Sadri Maksudi Arsal: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k düzen |
|||
22. satır:
'''Sadri Maksudi Arsal''' (d. 1879 - ö. 20 Şubat 1957), Türk-Tatar devlet adamı, hukukçu, akademisyen, düşünür ve siyasetçi.
1917'de [[Ufa]]'da kurulan Milli İdare'nin ve parlamentosu Milli Meclis'in başkanı olmuş bir devlet adamıdır. [[Bolşevikler]]’in Milli İdare'yi lağvetmelerinden sonra Batı Avrupa'ya geçmiş, [[
Cumhuriyetin ilk hukuk fakültesi olan [[Ankara Hukuk Fakültesi]]’nin kurucu hocalarındandır. [[Türk Dil Kurumu]] ve [[Türk Tarih Kurumu]]’nun kurulmasında önemli katkıları olmuştur.
[[TBMM]]'de IV. dönem [[Şebinkarahisar]], V. dönem [[Giresun]] ve IX. dönem [[Ankara]] milletvekili olarak görev yapmıştır.
Türk Dışişleri'ne girmiş ilk kadın diplomat (1932) olan [[Adile Ayda]]’nın babasıdır.
Ünlü [[Rus]] yazar [[Lev Nikolayeviç Tolstoy|Tolstoy]], Sadri Maksudi'den ''"Akıllı Tatar Çocuğu"'' diye bahsetmiştir<ref name=miftahov/>.
32. satır:
== Yaşamı ==
[[Dosya:Sadretdin Maksudov.jpeg|thumb|right|Sadri Maksudi Bey]]
Günümüz Rusya Federasyonu içindeki özerk [[Tataristan Cumhuriyeti]]'nin başkenti [[Kazan, Tataristan]]'ın dışındaki Taşşu köyünde dünyaya geldi. Babası köyün imamı Nizamettin Molla, annesi Metfune Hanım'dır.<ref name=bayramli>[http://sbe.balikesir.edu.tr/dergi/edergi/c10s17/makale/c10s17m7.pdf Ayşe Uslu Bayramlı, '''Sadri Maksudi'nin Ölümünün 50. Yılı Anısına: Sadri Maksudi'nin Hayatı ve Maksudi'nin Az Bilinen Maişet Romanı Hakkında''', ''Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 17, Sayı 1, Haziran 2007'']</ref> Rusya'da ismi, "''Sadrettin Nizamettinoviç Maksudov''” idi.
=== Öğrenim yılları ===
İlköğrenimini köy okulunda gördükten sonra 1888'de Kazan'daki ünlü Allâmiye Medresesi'ne gitti. Aynı medrese öğretmenlik yapan ağabeyi [[Hâdi Maksudi|Ahmet Hadi Maksudi]]'nin yanında öğrenimine devam etti. İleride tanınmış bir pedagog ve Kazan'ın önde gelen [[Ceditçilik|Ceditçilerinden]] olan ağabeyi, onun yetişmesinde büyük rol oynadı. Kazan yıllarında, İstanbul'dan gelen çocuk romanlarını okuyarak [[Osmanlıca]] öğrendi ve bu romanlardan [[Robinson Crusoe]]'nun Osmanlıca çevirisini Kazan Türkçesi'ne çevirdi <ref name=bayramli/>.
1895'te [[Bahçesaray, Kırım|Bahçesaray]]'daki [[Zincirli Medrese]]'de ders vermeye davet edilen ağabeyi ile birlikte Bahçesaray'a gitti. Aynı kurumda öğretmenlik yapan ve ileride “''manevi babam''” diye anacağı [[İsmail Gaspıralı]]'yla tanıştı. Bahçesaray'da geçirdiği 1895-1896 öğrenim yılında Zincirli Medrese'deki dersleri takip etti ve Rusça öğrendi.
1897'de Rus Öğretmen Mektebi'ne girdi. Bu okula kaydı, Ruslaşma tehlikesi olarak görüldüğü için Türk cemaatince tenkit edildi. İlk hikaye denemeleri 1899-1900'de yayımlandı<ref name=eskisehir>[http://www.eskisehirturkocagi.org/abide-sahsiyetler/237-sadri-maksudi-arsal-1880-1957.html Eskisehirturkocagi.org sitesi, '''Abidevi Şahsiyetler, Sadri Maksudi Arsal''', ''Erişim tarihi:23.02.2012'']</ref>. 1900 yılında “''Maişet''” adlı romanını Kazan'da yayınladı. Romanı yazmaktaki amacını, "''Tatarca'nın bir milli edebiyat haline gelmesine katkı sağlamak''" olarak açıklamıştır<ref name=bayramli/>.
43. satır:
1901 yılında Öğretmen Mektebi'ni bitirdikten sonra ağabeyinin önerisi üzerine eğitimine [[İstanbul]]'da devam etmek istedi. Ancak önce öğretmen okulu yıllarında kitaplarını okuyup hayranı olduğu Lev Tolstoy ile tanışmadan Rusya'dan ayrılmak istemedi<ref name=miftahov>[http://www.thesis.bilkent.edu.tr/0002383.pdf Almaz Miftahov, '''From Russia to Turkey: An Intellectual Biography of Sadri Maksudî Arsal (1878 - 1957)''', ''Bilkent Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Eylül 2003'' (İngilizce)]</ref>. 1901 yazında Yasnaya Polyana'ya giderek o sırada 73 yaşında olan yazarı evinde ziyaret etti. Saatler süren sohbetleri sırasında Sadri Maksudi'yi çok beğenen ünlü yazar, çeşitli defalar "''"Akıllı Tatar Çocuğu"'' diye sırtını sıvazlamıştır<ref name=miftahov/>
Sadri Maksudi, İstanbul'a giderken yolunun üzerinde bulunan [[Kırım]]'a geldiğinde İsmail Gaspıralı ile görüştü. İsmail Gaspıralı kendisini modern anlamda daha iyi eğitim alabileceği [[Paris]]'e gitmeye ikna etti. Genç Sadri Maksudi, yine Gaspıralı'nın tavsiyesi ile Paris'e gitmeden önce İstanbul'a da uğradı. Bu İstanbul gezisi sırasında [[Ahmet Mithat Efendi]] ile tanıştı ve o da kendisine Paris'te öğrenim görmesini tavsiye etti<ref name=miftahov/>.
[[Fransızca]] ve [[Latince]] öğrenmekle geçen bir yıl hazırlııktan sonra 1902'de [[Collège de Sorbonne|Sorbon Üniversitesi]]'nin Hukuk Fakültesi'ne kaydoldu. Ayrıca "''Paris Edebiyat Fakültesi''" ve "College de France"'da da birçok dersleri takip etti<ref name=eskisehir/>.1906'da mezun oldu ve Rusya'ya döndü.
=== Duma Üyeliği ===
Sadri Maksudi, 1906'da öğrenimini tamamlayıp Rusya'ya döndükten sonra siyasetle ilgilendi ve II. [[Duma]]'ya (parlamento) Kazan'dan üye seçildi. II. Duma kısa bir süre sonra dağılınca yeniden yapılan seçimler sonucu III. Duma'ya üye oldu ve Rusya Türklerinin sorunlarını dile getirdi<ref name=eskisehir/>. Duma'da heyecanlı konuşmaları ile dikkatleri çeken Maksudi, Başkanlık Divanı üyeliğine seçildi. 1909 yılında [[İngiltere]]'ye giden parlamento heyetine dahil edildiğinde gözlemlerini aktardığı makaleler, daha sonra Kazan'da “''İngiltere'ye Seyahat''” adıyla kitap olarak yayınlandı.
1911'de Kamile Rami ile evlendi; bu evlilikten [[Adile Ayda|Adile]] ve Naile isminde iki kız çocuğu sahibi oldu. 1913 yılında avukatlığa başladı<ref name=eskisehir/>.
=== İdil Ural Devleti Başkanlığı ===
1917 yılında Rusya Müslümanları Kurultayı'na “''Milli-Medeni Muhtariyet''” Projesini kabul ettirdi<ref name=eskisehir/>. 1917'de Ufa'da ilan edilen "''İç Rusya ve Sibirya Milli-Medeni Türk-Tatar Muhtariyeti''" adlı özerk devletin anayasasını hazırladı. Kasım 1917'de oluşturulan "''Milli Meclis''"'e başkan seçildi. Devlet işlerini yürütmek üzere kurulan ve üç bakanlıktan oluşan "''Milli İrade''"'nin de başkanlığını üstlendi. Bağımsız bir [[İdil Ural Devleti|İdil Ural Ulus Devleti]]'ne dönüşmesi beklenen bu siyasi oluşum uzun ömürlü olmadı. Kısa süre sonra Milli Meclis Ruslar tarafından dağıtıldı ve Milli İdare feshedildi.
=== Avrupa'ya kaçış ===
Milli İdare'nin feshedilmesinin ardından Maksudi, Ufa'dan Rusy'ya dönerken din bilgini [[Musa Carullah]]'ın yardımı ile [[Finlandiya]]'ya geçti. 1919 yılında Paris'e geçen Maksudi, [[I. Dünya Savaşı]]'nın ardından 1920'de toplanan [[Paris Barış Konferansı]]'na Rusya Avrupası Müslümanlarının talebine dair bir muhtıra verdi<ref name=eskisehir/>.
1922'de ailesi ile birlikte [[Berlin]]'e yerleşti ve politikayı bıraktı, akademik çalışmalara yöneldi.<ref name=eskisehir/> 1923'te ailesi ile Paris'e yerleşti ve Sorbon Üniversitesi Edebiyat fakültesine bağlı İslâm Ülkelerini Tetkik Enstitüsünde Türk-Tatar kavimlerinin tarihi üzerine dersler verdi.
=== Türkiye yılları ===
Sadi Maksudi, Türk Ocakları'nın daveti üzerine [[1924]] yılında yeni Türk Cumhuriyeti'nde bir dizi konferans verdi. 24 Kasım 1924'te Çankaya'da Mustafa Kemal Paşa ile tanıştı<ref name=bayramli/>. Yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nde görev alma teklifini kabul etti. [[1925]]'te Türkiye'ye gelip yerleşti; [[Ankara]]'da Maarif Vekaleti'ne bağlı Telif ve Tercüme Heyeti'ne üyeliğine atandı. Bu heyetin dağılmasından [[Ankara Hukuk Mektebi]] kurucu hocaları arasında yer aldı; uzun yıllar bu kurumda ders verdi.
==== Türk Dil Kurumu'nun kuruluşundaki rolü ====
72. satır:
==== Milletvekilliği ====
Kendi bilgisinin dışında Mustafa Kemal'in milletvekilliğine aday göstermesi ile 1931 yılında siyasete de giren Sadri Maksudi, 1931-1935 arasında [[Şebinkarahisar]], 1931-1935 arasında [[Giresun]] milletvekili olarak [[TBMM]]'de yer aldı. 1935'ten sonra siyasete ara verip, bilimsel çalışmalara odaklandı. Tekrar siyasete dönüşü, 1950'de [[Demokrat Parti]] Ankara milletvekili seçilmesi ile olmuştur.
==== Hukuk çalışmaları ====
[[İstanbul Üniversitesi]] Hukuk Fakültesi'nde ve Edebiyat Fakültesi'nin Tarih Enstitüsü'nde dersler veren Arsal, “''Hukukun Umumi Esasları''” (1937), “''Hukuk Tarihi Dersleri''” (1938), “''Umumi Hukuk Tarihi''”(1941), “''Hukuk Felsefesi Tarihi''” (1946) ve “''Türk Tarihi ve Hukuk''” (1947) isimli eserleri Türkiye'de hukuk eğitimine katkıda bulundu. Türkiye'de hukuk alanında temel ders müfredatından olan “''Türk Hukuku Tarihi''” disiplinini kurması, onun Türk hukukuna en büyük katkısıdır<ref name=gonul>[http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=213438 Gönül Pultar, '''Unutulan Düşünsel Miras''', ''Radikal Gazetesi, 20.02.2007'']</ref>; bu dersi dünyada ilk defa veren kişidir.
==== Demokrat Parti Üyeliği ====
1950 yılında [[Demokrat Parti]] Ankara milletvekili olarak yeniden [[TBMM]]'ye girdi. Türkiye adına [[Avrupa Konseyi]] çalışmalarına katıldı<ref name=taha/>.
==== Milliyetçilik Kuramı ====
171. satır:
* Maksudi, S. (1948). “Dil ıslahı ve Dil Kurumu”, Cumhuriyet, 23 Ekim, sahife 2.
* Maksudi, S. (1950). “Demokrasinin kapısı önündeyiz”, Cumhuriyet, 2 Mayıs, sahife 2.
== Kaynakça ==
{{kaynakça}}
{{
[[Kategori:Ölmüş insanlar]]
[[Kategori:1879 doğumlular]]
[[Kategori:Rus avukatlar]]
| |||