Moğolca: Revizyonlar arasındaki fark

[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
İçerik silindi İçerik eklendi
Buzancar (mesaj | katkılar)
Buzancar (mesaj | katkılar)
427. satır:
*'''[[Ə]]''': Moğolcada ayrıca Azerice’de, Tatarca’da, Gagavuzca’da ve Türkmence’de kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür ('''[[Æ]]'''). Ses ve harf karşılığı olarak Arapça’da ve Almanca’da da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azerice’de yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: ''İncä/İncə''. Türkçe’de Selçuk ismi diğer Türk dillerinde “Sälçuk / Səlcuk” olarak, Akçe sözcüğü ise “Akçä / Akçə” olarak yazılır. '''[[Ə]]''' harfi kimi latin alfabelerinde, özellikle el yazılarında '''[[Ǝ|Э]][[ə]]''' biçiminde de kullanılır (Kiril '''[[Э]]''' harfinden farklıdır).
*'''[[Ц]]''': Türkçe’de bulunmayan sert bir T harfidir. TS ('''[[Ț|ʦ]]''': '''Ṫ'''+'''Ṡ''') olarak da seslendirilir. Moğolca’da ve Rusça’da, Slav dillerinde, ayrıca Kiril alfabesini kullanan pek çok dilde Ç harfinin türevi olan bir sestir (Latin '''[[Ț]]'''). Gagavuzca’da ve diğer Türk dillerinde Slav kökenli kelimelerde yer alır. Ancak öz Moğolca sözcüklerde de sık sık kullanılır. Örneğin: Moğolcadaki ''Ţag'' sözcüğü (Çağ, “Tsag” okunur), ''Ţeţeg'' (Çiçek, “Tsetseg” gibi okunur). Aynı mahreçlerden (kaynaklardan) çıkan Arapçadaki ''Sad/Tsad'' ('''[[ص]]''') harfinin verdiği ses de yaklaşık aynı olduğu için bu harfle karşılanır. Örneğin: ''Maţdar'' (Mastar: "Matstar" okunur). Bazı dillerde ('''[[Ҭ]]''') biçimiyle yer alır. Bu ses eski Latin alfabelerindeki '''[[Ʒ]]''' harfi ile de karşılanır.
* '''[[Ң]]''': Moğolcada ayrıca Tatarca’da, Türkmence’de kullanılır. (Şekil benzerliği nedeniyle Türkçedeki '''[[Ⱨ]]''' harfi ile karıştırılmamalıdır.) Gırtlaktan çıkarılan N ve G karışımı bir sestir ('''[[Ň]]''' veya '''[[Ñ]]'''). [[Uniform Türk Alfabesi]]'nde '''[[Ņ]]''' ile gösterilir. Bazen de NG/NĞ olarak öngörülür. Pek çok ağızda N veya Ğ sesine dönüşmüştür. Osmanlıca’daki üç noktalı Kaf-ı Nûni ('''[[ڭ]]''') harfinin karşılığıdır. Örneğin: İç Anadolu’da, özellikle Sivas yöresinde ''Saňa, Baňa, Deňiz'' sözcükleri. Pek çok kaynakta Tengri veya Tengiz olarak yazılan sözcükler aslında ''Teñri'' ve ''Teñiz'' şeklinde okunur.
* '''[[X]]''': Moğolcada ayrıca Tatarca’da Azerice’de ve pek çok dilde yer alan bir harf ve sestir. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı ('''[[خ]]''') harfidir. Azericenin resmi harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: ''Baxmax'' (Bakmak) fiilinin okunuşu ''Baḥmaḥ'' şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. ''Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)…'' Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha ('''[[ح]]''') harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır.
*'''[[Е]]''': Türkçede günümüzde kullanılmayan İ-E arasında seslendirilen bir harftir (Latin '''[[Ë]]'''). (Şekil benzerliği nedeniyle Türkçedeki E harfi ile karıştırılmamalıdır, çünkü arada belirsiz de olsa bir ses farklılığı vardır.) Bu ses Rusçada bulunur (Ukraynaca Kiril: '''[[Є]]''') ve bu dilde sıklıkla kullanılır. Bu harfe İe (Ye) adı verilir ve çevirilerde bu ses değereri ile gösterilir, ancak bu kesinlikle doğru bir yaklaşım değildir. Çünkü bu harf arda arda gelen İ ve E seslerini ifade etmez. Tamamen İ-E arası farklı bir sestir. Anadolu Türkçesinde ise gerçekte mevcut olan ancak ölü bir ses olduğu bile söylenebilir. Bu ses nadiren de olsa peş peşe gelen kalıplaşmış kelimelerde veya bileşik sözcüklerde E harfinden sonra tekrar yeni bir E harfi geldiğinde (veya E harfinden sonra başka bir sesli harf) geldiğinde ortaya çıkar. Böylesi bir durumda (Türkçede çok kısa) İ-E arası bir ses ortaya çıkar veya iki E sesi kaynaşır ve bazen de baştaki E harfi tamamen kaybolur, bu nedenle de çoğu zaman bu sesin farkedilmesi bile mümkün olmaz. Örneğin: ''Në edeceksin?'' (Halk ağzında: ''Neydeceksin? - Niydeceksin?''), ''Në olacak? (N'olacak?), Në olur (N'olur)...'' Hatta araya sesli harf girse bile bu sesin ortaya çıktığı görülebilir. Örneğin: ''Në yapacaksın?'' (Halk ağzında: ''N'apacaksın?'') Rusçada ise yoğun olarak kullanılan ve açık olarak işitilen bir harftir. Ancak Türkçedeki gibi kaynaşan harflerin arasında değil, herhangi bir koşula bağlı olmadan ortaya çıkan ve Ruslar tarafından diğer seslerden rahtalıkla ayırt edilebilen belirgin bir sestir. Bu sese Türkçede verilebilecek başka bir örnek ise ''El'' (organ) ve ''Ël'' (yurt) sözcüklerinin arasındaki farktır. ''Ël'' sözcüğü zamanla "İl" biçimine dönüşmüştür. ''Türkmenëli, Kırklarëli, Tuncëli...''
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Moğolca" sayfasından alınmıştır