|
İlçe bağlısı olarak merkez hariç olmak üzere ilçe merkezine bağlı; 3 [[belde]], 57 [[köy]] ve 15 [[mahalleden]] oluşmaktadır.
{{Türkiye ilçe nüfus/Bitlis/Mutki}}
= Bedirxan alfabesinden alınan ve bazılarının Zazaca yazımda kullandığı alfabe de bazı küçük sorunlar , yetersizlikler görülmektedir. Bunları aşağıda göstermeye çalıştım. =
1 –Zazacada  ( Arapçadaki ayn harfi – Ben bunu burada şapkalı  şeklinde gösterdim- ) sesi vardır ve çevremizde konuşulmaktadır. Örnek : ( Âebre-Dara , ÂEDAR-Mart ayı , Âem-Hala , Âesir-Helva , Âeşfe-Çapa , âezeb-bekar , Âurtık-Gegirme , Âardleq-Deprem , Âelb-Kap/su kabı ) gibi. Bu sesi veren bir harf , Bedirxan alfabesinde yoktur. Bazıları bu (Ayn) sesinin Arapçadan geldiğini söylüyor. Arapçadan gelip gelmediği bilinmez ama velevki Arapçadan gelsin , bu sesi konuştuğumuz halde yazıda kullanmayalım mı , başka dillerden gelen harfler yok mudur sanki ? - J - harfi Zazaca da , birkaç yerde geçtiği halde , yine de alfabeye konmuş ( Celaled Ali Bedirxan alfabesine ) ama , -  - ( ayn ) sesi çok daha fazla kullanılmasına rağmen alfabelerinde olmaması bir sıkıntı oluşturmaktadır.
2- Bedirhan alfabesi veya bazılarının yazımda kullandığı Zazacadaki alfabede H ve Ħ diye iki farklı ses aynı sembolle gösteriliyor. ( Ben burada bu iki sesi H ve Ħ şeklinde gösterdim ). Oysaki biri gırtlaktan ( Ħelaw-pekmez , Ħıl-vardiye , Ħıng-an/zaman , ħes kardış-sevmek gibi ) , diğeri ise dudaktan hafifçe çıkıyor. ( Heş-ayı , hıng-arı , hak-yumurta gibi ). V-W sesleri gibi, H-Ħ sesleri de iki farklı simge ile gösterilmelidir.
3- Türkçedeki ( I , ı ) harfinin yerine - I , i - aynı sesin sembolü olarak kullanılıyor. Yani iki sembol tek sesi gösteriyor. Ayrıca Türkçedeki ( İ , i ) – harfleri yerine şapkalı - Î - harfi kullanılıyor. Bu İngiliz alfabesi taklidi değil de nedir ? Bence bu konuda Türkçedeki gibi kullanılsa daha iyidir. Aynı sese iki harf kullanıldığı halde bazı seslere hiç harf yok , veya belirttiğim gibi iki sese , tek harf kullanılmış. Bu , doğru bir yazıma benzemiyor.
4- Ğ ve X diye iki ses aynı sembolle gösteriliyor. Sembol kıtlığı mı var. Örnek: ( Ğele-buğday , ğela-kıtlık , ğar-bilye , ğereqayış-bayılma gibi) ve ( Xox-şeftali , xela-hediye , xal-dayı , xebat-çalışma gibi) Burada Ğ harfi yok sayılıp , onun yerine yine - X - harfi kullanılmaktadır. Bu doğru bir yazım olarak görünmüyor.
5- Türkçedeki ( O , U ) yerine Zazacada bir tane ses vardır. Bunun için - O - kullanılması yeterlidir. Yine Türkçedeki ( Ö , Ü ) yerine Zazacada bir tane ses vardır. Bunun için - U - kullanılması yeterlidir. Yani bunun için ayrıca bir de şapkalı Û kullanmaya gerek yoktur.
- Ancak  , Ê , Ħ harfleri ile yazı yazmakta bir sorun ortaya çıkıyor. Gerçi el ile yazmada sorun yoktur , fakat bilgisayar ile yazmaya başlarsan büyük bir sorunla karşılaşırsın. Çünkü klavyede bu harfler yoktur. Sadece Word programında yazabilirsin orada da çok yavaşlatıyor. Çünkü Word programının üst taraflarındaki ekle – simge kısmını tıklıyorsun , sonra harfi bulup eklersin , bu da zaman kaybına yol açar. Bunun için bilgisayardan anlayan bir kişi , bir program yaparsa veya işletim sistemleri üretenler, klavyeye bir kod eklerse sorun hal olunabilir. Türk Lirasının yeni sembolü ( ) de klavyede yoktu ama bu sembol için , bir kodlama yapmışlar ve bu kodlama programını bilgisayarına kurup yüklersen basit bir işlemle yazabilirsin ( galiba bu TL nin yeni sembolünün yazılması için ALT + T tuşuna basılıyordu. Tabi önce kodlama programının bilgisayara yüklenmesi gerekir. ). Buna benzer bir kodlama da  , Ê , Ħ harfleri için gerekmektedir. Bunu bilgisayardan iyi anlayan biri yapabilir , internetten de dağıtılırsa , isteyen herkes yararlanabilir.
= Zazaki , Kırdki elifbi ( Zazaca harfler veya alfabe ) PİRONIC =
1- A – a – Adır , adırvaş , alef , alınç , alışk , alliy , apey , arcic , arco , ard , arış , aroş , asın , asmi , aşm , ati , aver , aw , awo , ayre , azo
2- B – b – Bar, barmı, barz, barzi, başna, baweri, bawkal, bawo, berıħ, beron, betal, bey, bın, bınki, bıra, bırew, bırrık, bız, bızik, boç, boron
3- C – c – Ca , cağ , cal, calok , carg , cazi, ceni, cayi , cemed , comi , comird , cew , cırrn , cıt , CITİRON , cif , ciro , cuweyn , CUWEYNON
4- Ç – ç – Çal , çap , çaq , çarres , çaşba , çeher , çeng, çepık , çeq , çere , çewres , çeyle ,çıkos, çılay , ÇILE , çılk , çım , çırronık , çogon , çok
5- D – d – Dapir , darg , darzin , dat , datza , dayi , dec , des , desmac , dest , destermo , dı , dıjn , dındo , dışeme , dik , diy , diyes , do , dur
6- E – e – Ek , ekl , elawıtış , ereq , ereqo , erey , erinayış , eriş , esnaw , estarıtış , este , esti , eşkena , eşkawayış , eynı , eyom , eyr , eyştış, ez
7- Ê – ê – Bê hêş , nê weş
8- F – f – Faq , fart ,feâm, fek , fekbulay , felqe , feqiyr , ferek fewt , fêz , fılħo , fıraq , fıring, fıringi, fırq, fırrkardış, fısto , fıtar , fızıl , fiki , firket
9- G – g – Ga , gac , garm , gede germaw , GERMAWON , gew , gıl , gıjık , gılgıl , gıron, goni, gonkiyş, goş, goyn, gud, gudvewr, GULON , gürz
10- Â – â – Âard , âeba , âebre, âebur , ÂEDAR , âelâeloş , âelb , âem , âemc , âemza , âesir , âeşfe, âeşif , âeşif , âeybrat , âezeb , âezele, âonc
11- Ğ – ğ – Ğar , ğardayış , ğaysayış , ğaybone , ğedr , ğela , ğele , ğelet , ğenim , ğereqayış , ğewesnayış , ğewf kardış , ğıdar , ğızbonık
12- H – h – Hak, hali, haylok, her, hera, herr, heş, heyşt, heyştay, heyştês, hewt, hewtay, hewte, hewtês, hılayış, hıng, hınzar, hirês, hirı, HOMAY
13- Ħ – ħ – Ħac, ħacħacık, ħed, ħedernayış, ħelaw, ħelawi, ħelir, ħenek, ħes, ħeskardış, ħewi, ħewş, ħeyf, ħezn, ħıl, ħılayış, ħıng, ħinçıla, ħiyr
14- I – ı – Imbaz , ımsar , ımvarde , ın , ına , ıngimi , ıngişt , ıngiştre , ıngur , ıskıc , ıskura , ıspar , ıstare , ıstonik , ıstor , ışlıg
15- İ – i – İlħes , imış , İMIŞON , incıl , işk , iro , isot , izar , izım
16- J – j – Jeâr , jo
17- K – k – Kal, kalme, kar, karg, kaş, kate, kec, keko, kerra, keye, kesa, kesek, kıl, kıri, kışlo, ko, koho, kondiz, kuçe, kund, kutık kuze, küre
18- L – l – La, lac, lacek, laser, lay, lazıt , lemat, leng, leppık, lete, lew , lewe, leyir, lez, li, lil, liçık, lilık, lobi, locın, lomey, loqla, lul, luli, luri
19- M – m – Ma, mabi, mare, marg, marr, mase, mast, may, meħtef, mexmel, mılçık, mind, mirde, mirdım, mone, monga, mucey, muj, murv
20- N – n – Nali, naşi, nege, nemr, ney, new, neway, newe, newês, nımac, nıme, nımıtış, nımz, nıng, nim, nimla, niştuş, no, nonpize, nuzdi
21- O – o – Omarıtış , omeyış , omi , omivaş , Omno , ona , onac , oncina , onkıf , ontış , ortme , otayış , oxeyş , oxmak
22- P – p – Pali, par, Payız, pel, pellas, peşme, pey, pırr, pi , pil, pize, pine, pir, pol, ponc, poncas, poncês, ponk, purd, purt, puş, PUŞPELON
23- Q – q – Qal, qasud, qelafet, qesba, qevd, qıfle, qıjâa qıloncık, qılincre, qımit, qıt, qızbon, qiyri, qoç, qom, qonz, qorı, qot, qul, qulız, qut
24- R – r – Rayır, rayşt, rayştey, recf, remıl, rew, reye, rez, REZON, rı, rık, rınd, rıpel, rışiş, rıt, rıwe, rız, riz, ro, roc, roce, roşn, roşna, roşo
25- S – s – Sard, say, se, ser, sere, serr, serre, sewl, sıft, sımbore, sımer, sıpi, sıtl, sıvık, siğ, sir, sişeme, siya, sol, sur, surazk, surinc, suwe
26- Ş – ş – Şağ, şar, şarısto, şeâm, şêr, şerme, şermzar, şeş, şeşık, şew, şewq, şewşewık, şeyşt, şınık, şıma, şıt, şilık, şirin, şix, şiyês, şom, şone
27- T – t – Tari, tarr, teâda, teâm, telı, tena, teng, terkey, terraq, teyşo, tewq, tey, teyel, teyşt, tı, tıki, tırb, tırs, tinc , tir, tiy, to, torg, toy, tun, tur
28- U – u – gul , kutık , luli , lul kardış
29- V – v – Va, varg ,varıg, varo, VARON , vaş, vaştiri, vay, veng, ver, vewr, veyek, veyşo, veyv, veyve, vılik, vırso, vıya, vızir, vince, vist, vom
30- W – w – Wardış, warway, warza, waşta, way, wayır, wel, welwelık, welat, wendış, werdek, Wesarr , wesf, wesni, weş, wetaw , wırdik, wışk
31- X – x – Xag, xal, xalcıni, xalıq, xecl, xefle, xela, xelas, xet, xeyr, xeyşa, xeyt, xıl, xılt, xıri, xışn, xint, xiyar, xom, xorı xort, xox , xoz, xu, xurt
32- Y – y – Ya , yayk , yaykza , yene , yere , yew , yewek , yewendes , yewkone , yın , yi , yo
33- Z – z – Zard, zardık, zature, zem, zeng , zerr , zerrenc , zerrn , zewac, zewt, zımbil, Zımısto, zıvqir, zili, ziyar , zo , zoma , zonc, zuqlıq, zur
== Kaynakça ==
|
