Moğollar: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k "pek çok" ayrı yazılır. TDK Yazım Kılavuzu |
k düzen |
||
2. satır:
{{Etnik grup bilgi kutusu
|grup = Moğollar
|resim = [[Dosya:
[[Dosya:Sharav bogd khan.jpg|69px|Bogd Khan]]<br /><small>Moğol sanatçısı • Göçebe ailesi • [[Cengiz Han]] • Khalkhalı kadın (19.y.y)• [[Bogd Han]]
|nüfus = 10 milyon
17. satır:
|dinler = [[Budizm]], [[Şamanizm]], [[İslam]], [[Hıristiyanlık]]}}
[[Dosya:Mongolia and Mongol Autonomous Subjects in The PRC.png|thumb|250px|Çin ve Moğolistan'da yaşayan Moğollar]]
'''Moğollar''', günümüzde [[Moğolistan]]'ın yerli halkıdır. Doğu ve Orta Asya kavimlerindendir. Asıl yurtları [[Moğolistan]]’dır.
Bugün Moğollar, [[Moğolistan]] dışında Rusya'ya bağlı; [[Aga Buryatya|Aga Buryat Özerk Bölgesi]], [[Ustorda Özerk Bölgesi]] ve [[Buryat Cumhuriyeti]]nde yaşamaktadırlar. Ayrıca Çin ile Moğolistan arasında yer alan [[İç Moğolistan Özerk Bölgesi]]'nin de büyük çoğunluğu Moğol'dur.
24. satır:
== Yönetim Şekli ve Birimleri ==
Cengiz Han'ın teşkilâtlandırdığı Moğollarda, ahâliye ivgen, boya; obop, âile ve en küçük birliklere de Aymuğ ve Yasun denirdi. Ordu da bu usûle göre teşkilâtlanmıştı. Ulus denilen Moğol kâbile birliklerinin hepsi asker sayılırdı. Kabîleler sefere, kendi çadırları, hayvanları ve kadınları ile bir ordu gibi giderdi. Her kabîle kendini idâre ederdi. Sanat bölükleri, idârî kumanda teşkilâtları yoktu. Silâhlarını kendileri yaparlardı. İşgâl ettikleri ülkeler, merkezî bir devletten idâre edilemeyecek kadar genişledi. Siyâsî ve idârî bakımdan tecrübesiz olan Moğollar, bu yüzden çok zor duruma düştüler. Devlet kadrosunda idâreci ve vergi toplayacak memurları yok denecek kadar azdı.
Cengiz Hanın soyundan olanlar, [[Çağatay Hanlığı]] (1227-1370), [[İlhanlılar]] (1256-1353), [[Altınordu]] (1226-1502), [[Şeybani Hanlığı]] (1500-1598) ve [[Kırım Hanlığı]]'nı kurdular. Cengiz Hanın oğulları ve torunlarının hâkimiyeti çok kısa sürdü. Ancak [[İslam]] âlemine ve medeniyetine çok zarar verdiler. On üçüncü asırda yapılan tahribâtla, altı yüz senede nice emeklerle elde edilmiş, hattâ İslâmiyetten önce de yapılmış pek çok mîmârî eserleri, kütüphâneleri, târihin kıymetli vesikalarını, mektepleri, rasathâneleri yok ettiler. [[Abbasiler|Abbâsî]] halîfeliğinin merkezi [[Bağdat]]'ı 1257'de yakıp yıktılar. [[Suriye]] dâhil [[Doğu Akdeniz]], [[Batı Anadolu]] kıyılarına [[Avrupa]]'da [[Viyana]] şehri civârına kadar hâkim oldular. Moğolların yenilmezliğini, [[Memlûk Devleti|Mısır Memlûkleri]] yıktı. [[Hülagû Han|Hülâgu Hân]]'ın ordusunu, Memlûk Sultânı [[Kutuz]] ve komutanı [[Baybars]], 1260'da [[Ayn Calut Muharebesi|Ayn Calut]]'ta büyük bir bozguna uğrattı. [[Doğu Karadeniz]]'deki [[Haçlılar|Haçlı kralları]] ve [[Kilikya]] [[Ermeniler]]i ile de Memlûkler Devletine karşı anlaştılar. Anadolu'da da on üçüncü asrın ortalarından sonra Moğol vâliler söz sâhibi oldu.
On dördüncü asrın başlarında Orta ve Güneybatı Asya'da İslâm ülkelerinde yaşayan Moğollar medenîleşmeye başladılar. İlhanlı hükümdârı [[Gazan Mahmud Han|Gazan Han]]ın İslâmiyeti kabûl etmesiyle, kumandan, vezir ve askerlerinden pek çoğu müslüman oldu. İslâmiyeti kabûl eden [[İlhanlılar]] devlet adamları, bölgedeki ahâliyle kaynaşmayı sağladılar. Mâverâünnehr, [[Yedisu]] ve Doğu Türkistan'a hâkim olan [[Çağatay Hanlığı]], on dördüncü asrın sonunda [[Timur İmparatorluğu]]'nun hâkimiyetine girdi. Güney Rusya ve Batı Sibirya’daki [[Cuci]] sülâlesinden [[Altın Orda]]'da [[Berke Han (Altınorda hanı)|Berke Han]] Müslüman oldu.
On beşinci asrın sonuna kadar bölgeye hâkim olan [[Altın Orda]], [[Timurlular Devleti|Tîmûrlular]] tarafından yıkıldı. Bir kısım toprakları üzerinde [[Kazan Hanlığı]] kuruldu. Cuci sülâlesinden [[Şeybani Hanlığı|Şeybânî Hanlığı]] sülâlesinden [[Kırım Hanlığı]], en uzun ömürlü hânedân oldu. [[Osmanlı Devleti]]'ne tâbi idiler.
On beşinci asırdan on sekizinci asrın sonuna kadar iktidârda kaldılar. Dış Moğolistan’daki [[Moğolistan]] bağımsız, Rusya'ya; [[İç Moğolistan]]'daki muhtar idâre de [[Çin]]'e bağlıdır. Moğolistan'da yaşayan Moğollar, [[Budizm|Buda inancın]]ın [[Lamaizm]] mezhebine mensuptur. Din adamlarına “lama” adını verirler. Lamalar, tabiblik ve büyücülük de yaparlar. Din merkezleri [[Tibet]]'teki [[Lhasa]] şehri olup ikinci derecedeki dînî merkezleri Urga'dır. Moğolistan'da, putperest ve Hıristiyanların yanında, çok az da İslâm dînine mensup olanlar vardır.
| |||