Memûn: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k düzen |
k bağlantı düzenlemesi |
||
34. satır:
Ama iki tarafı uzlaştırmaya yönelik bu gösterişli çabalar umulan sonucu vermedi. Fanatik Şiileri yatıştıramadığı gibi, özellike Irak'taki Abbasi hanedanı taraftarları ve Sünniler arasında huzursuzluklara yol açtı. Bağdat'ta Sünniler Memun'un halifeliğini tanımadıklarını ve yerine üçüncü Abbasi halifesi [[Mehdi (Abbasi)|Mehdi]]'nin oğlu İbrahim'i getirdiklerini ilan ettiler. Bunun üzerine Memun Bağdat'a gitmek üzere yola çıktı. Bu uzun yolculuk sırasında, Şubat 818'de, ülkedeki karışıklıkları kendisinden saklayan veziri Fazl bin Sehl'i öldürttü, ağustos ayında da, tarihçilerin zehirlenmeye bağladığı kısa bir hastalığın ardından Ali er-Rıza öldü.
819'da Bağdat'a girdikten sonra siyah hırka giymeyi sürdürdü. Bağdat'ta bir süre dirlik düzenlik sağlandıysa da başta [[Mısır]] olmak üzere [[Azerbaycan]], [[Horasan]] ve [[Yemen]] gibi imparatorluğun çeşitli bölgelerinde ayaklanmalar ve kargaşa sürdü ve bunlar güçlükle bastırıldı. Azerbaycan'da, başlarında [[Babek Hürremi]]'nin bulunduğu ve Abbasi Hilafeti'ne karşı mücadele eden Hürremi Hareketine bağlılar yeniden harekete geçip tehlikeli olunca, Babek'e yapılan yardımın önlenmesi amacıyla [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]]'a bir sefer düzenleyerek [[Kappadokia]]'ya kadar ilerledi (830). Bu seferler ölümüne kadar sürdü ve bunların çoğunda birçok Bizans kentini ele geçirdi.
== Mutezile öğretisini benimsetme çabası ==
Memun, daha Merv'deyken, [[İslam felsefesi]]nde usçuluğu benimseyen [[Mutezile]] öğretisinin savunucularına ilgi göstermeye başlamıştı. Mutezile düşünürleri, [[Manicilik]] gibi inanışların etkisine karşı en uygun mücadele yolu olarak gördükleri usavurma yöntemlerini [[Eski Yunan]] ve [[Helenistik]] dönem filozoflarından almışlardır. Yunan felsefe ve bilim yapıtlarının çevrilmesini destekleyen Memun, Beytü'l-Hikme (Bilgelik Evi) adlı bir akademi kurdu; buradaki görevli çevirmenlerin çoğu [[Hıristiyan]]dı. [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]]'tan, o zaman değin İslam ülkelerinde bulunmayan önemli yapıtların yazmaları getirtildi. [[Doğa bilimleri]]ne de ilgi duyan Memun, Müslüman bilginlerin [[Antik Çağ]]dan beri aktarılan [[astronomi]] bilgilerinin doğruluğunu araştırabilmeleri için gözlemevleri kurdu. Bilimler tarihindeki ilk gözlem evleri IX. yüzyılın başında Halife Memun tarafından Bağdat’ta ve Şam’da kuruldu. Halife, astronom ve matematikçilerden ekvatorun uzunluğunu ölçmelerini istedi.
Çevirmenleri ile bilimsel araştırmaları desteklemekle yetinmeyen Memun, Tanrı'nın zatından ayrı sıfatları olamayacağını öne süren, özgür iradeyi ve kişinin kendi eylemlerinden bütünüyle sorumlu olduğunu vurgulayan Mutezile öğretisini de halkına benimsetmeye çalıştı. Ayrıca bu öğretiyi savunanlar, [[Allah]]'ı kelamı olan [[Kuran]]'ın kadim (ezeli) değil, mahluk (yaratılmış) olduğunu öne sürüyordu. Böyle bir öğreti, Kuran tefsirlerinde uzmanlaşmış ve Abbasi hanedanını savunan ulemanın etkisini azaltabilirdi. Günahkar hükümdarlara karşı isyan hakkını savunan özelliğiyle de Mutezile halifelere ek ahlaki ve dinsel yükümlülükler getiriyordu. Bu ilke, o zamana değin Abbasi halifelerinin iktidarlarının güvencesi olan geleneksel yaklaşımdan çok farklıydı ve öğretinin birçok yandaşı Şiiliğe ilgi duyduğunu gizlemeye gerek görmüyordu. Mutezilenin düşünsel gücünden etkilenen Memun, bu öğretiyi halka yeni ve daha esnek bir halifelik kavramını benimsetmenin yolu olarak gördü. 827'de Kuran'ın "yaratılmış" olduğu tezini kabul etti; böylece [[Ali]]'nin, öteki sahabiler karşısında üstünlüğünü de onaylanmış oluyordu.
833'ün başlarında ise, tüm halka Mutezileyi benimsetme kararı aldı. O sırada [[Bizans İmparatorluğu|Bizans]]'a karşı düzenlediği bir sefer nedeniyle [[Tarsus]]'ta olduğundan, bu görevi [[Bağdat]]'ta bulunan Komutanı [[İshak bin İbrahim]]'e devretti. İbrahim önce kadıları, ardından da geleneksel hadis bilginlerini toplayarak onları Muntezileyi kabule zorladı. Ama, halifenin tehditlerle susturabileceğini umduğu hadis bilginleri çok geçmeden başkaldırdılar. Bazıları Kuran'ın “yaratılmış” olduğunu söylemekten inatla kaçındı. Bu direnişin başını [[Hanbeli mezhebi|Hanbelilik mezhebi]] Hanbelilik mezhebinin kurucusu [[Ahmed İbn Hanbel]] çekiyordu. Zincire vurularak yargılanmak üzere halifeye götürülen Ahmed İbn Hanbel, Memun'un Tarsus'taki ani ölümünden (833) sonra geçici olarak serbest bırakıldı. İbn Hanbel'in ''mihne'' olarak bilinen sorgusu halkın bir bölümünün, Memnun'un benimsetmek istediği inançlara direndiğini de ortaya koydu. 837'de halifeliğe gelen [[Mütevekkil (Abbasi)|Mütevekkil]]'in yeniden geleneksel Sünni öğretiyi benimsemek zorunda kalması bu direnişin kararlılığıyla açıklanabilir.
== Şahsi nitelikleri ==
| |||