog]] olduğunu ileri sürer. Tarihi kaynaklarda ise farklı Slav kabilelerince tapılan Svantevit, Triglev ve Svarožič gibi tanrılardan bahsedilir. Ama yüce tanrı sıfatına en uygun tanrı, Perun'dur. Perun, Slav diniyle ilgili belgelerde adına en çok rastlanan ve hatta adı, yazılı tarihte geçen ilk Slav tanrısıdır (Procopius, tuttuğu küçük notlarda gök gürültüsü ve şimşek tanrısının Slavların tek tanrısı olduğundan bahseder). ''Geçmiş Yılların Vakayinamesi'' adlı kayıt, Perun’u, Kiev Knezliği'nin Hıristiyanlığı kabul etmeden önceki baş tanrısı olduğunu söyler. Helmond’un ''Chronica Slavorum''’undaki küçük bir not Batı Slavların, dünyadaki tüm diğer tanrılara hükmeden tek bir semavi tanrıya ibadet ettiğinden bahseder. Eserde tanrının ismi verilmez ama bu tanrının Perun olması kuvvetle muhtemeldir. Perun adına Batı Slav dininin muazzam ölçüdeki kayıtlarında rastlayamamamıza rağmen,
Perun'un bir de eşleştirildiği bir karakter vardır. [[Roman Jakobson]]’un işaret ettiği gibi, herhangi bir tarihi metinde Perun adı geçiyorsa hemen ardından başka bir tanrı olan Veles'e rastlanır. Bu ilişki yer isimlerinde de görülebilir. Adı Perun’la ilişkilendirilen bir dağ zirvesinin ya da tepenin eteklerinde -özellikle nehir kenarlarında- adı Veles'i çağrıştıran yerlerle karşılaşmak mümkündür. Ayrıca Perun’un bazı folklor ürünlerinde Hıristiyan tanrısıyla bir tutulurken, Veles de şeytanla bir tutulur.
Satır 97 ⟶ 102:
* [[Mitoloji]]
{{
[[Kategori:Slav mitolojisi|
[[Kategori:Slavlar|Mitoloji]]
{{Link SM|af}}
| |||