Plütark: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k düzen |
|||
28. satır:
}}
'''Mestrius Plutarchus''' ([[Yunanca]]: Πλούταρχος; MS. [[46]] - [[120]]?) Yunan tarihçi, biyografi ve deneme yazarı. Ayrıca ''orta dönem Platon''culardandır.<ref>Oxford Dictionary of Philosophy, Plutarch</ref> Plutarkhos [[Delfi]]'nin yaklaşık
▲'''Mestrius Plutarchus''' ([[Yunanca]]: Πλούταρχος; MS. [[46]] - [[120]]?) Yunan tarihçi, biyografi ve deneme yazarı. Ayrıca ''orta dönem Platon''culardandır.<ref>Oxford Dictionary of Philosophy, Plutarch</ref> Plutarkhos [[Delfi]]'nin yaklaşık 35km doğusunda bulunan [[Chaeronea]], [[Boeotia]] [[Yunanistan]]'da iyi bir ailede dünyaya gelmiştir. Plutarkhos ciltlerce eser yazmış olduğu belirtilmektedir. ''Lampria Katalogu'' adlı bir antik katalog listesinde 227 eseri olduğu bildirilmiştir. Elimize geçen eserleri ''[[Paralel Yaşamlar]]'' ve ''[[Moralia]]'' adlı iki toplanmış eserdir.<ref name="plutarco"> Bu ''Lampria Katalogu'' içinde kayda geçmiş eserlerinin isimlerini ve elde bulunan iki eserinin içerdikleri konuların listesini görmek için bakınız: http://it.wikipedia.org/wiki/Plutarco (İtalyanca erişme tarihi:28.06.2009) İtalyanca Wikipedia ''Plutarco'' maddesi.</ref>
== Yaşamı ==
'''Plutarkhos''' MS46 yılında [[Delfi]]'nin yaklaşık
Plutarkhos'un yaşamı hakkında bilgiler yazmış olduğu denemelerden doğrudan doğruya veya onları yorumlamayla çıkartılmıştır. Örneğin Plutarkhos'un yazmış olduğu otobiyografik bir deneme (''De sollertia animalium'') yorumlanarak babasıyla pek arasının iyi olmadığı ama bu denemede isimleri anılan kardeşi (Lampria) ve büyükbabası (Nikardo) iyi geçindiğini sonucuna varılmıştır.
MS60 yıllarında [[Atina]]'ya gidip oradaki Akademia'da "Ammonio"'nun derslerine devam ettiği ve onun çok iyi bir talebesi ve müridi olduğu ve retorik, matematik ve Platoncu felsefe derslerinde başarı kazandığı bildirilir.
Satır 47 ⟶ 46:
MÖ 7Ode Plutarkhos Cheronea'li Timossena adında bir kadınla evlilik yaptı. Bazı yorumcular bu evliliğin Eros'a ciftin yaptığı bir kurbandan sonra yapılmasına gelinin ailesini evlilik aleyhinde olduğunu çıkartmaktadırlar. Bu evlikten dördü erkek 5 çocukları oldu. Bunlardan 2 erkek ve 1 kız çocukları çocukken öldüler. Yasayan çocuklarını adlarını Autobulo ve Plutarch olduğu bilinmektedir. Timossena adli kızı olduğu zaman Plutarkhos'un karısına ölen kızını öven ve karısının yasını paylaşmak için yazdığı bir mektup denemelerinin arasında zamanımıza kadar gelmiştir. Timossena'nin kocasına çok bağlı kültürel bakımdan güçlü bir kadın olduğu bilinmekte ve kendinin de Aristilla'ya ithaf edilmiş lüks maddelere karsı sevgi hakkında bir denemesi bulunmaktadır.
Kendi şehri Chaeronea'ya çekildiği zaman şehir gençlerinin eğitimi ile yakından ilgilendiği bilinmektedir. Chaeronea şehrinde Atina'da Plato'nun Akademia'sina benzer bir okul kurmuştur. Bu okulda verdiği dersler ve öğrencileriyle yaptığı konuşmaların birçoğunun zamanımıza gelen Plutarkhos denemelerinin köklerinde olduğu kabul edilmektedir. Bu okulun Sokrates ve Plato ile bilimsel ilişkileri olduğunu göstermek için onların doğum günleri için tören yapılırdı. Okulun hiç bir kamu yardımı sağlanmadan ve özel bir örgüt yapısı kurulmadan MS 3. yüzyıl sonlarına kadar devam ettiği bilinmektedir.
▲Kendi şehri Chaeronea'ya çekildiği zaman şehir gençlerinin eğitimi ile yakından ilgilendiği bilinmektedir. Chaeronea şehrinde Atina'da Plato'nun Akademia'sina benzer bir okul kurmuştur. Bu okulda verdiği dersler ve öğrencileriyle yaptığı konuşmaların birçoğunun zamanımıza gelen Plutarkhos denemelerinin köklerinde olduğu kabul edilmektedir. Bu okulun Sokrates ve Plato ile bilimsel ilişkileri olduğunu göstermek için onların doğum günleri için tören yapılırdı. Okulun hiç bir kamu yardımı sağlanmadan ve özel bir örgüt yapısı kurulmadan MS 3. yüzyıl sonlarına kadar devam ettiği bilinmektedir.
Plutarkhos antik Yunan geleneğini ve bu geleneğin bıraktığı anıtları sevip saydığı acıktır. Denemelerinde Yunanların "en soylu, tanrıların en çok sevdiği ulus" olduğuna inandığını bildirmiş ve bu inancıyla hem kendi Yunan ülkesinde hem de Romalılar elinde bulunan diğer ülkelerde Yunan kültürüne sevgi ve saygının canlanmasına çok yardım ettiği aşikardır.
Satır 54 ⟶ 52:
Plutrakhos pagan tanrılarına bağlılığını hayati boyunca korumuştur. Fakat dinsel bakımdan hiçbir zaman tutucu olmamış ve eserlerinde devamlı düşünce aydınlığı göstermistir.
Ancak yaşlılık cağlarında hazırladığı denemelerinde pagan inanışlarının daha gizemli etkileri altına girmiş olduğu görülmektedir. Plutarkhos'un Delhi’de önemli olarak tapılan tanrı Apollon'a bağlanmış; onun Delfi'deki rahipleriyle yakin ilişki kurmuş olduğu bilinmektedir. MO95 yılından sonra, ta ölünceye kadar geçerli olarak, Delfi Apollon rahipliği görevi almıştır. Roma İmparatoru Trojan döneminde Apollon'a ve Delfi tapınağına verilen önemin Plutarkhos'un etkisinde olduğu iddia edilmiştir. Plutarkhos'un Delfi için yaptıklarına karşılık tapınakta Plutarkhos adına bir anıt dikildiği bu anıt yazıtının bulunmasıyla anlaşılmıştır. Bulunan bu yazıtta "Amphiktyonların kararına uygun olarak Delfililer Khaironeialılarla birlikte Plutarkhos adına bu yontuyu yaptılar" denilmektedir.
Tarihçi [[Cesareali Eusebio]] onun MS119da olduğunu bildirmekle beraber çağımızdaki tarihçiler olumunun [[120]]-[[125]] arasında olabileceğini kabul etmektedirler.
Nel [[66]] conobbe [[Nerone]], verso il quale fu sempre benevolo, poiché l'imperatore esentò la [[Grecia]] dai [[tributo|tributi]]. Nello stesso si pensa abbia acquisito la cittadinanza ateniese e che sia entrato a far parte della tribù Leontide.
Satır 108 ⟶ 103:
=== Roma imparatorları yaşamları ===
Plutarkhos'un zamanımızda elimizde bulunan yazmalarının bazılarında ''Paralel Yaşamlar'' yazmasına ek olarak; bazen ''Moralia'' adliıeserine ek olarak, Roma İmparatorlarından [[Galba]] ve [[Otho]]'nun yaşam hikâyeleri bulunmakta ve bazı yazmalarda ise bunlarla beraber ''Damascasius'' adlı Romalı tarihçinin yazmış olduğu İmparator [[Tiberius]] ve [[Neron]] yaşamlarını anlatan parçalar bulunmaktadır.
Bunların Plutarkhos'un ana eseri olan ''Paralel Yaşamlar'''in bir kısmı olmadığı; bu eseri yazmadan önce hazırlanmış olduğu ve İmparator [[Augustus]]'dan İmparator [[Vitellius]]'a kadar ''Roma İmparatorları Yaşamları'' eserinin kaybolmamış olan parçaları olduğu kabul edilmektedir.
=== Paralel Yaşamlar ===
Satır 116 ⟶ 111:
{{ana madde|[[Paralel Yaşamlar]]}}
Plutarkhos'un en ünlü tarih eseri ''[[Paralel Yaşamlar]]'' adlı ünlü antik Yunan ve Romalı kişilerin yaşam öykülerini çifter çifter birbirlerine paralel olarak incelemektedir. Plutarkhos incelediği her antik Yunan ve Romalı çifti arasında etik ile ilgili olarak erdemsellik ve kötülük ilişkileri bulmakta ve bu şekilde karsılaştırmalı yasam öyküleri ile okuyucuya bir etik ve ahlak dersi vermeyi hedef almaktadır.
Elimize gecen ''Paralel yasamlar'' eserinde 23 çift kişinin yaşamları ve 4 tane de çift olmadan tek kişi olarak incelenen yaşam bulunmaktadır: Bunlar [[Solon]], [[Themistocles]], [[Aristides]], [[Pericles]], [[Alcibiades]], [[Nicias]], [[Demosthenes]], [[Philopoemen]], [[Timoleon]], [[Sirakuza'li Dion]], [[Büyük İskender]], [[Eprisu'lu Pyrrhus]], [[Romulus ve Remus|Romulus]], [[Numa Pompilius]], [[Coriolanus]], [[Aemilius Paullus]], [[Tiberius Gracchus]], [[Gaius Gracchus]], [[Gaius Marius]], [[Lucius Cornelius Sulla|Sulla]], [[Sertorius]], [[Lucullus]], [[Pompey]], [[Jül Sezar]], [[Cicero]], [[Mark Antony]] ve [[Marcus Junius Brutus]].
Bu eserin içerdiği bazı kişilerin yasam öykülerinin kaybolduğu bilinmektedir. Bunlar arasında [[Herakles]], [[Makendonyalı II. Filip]] ve [[Scipio Africanus]]. Elimizde bulunan metinlerin çoğunun yazmalardan yazmaya geçirilirken kısaltıldığı bilinmektedir. Diğer taraftan çoğuna da yazmadan yazmaya geçirilirken diğer yazarlar tarafından katkılar ve değişiklikler yapılmıştır.
Plutarkhos eserinden tarihe verdiği önemi sadece incelediği bir kişinin iyi ve kotu karakterinin diğer kişilerin hayatlarına ve kaderlerine olan etkilerine bağlamaya çalışmıştır. Bazı çok önemli yeni devir açan olaylara sadece dokunmakla yetinmiş ama eserinin büyük bir kısmında inceldiği kişi hakkında kısa ilgi çekici fıkralara ve hiç önemsiz tesadüfi ıvır zıvır olaylara büyük yer vermiştir. Bu tutumunu açıklaması, bu önemsiz görünen olayların o kişinin çok unlu olan ve iyi bilinen hareketlerinden çok daha açıkça incelediği kişinin karakterini açığa vurduğu önerisidir. Ortaya çıkardığı kişi tasvirlerini bir ressamın hazırladığı portreyi hazırlarken en küçük ayrıntılara verdiği dikkate benzetmiş ve kişinin yasam öyküsünde onun fiziksel görünüşüyle ahlaki yapısı arasındaki iliksiyi ortaya çıkartmaya büyük gayret göstermiştir. Bu şekilde sonradan ortaya çıkan [[moral felsefe]] incelemelerinin oncusu olmuştur.
{{cquote|Ben tarih yazmıyorum ama yaşamlar hakkında yazıyorum. Tarihsel en şanlı yapım ve hareketlerde her zaman erdemlik veya kötülük göstergeleri bulunmayabilir. diğer taraftan, binlerce olu ortaya çıkartan bir savaş çarpışmasına karşılık olarak, bir laf veya bir ufak hareket gibi ufak davranışlar çok kere bir kişinin karakteri hakkında çok daha derin anlayış yaratıp karakteri açığa çıkartır."|cquote}}
Satır 135 ⟶ 130:
Plutarkhos 1559da Fransız yazar Jacques Amyot'un Fransızcaya tercümesi ile tekrar popüler olmaya başladı. Fransız yazarı [[Montaigne]] düşüncelerine en önemli tesirin (genç Senecca eserleri yanında) Amyot'un Plutrakhos'un eserinin cevirmiş olduğunu ifade etmiştir. 1579da bu Fransızca tercümenin İngilizce'ye tercümesi Thomas Nashe tarafından yayınlanmıştır. Bu eser İngilizce edebiyatına o zamandan beri büyük etkilerde bulunmuştur. Örneğin, 16. yüzyıl büyük İngiliz tiyatro yazarı [[William Shakspeare]] yazdığı büyük trajedilerden [[Julius Caesar]], [[Coriolanus]] ve [[Antonius]] ve [[Kleopatra]] adlıların uyarlama kaynağı doğrudan doğruya Plutarkhos'un ''Paralel Yasamlar'' eseridir. Amerikan yazarı [[Ralph Waldo Emerson]] Plutrakhos'un gemcisin en büyük yasam öyküsü yazarı olduğunu ve her cağda yeni okuyucular tarafından tekrar keşfedileceğini bildirmiştir. 17. ve 18. yüzyıllarda Alman edebiyat hayatında çok büyük etkileri olmuştur. Almanya'da 18. yüzyılın sonlarında gelişen [[Sturm und Drang]] akımı, özellikle [[Franz Schiller]], Plutarkhos'dan çok etkilenmişlerdir.
Türkçeye ''MEB Yunan Klasikleri'' dizisinde Nilüfer (Bayar) Gürsoy ve Ayşe (Önsay) Sarıgöllü tarafından ''Yasamlar'' adi ile çevrilmiş; Georg Rohde girişiyle ve "Dünya Klasikleri Dizisi: 56" olarak yayınlanmıştır. Sonra bu çeviri değiştirilerek tekrar "Aydınlanma Kitaplığı" çerçevesi altında basılmış ve İnternette bir kısmı konulmuştur.
{{Vikisöz}}
== Dipnotları ==
{{Reflist}}
<!--
| |||