Sinagog: Revizyonlar arasındaki fark

'''Sinagog''' ([[Yunanca]]: συναγωγή – toplantı/meclis) veya '''havra''', Yahudilerin ibadet ettiği tapınaklara denir.<ref>When broken down, the word could also mean "learning together" (from the Greek συν ''syn'', together, and αγωγή ''agogé'', learning or training).</ref>. Modern İbranice’de sinagog ya {{lang|he|בית כנסת}} [[beyt Knesset]] (toplantı evi) ya da {{lang|he|בית תפילה כנסת}} [[beyt t’fila]] (ibadet evi) olarak adlandırılır.

Sinangoglar, büyük bir ibadet salonuna (ana tapınak) ve dinidinî çalışmalar için küçük odalara sahiptir. Bazen sosyal toplantı salonları ve ofisler de bulunur. BazıBâzı sinagoglar [[Tevrat]] çalışmaları için, [[beit midraş]] ([[Sefarad]]) ya da [[beis midraş]] ([[Aşkenaz]]) adlı ayrı odalara sahiptir.

Sinagoglar kutsal yerlerdir ve sadece ibadet amaçlı kullanılır,kullanılırlar. fakat,Fakat ibadet etmek için sinagogda olmak şart değildir. Toplu Yahudi ibadetleri, 10 Yahudinin ([[minyan]]) olduğu her yerde olabilir.

İsrailliler [[İbranice]], sinagog için bet Knesset (toplanma evi) ifadesini kullanır sinagog için. Aşkenaz Yahudiler geleneğe göre [[Yidiş]] “Shul” (Almanca okul kelimesinden gelir)gelen [[Yidiş]] ''{{lang|yid|shul}}'' kelimesini kullanırlar. İspanyol ve Portekizli ([[Ladino]]) Yahudiler ''{{lang|lld|esnoga}}'' olarak adlandırırlar. İranlı ve [[Karayit]] Yahudiler, Aramice’den[[Aramice]]den türeyen ''kenesa'' terimini kullanırlar ve, Arapça konuşan YahudilerYahudilerse Knis’i{{lang|ar|كَنِيسْ‎}} (''knis'')’i kullanırlar. Modern Yahudi toplumlarında sinagoglar daha geniş rollere sahiptir. Bu nedenle bazıbâzı sinagoglarda yemek salonları, kosher[[koşer]] mutfaklar, dinidînî okullar, kütüphaneler, günlük bakım yerleri ve küçük şapeller vardır.

[[Dosya:Ruins of the Ancient Synagogue at Bar'am.jpg|thumb| [[Kfar Bar'am]] sinagogundan kalan yıkıntılar]]

Sinagogların, 2.[[İkinci tapınağınTapınak]]'ın yıkılmasından çok önce var olmalarına rağmen, tapınaktaki toplu ibadetler, din adamları ([[kohanim]]) tarafından gerçekleşen kurban ibadetleri ([[Korbanot]]) için yapılırdı. Bu dönemde cemaat, bütün gün süren [[Yom Kippur]] ayinindeâyininde hem hahamın kurban ibadetini izler, hem de ibadetin düzgün tamamlanması için dualar ederdi.

[[Babil Sürgünü|Babil tutsaklığı]] döneminde, Büyük Toplantı Mensupları, Yahudi ibadetleri için kullanılan dili standartlaştırdılar. Bundan önce, insanlar doğru buldukları şekilde ibadetlerini edaedâ ederlerdi. İkinci tapınakTapınak döneminin sona erdiği dönemde hahamlık yapan, Rav [[Yohanan ben Zekayi]], Yahudilerin yaşadıkları yere yakın ibadet evlerinin yapılması gerektiğini ilan etti. Bu, tapınağın yıkılmasına rağmen, Yahudilerin ibadetlerini ve kimliklerini bulundukları yerde korumalarını sağladı.

==MimariMimarî tasarım==

Sinagogların planlarınıplânlarını etkileyen standart kanunlar olsa da, mimarı tasarım konusunda sınırlayıcı kurallar pek yoktur. Bu nedenle, sinagogların iç ve dış tasarımları çok değişkenlik gösterir. TarihiTarihî olarak, sinagoglar, yapıldıkları dönemde ve yerde ağırlık basan mimarimimarî tarza göre yapılırdı. Böylece [[Kaifeng]]-Çin’deki sinagog, Çin tapınaklarına benziyordu. İlk sinagogların tarzları, doğu[[Doğu Roma’dakiRoma İmparatorluğu|Doğu Roma]]’daki diğer dinidînî grupların tapınaklarına benzerdi. Ortaçağ İspanya’sından kalan sinagoglar Müslümanların (Mudejarmudejar) alçı işleriyle kaplanmıştır. [[Budapeşte]] ve [[Prag]]’daki ortaçağ sinagogları tipik gotik yapılardır.

Avrupa’daki Yahudilerin özgürleşmeleriyle birlikte, Yahudiler, daha önce yasaklı oldukları girişim alanlarına girmeye başladı ve artık sinagog yapmak için özel izinler gerekmediğinden sinagog mimarisi yeşerdi ve gelişti. Geniş Yahudi toplumları, sadece zenginliklerini değil, yeni elde ettikleri vatandaşlık statülerini, muhteşem sinagoglar kurarak göstermek istedi. [[Neo-klasikKlâsik]], Neo-Bizans, [[Romanesk mimari|Romanesk]] revival, Fas revival, Gotik revival ve Yunan revival tarzları gibi birçok yenilikçi stil kullanıldı. 19. ve erken 20. yüzyılda [[historisist]] mimarı,mimarî doruklarındaydı ve bu döneme ait sinagoglar tek bir tarza sahip değildi ve daha çok eklektikti[[eklektik]]ti.

Tevrat Sandukası ([[İbranice]]: Aron Koden- {{lang|he|ארון קודש}}) Tevrat rulolarının tutulduğu ve korunduğu dolaplardır.

Sandukalar, sinagoglarda önleri [[Kudüs]]’ü görecek şekilde konumlanır. İsrail’deki sinagoglardasinagoglar da Kudüs’e doğrudur. BazıBâzı sinagoglar yapı gereği farklı yöne bakarlar ve bu nedenle bazı kişiler dua esnasında Kudüs’e doğru döner dua ederken, fakat bütün cemaat dönmez.

Sanduka, on[[On emrinEmir]]'in içinde bulunduğu, anlaşma sandukasını andırır. Bu sanduka sinagog’dakisinagogdaki en kutsal bölümdür. Sanduka parochet {{lang|he|פרוכת}} adındaki süs perdesiyle örtülür.

Geniş ve uzun olan Bimah ({{lang|he|בימה}}), Tevrat parşömenlerinin üzerine konup okunduğu platformlardır. Bütün sinagoglarda bulunur. Sefarad sinagoglarında, bimah, din adamlarının okuma masası olarak da kullanılır.

Sinagoglardaki diğer özellikler arasında, daima yanan bir lamba ([[ner tamid]], {{lang|he|נר תמיד}} – sonsuz ışık) vardır. Bu lamba, Kudüs’teki tapınakta bulunan batı taraftaki hiç sönmeyen menorayı[[menora]]yı hatırlatır. Birçok sinagogda yedi kollu Menoramenora vardır. Günümüzdeki birçok sinagogda ise hahamlar için rahle vardır.

Sinagoglar sanatsal öğelerle dekore edilebilir, fakat Rabinik ve Ortodoks geleneğine göre, üç boyutlu heykeller ve insan vücudunu gösteren öğeler yasaktır. Putperestlik olarak algılanır.

19. yüzyıla kadar [[Aşkenaz]] sinagoglarında oturma bölümleri Tevrat Sandukasına dönüktü. [[Sefarad]] sinagoglardasinagoglarında oturma kısımları tapınak etrafında konumlanırdı ve dua esnasında cemaat ayağa kalkıp sandukaya dönerdi cemaat. [[Aşkenaz]] sinagoglarda,sinagoglarında Tevrat, ortada bulunan okuma masasında okunurdu. Sefarad’lardaSefaradlarda okuma masası sandukanın karşısında bulunurdu. Böylece tapınağın ortası dinidinî tören için gerekli alan olan kullanılırdı.

19. yüzyıl başlarında ortaya çıkan, Alman reform hareketi, sinagogları, geleneksel görünüşlerinden uzaklaştırdı. Hem Yahudi kalacak, hem de ev sahibi kültür tarafından kabul edilebilecek halehâle getirdi.

1811’de Hamburg’da açılan ilk reformist sinagog, kiliseye benzedi. Bu sinagoglarda büyük orglar [[Şabat]] ibadetlerine eşlik ederdi. Hazan’a bir koro eşlik ederdieder ve hahamlar cübbe giyerdi .<ref>Rabbi Ken Spiro. [http://www.aish.com/literacy/jewishhistory/Crash_Course_in_Jewish_History_Part_54_-_Reform_Movement.asp Aish.com], "Crash Course in Jewish History Part 54 - Reform Movement"</ref>.

Ortodoks Yahudiler, yalnız ibadet etmektense minyanlar[[minyan]]lar oluşturmayı tercih ederler. Genelde önceden ayarlanmış zamanlarda; oturma odaları, ofislerde ya da başka alanlarda ibadet edilir. Bu tür toplanmalar, sinagog’asinagoga gitmekten daha uygun zamanlarda yapılır. Bu amaçla kullanılan bina ya da odalar, küçük birer sinagog ya da dua odası olarak kullanılabilir. Aşkenaz Yahudiler, bu yerleri [[Shtiebel]] (küçük ev – {{lang|he|שטיבל }}) olarak adlandırırlar ve bu tür yerler, dünyanınDünya'nın her yerinde Ortodokslar tarafından kullanılır.

Günümüzde gerçekleşen bir diğer toplu ibadet gruplarından biri de Chavurah ({{lang|he|חבורה}}) ya da dua kardeşliği olarak adlandırılır. Bu gruplar, düzenlibelirli zaman ve yerlerde, evlerde toplanır.

19. yüzyılda ve 20. yüzyıl başlarında, Avrupa’daki Yahudiler, sadece ibadet için değil, toplumun bir parçası olduklarını göstermek için oldukça büyük ve mimarımimarî açıdan gösterişli sinagoglar yaptılar. Küçük şehirlerde bile büyük sinagoglar yapıldı. Bu büyük sinagoglar arasında; Portekiz sinagoguSinagogu (Amsterdam), Roma’daki büyükBüyük sinagogSinagog, Berlin'de [[Berlin Neue Sinagogu|Yeni Sinagog]] (Berlin), Leopoldstadter Tempel, St. Petersburg’daki Büyük Sinagog, Sidney’deki Büyük Sinagog vardır.

* Kudüs’teki [[Belz Sinagoğu]], dünyanınDünya'nın en büyük sinagogudur. 15 yılda tamamlandı ve ana tapınakta oturma bölümü 6000 kişilik.

* [[Satmar]] Sinagogu, New york York<ref>[http://www.jpi.org/holocaust/hlchp7a.htm Jewish Professionals Institute (JPI) - Holocaust Thesis Chapter 7<!-- Bot generated title -->]</ref>.

* Ukrayna’daki [[Bratzlav Center]] 6000 kişilik kişiliktir.<ref>[http://www.breslov.com/uman/summer99.html]</ref>. Synagogue Update,

* Budapeşte’deki [[Dohany Sinagogu]]. 3000 kişilikkişiliktir ve 1200 metrem² karebüyüklüğündedir.

* [[Kehillas Yetev Lec D’Satmar]], Brooklyn, New York. 2000-4000 kişilikkişiliktir.

ImageResim:Berlin Neue Synagoge 2005.jpg|Berlin’deki Yeni Sinagog.

ImageResim:Moscow Choral Synagogue.jpg|Moskova’daki Sinagog.

ImageResim:EsnogaAmsterdam.jpg|Amsterdam’daki Portekiz Sinagoğu.

ImageResim:Great Synagogue Plzen CZ general view.JPG|Plzen (Çek Cumhuriyeti’ndeki Büyük sinagog.

ImageResim:Frankfurt Hauptsynagoge 1885.jpg| [[Kristallnacht]] öncesinden Franfurttaki büyük sinagog.

ImageResim:Köln synagoge pano.jpg|Köln’deki sinagog.

ImageResim:Lesko synagoga.jpg|Polonya (Lesko) sinagoğu.

ImageResim:Besht Shul1 Medzhibozh.jpg|The [[Baal Shem Tov]] shul Ukrayna. Orjinali yıkıldı fakat yenisi inşa edildi.

ImageResim:Synagoge_auf_Gelände_der_Universität_Tel_Aviv.jpg|Cymbalista Sinagoğu ve Yahudi kültür merkezi Tel-Aviv.

ImageResim:Kherson-Synagogue01.jpg|Kherson Sinagoğu, Ukrayna.

imageResim:Istanbul_Ashkenazi_Sinagogue_Interior.JPG|1900’da yapılan Aşkenaz Sinagoğu, İstanbul.