Hanuka: Revizyonlar arasındaki fark

==Hanuka’nın hikayesi==

 

 

Suriyeli [[Kral 3. Antiyokus]]’un, Mısırlı [[Kral 5. Ptolemi Epifanes]]’i [[Panium Savaş’ında]] yenmesine kadar (M.Ö. 200), [[Yahudiye bölgesi]], [[Ptolemi Hanedanı]]’nın bir parçasıdır. O andan itibaren, Yahudiye; Suriye'deki [[Selevkid İmparatorluğu]]’nun bir parçası oldu. Kral 3. Antiyokus’un yeni Yahudi tebaasıyla anlaşmayı istemesi, onların ‘atalarının adetlerine göre yaşama’ haklarını ve dini vecibelerini Kudüs Tapınağı’nda sürdürebilmelerini garantiledi. Ancak, Milat’tan önce 175’te, 3. Antiyokus oğlu [[Antiyokus 4. Epifanes]], görünüşte Tobias’ın oğullarının emriyle, Yahudiye’yi işgal etti <ref>[http://old.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.01.0148:book=1:section=31 Old.perseus.tufts.edu]

''Jewish War'' i. 31</ref>.Milattan önce 170’lerde, Helenleşmiş Yahudi Grubu’nun başını çeken [[Tobiad]]’lar, ellerinden kontrolü gasp eden Baş rahip [[Onias]] ve Mısır yanlısı grup tarafından Suriye’ye atıldı. Sürülen Tobiad’lar, Kral 4. Antiyokus’la Kudüs’ü tekrar ele geçirmek için görüştü. Antik Yahudi tarihçi [[Flavius Josephus]]’un anlatımıyla; “ Önceden buna niyeti olan Kral, onlara boyun eğdi ve büyük bir orduyla Yahudilere hücum etti, şehirlerini zorla aldı ve Ptolemi yanlısı çok sayıdaki insani katletti, ve etrafı talan etmek için askerlerini gönderdi. Ayrıca tapınağı berbat etti, ve üç yıl altı ay boyunca, daima gerçekleşen kefaret kurbanı sunumuna bir son verdi” <ref>[http://old.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.01.0148:book=1:section=31 Old.perseus.tufts.edu], ''Jewish War'' i. 32</ref>.

 

 

[[İkinci Tapınak]] yağmalanıp, ibadetler durduğunda, Yahudilik yasadışı hale getirildi. M.Ö. 167’te, Antiyokus, tapınakta Tanrı Zeus’a itafen için bir sunak hazırlanmasını emretti. Sünneti yasakladı ve tapınağın sunağında domuzların kurban edilmesini emretti <ref>[http://old.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus:text:1999.01.0148:book=1:section=31 Old.perseus.tufts.edu], ''Jewish War'' i. 34</ref>. Antiyokus’un bu davranışları, büyük ölçüdeki ayaklanmayı provoke etti. Bir Yahudi rahip olan [[Matatiyas]] ve beş oğlu; Yuhanna, Simon, Elazar, Yonatan ve Yahuda, Antiyokus’a karşı bir ayaklanmanın başını çekti. Yahuda, [[Yehuda HaMakabi]] (Çekiç Yahuda) olarak bilinir oldu. M.Ö. 166’ya doğru, Matatiyas vefat etti ve Yahuda, lider olarak yerine geçti. M.Ö. 165’te Selevkid Hanedanına karşı olan Yahudi ayaklanması başarılı oldu. Tapınak serbest bırakıldı ve yeniden adandı. Hanuka festivali bu olayı kutlamak için gerçekleştirildi<ref>[http://www.hope.edu/academic/religion/bandstra/BIBLE/1MA/1MA4.HTM#59 1 Macc. iv. 59]{{Dead link|date=December 2011}}</ref>. Yahuda tapınağın temizlenmesini, yeni bir sunağın kirlenmiş olanın yerine kurulmasını ve yeni kutsal taşıyıcıların yapılmasını emretti. Talmud’a göre, tapınaktaki Menora için, her gece, gece boyunca yanması için zeytin yağı gerekti. Hikayeye göre, sadece bir gece yetecek kadar yağ vardı, ama yeni tedarik için gerekli olan sekiz gün boyunca bitmeden yandı. Yahudi bilirkişiler tarafından, bu mucizevi olayı anmak için, sekiz günlük bir bayram ilan edildi.

Hikayenin 1 [[Makabeler]]’deki versiyonu; (zeytin yağı mucizesinden hiç bahsetmeden) sekiz günlük olan bayramın, tapınağın sunağının yeniden adanması adına, şarkılarla kutlamanın ilan edildiğini anlatır,<ref>[http://www.hope.edu/academic/religion/bandstra/BIBLE/1MA/1MA4.HTM#36 1 Macc. iv. 36]{{Dead link|date=December 2011}}</ref>. Birkaç tarihçi Hanuka’nın 8 günlük bir kutlama olması nedeninin, gecikmiş [[Sukot]] ve [[Şemini Atzeret]] kutlamaları olduğuna inanır <ref>[http://www.hope.edu/academic/religion/bandstra/BIBLE/2MA/2MA10.HTM#6 Macc. x. 6] and [http://www.hope.edu/academic/religion/bandstra/BIBLE/2MA/2MA1.HTM#9 i. 9]{{Dead link|date=December 2011}}</ref>. Savaş esnasında Yahudiler bu kutlamaları yapamadılar (Suk.v. 2-4)

 

[[Dosya:Hanukkah2.jpg|thumb|120px|Hanuka Lambası antik]]

Bazi modern bilimciler, kralın gelenekçi Yahudiler ve Helenleşmiş Yahudiler arasındaki sivil savaşa karıştığını iddia ediyor<ref>{{Kitap kaynağı|başlık= Jewish Literacy: The Most Important Things to Know about the Jewish Religion, Its People, and Its History|son=Telushkin |ilk=Joseph |yıl= 1991|publisher= W. Morrow|isbn= 0688085067|sayfa=114 }}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık= Religions of the Ancient World: A Guide|son=Johnston |ilk=Sarah Iles |yıl=2004 |yayımcı=[[Harvard University Press]] |isbn=0674015177 |sayfa= 186}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık= The Jewish Way: Living the Holidays|son= Greenberg|ilk=Irving |yıl=1993 |yayımcı=Simon & Schuster |isbn= 0671873032|sayfa= 29}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Judaism and the Gentile Faiths: Comparative Studies in Religion |son=Schultz |first=Joseph P. |yıl= 1981|yayımcı=[[Fairleigh Dickinson University Press]] |isbn= 0838617077|sayfa= 155|quote=Modern scholarship on the other hand considers the Maccabean revolt less as an uprising against foreign oppression than as a civil war between the orthodox and reformist parties in the Jewish camp}}</ref>

Bir çok yönüyle sivil savaş olarak başlayan savaş, Helenistik Suriye Krallığının, Helenleşmekte olan Yahudilerin yanında yer almasıyla daha şiddetlendi <ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Eerdmans Dictionary of the Bible |son=Freedman |ilk= David Noel|yardımcıyazarlar=Allen C. Myers, Astrid B. Beck|yıl=2000 |yayımcı= Wm. B. [[Eerdmans Publishing]]|isbn=0802824005 |sayfa= 837}}</ref>. Şiddetlendikçe, [[Antiyokus]], Helenleştiricilerin yanını, gelenekçilerin önemsedikleri dini ritüelleri yasaklayarak aldı. Bu, Selevkos geleneklerini ve ibadetlerini her yerde takip eden bir insanın neden geleneksel olan Yahudi ibadetlerini yasakladığını anlatır <ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Hellenistic Civilization and the Jews |son=Tcherikover |ilk=Victor |yıl= 1999|ilkyayıntarihi=1959|yayımcı=Baker Academic |isbn= 0801047854}}</ref>.

 

 

Hanuka, bazıları ailece ve bazıları topluca yapılan, 8 günlük tatil boyunca her gün süren bir seri ritüelle kutlanır. Günlük ibadete özel eklemeler yapılır ve yemekten sonraki şükrana özel bir kısım eklenir. Hanuka “Şabat benzeri” bir tatil değildir, ve [[Şulhan Aruh]]’ta belirtilen, Şabat’ta yapılması yasak olan aktivitelerden sakınma zorunluluğu yoktur. Dindar insanlar, her zamanki gibi işe giderler ama akşamüstü mumları yakmak için eve erken dönerler. Okulların kapanması için hiçbir dini neden yoktur ama buna rağmen, İsrail’de Hanuka’nın ikinci gününden itibaren bir hafta boyunca, Hanuka kutlamaları için kapanır okullar. Birçok aile, kitap ya da oyun gibi birçok küçük hediye verirler birbirlerine. Yağın önemini anmak için Hanuka kutlamaları esnasında kızarmış yemekler yenilir.

 

[[Dosya:Donetsk hanuka.jpg|thumb|left|150px|[[public menorah|dışarıdaki Menora]] [[Donetsk, Ukrayna]]]]

[[Dosya:Hanukkah sign Nicosia Republic of Cyprus.JPG|thumb|[[public menorah|Menora]] [[Nicosia]] , [[Kıbrıs]]]]

Genelde kadınlar belirli zamana bağlı emirlerden muaftırlar ama [[Talmud]], kadınların Hanuka ışığı yakma Mitsva’sını yapmalarını, Hanuka mucizesine onlarında dahil olmalarından dolayı, gerekli kılar <ref>Babylonian Talmud: Shabbat 23a</ref>.

 

[[Dosya:CHILD LIGHTING HANUKA CANDLES.jpg|thumb|left|150px|Küçük bir çocuk Hanukiya mumlarını yakıyor]]

Hanuka ışıkları hava karardıktan sonra en az bir buçuk saat yanmalıdır. Birçok Kudüs’lünün gözlemlerine göre [[Vilna Gaon]] geleneği, aynı zamanda şehrin de geleneğidir, ışığı günbatımında yakmaktır buna karşın Kudüs’te bile birçok [[Hasidik]] daha sonra yakar. Birçok Hasidik din adamı çok daha sonra yakar, çünkü mumları yaktıklarında Hasidik oluşlarıyla mucizeyi yayma zorunluluğunu yerine getirmiş olurlar. Hanuka için satılan ve pahalı olmayan mumlar yarım saat boyunca yakılır, böylece bu gereklilik hava karardığında mumlar yakılarak karşılanır. Ama Cuma günleri bir problem ortaya çıkar. Mumlar Şabat’ta yakılamayabileceğinden, gün batmadan önce yakılır. Buna karşın mumlar her zaman kaldığı kadar yanmış bir şekilde kalmalıdır(günbatımından sonra yarım saat), ve pahalı olmayan Hanuka mumları gerekliliği karşılayacak kadar uzun yanmaz.Buna çözüm olarak daha uzun yanan mumlar ya da geleneksel gaz lambaları kullanılır. Yukarda belirtilen yasak yerine getirilerek, ilk Hanuka menorası yakılır daha sonra onu Şabat mumları takip eder.

 

Genel olarak 8 günlük bayram süresince üç şükran dile getirilir. Hanuka’nın birinci gecesinde Yahudiler üç şükranın hepsini söylerler, ama geriye kalan gecelerde ise sadece ilk ikisini söylerler <ref>''[[Shulkhan Arukh]]'' ''[[Orach Chayim]]'' 676:1–2</ref>. Şükranlar geleneğe göre mumlar yakıldıktan sonra ya da önce söylenir. Hanuka’nın ilk gecesinde [[Menora]]’nın sağ tarafında bir ışık yakılır, 8 gece boyunca takip her gecede ise ilk gece yakılan ışığın yanına bir ışık daha eklenir, bu mum, gazlı lamba ya da elektrikli lamba olabilir. Her gece ilk olarak en soldaki mum yakılır, mum yakma işlemi soldan başlar sağa doğru devam eder.

 

 

Işıklar yakılırken ya da ışıklar yakıldıktan sonar "Hanerot Halalu" ilahisi okunur. Çeşitli versiyonları vardır. Burada verilen versiyonu birçok [[Aşkenaz]] cemiyeti tarafından bilinir <ref>''[[Shulkhan Arukh]]'' ''[[Orach Chayim]]'' 676:4</ref>.

 

 

Bu ışıkları bu mevsimin o günlerindeki,

başka olağan şeyler için kullanma izni yoktur.

 

 

Her gece mumların yakılmasından sonra, Ma’oz Tzur ilahisi söylenir,

Şarkı altı kıt’a dan oluşur. Birinci ve sonuncu genel ilahi kurtuluştan bahseder, ve ortadaki dörtlü, Yahudi tarihi boyunca zulme uğraşmış Yahudilerden bahseder, ve tanrıya bu trajedilere rağmen hayatta kalmaktan dolayı şükreder [[Mısır’dan göç]] (Exodus), [[Babil’deki tutsaklık]], [[Purim]] bayramı mucizesi, ve [[Hasmonayim]] zaferi.

 

 

Işıklar yandıktan ve Ma’oz Tzur dan sonra, diğer Hanuka şarkıları söylemek, birçok Yahudi evde gelenektir.Bazı Hasidik ve Sefarad Yahudiler mezmurlar (Mezmur 30’ 67 ve 91.)okur. Kuzey Amerika’da ve İsrail’de, hediyeleşmek veya çocuklara hediye vermek olağandır. Buna

ek olarak.bir çok aile çocuklarına sadaka vermelerine teşvik eder.

 

 

Hanuka’nın son günü, o gün sinagog’da okunan ayete (Zot Chanukat Hamizbe’ach, 7:84) göre, Zot Hanuka olarak bilinir. [[Kabala]] ve [[Hasidizm]]’in öğretilerine göre, Zot Hanuka; Yom Kipur kutsal sezonunun final mührüdür. Ayrıca, bu günün duaların özellikle kabul olduğu bir gün olduğunu belirtir Kabala ve Hasidik edebiyat.

 

 

Hanuka teması üzerine, diğer Yahudi bayramlarından daha fazla sayıda birçok şarkı yazılmıştır. En çok bilinenleri; “Hanukkiah Li Yesh” ( Bir Hanukkiya’m var), “Ocho Kandelikas” ( Sekiz Küçük Mum), “Kad Katan” (Bir Küçük Sürahi), “S’vivon Sov Sov Sov” (Sevivon, Dön ve Dön), Haneirot Halolué (Yaktığımız Bu Mumlar), “Mi Yimalel” (Kim Tekrar Anlatır) ve “Ner Li, Ner Li” (Bir Mumum Var). İngilizce konuşulan ülkelerde en çok bilinenler içinde “Sevivon, Sevivon, Sevivon” ve “Hanuka O Hanuka” var.

 

 

[[Dosya:LatkeFry.JPG|thumb|220px|right|Patates [[latke]]]]

Tapınakta sekiz gün boyunca ateşi yanar halde tutan küçük kaptaki yağı anmak adına, yağda (tercihen zeytin yağı) kızarmış ve fırınlanmış yiyecekler yemek adeti vardır. Geleneksel (Aşkenaz) yiyecekler arasında patatesli krepler (Latkeler) vardır. Sefarad, Leh ve İsrailli aileler, içi reçel dolu [[Ponçikler]], Bimuelolar ve Sufganiyotlar gibi yağda kızartılmış yiyecekler yerler. Ayrıca, süt ürünleri (özellikle peynir) yemekte küçük yemek adetlerinden biridir, bu adetin kökleri [[Holofernes]]’in kafasının Judith tarafından kesilmesine gider.

 

[[Dosya:Colorful dreidels2.JPG|200px|right|thumb|Kudüs’teki bir markette bulunan renkli sevivonlar]]