Anadolu tarihi: Revizyonlar arasındaki fark

[[Anadolu]]'daki ilk [[uygarlık]] izlerine orta ve doğu Anadolu'daki arkeolojik bulgularda rastlıyoruz. Bazı eski halkların kökenlerindeki sırlar henüz bilinmemesine karşın, [[Hatti]], [[Akad]], [[Asur]], [[Luvi]] ve [[Hitit]] [[uygarlık]]larının kalıntıları; halklarının günlük yaşamları ve ticaret hayatları ile ilgili pek çok örnek sunuyor.

[[Hititler]]'in düşüşünden sonra Anadolu'nun batı yakasında [[Lidya]]lılar ve [[Frigya]]lılar sahneye çıktı. O dönemde onlar için tek tehdit olarak [[Pers Krallığı]] görünüyordu. Lidyalıları yıkan [[Persler]] döneminde [[Anadolu]]'da da [[liman]] şehirleri gelişti ve zenginleşti. Zaman zaman isyanlar olsa da bu isyanlar çok büyük tehdit oluşturmadı.

[[Osmanlılar]] [[1453]]'ten sonra uzun yıllar boyunca diğer dinlere de hoşgürülü davrandı ve çok başarılı oldular ülkenin sınırlarını Kuzey Afrika'dan, Orta Avrupa'ya kadar genişlettiler. Neden sonra [[Rusya]] ile savaşları, kötü yönetimler ve ülkedeki diğer halkların ayaklanmaları imparatorluğu zayıflatttı. [[Yeniçeri]] ayaklanmalarından sonra yeniçeri ocağı kapatıldı. Ekonomiyi düzeltmek için yapılan reformlar, ağır vergi ve harçlar olarak kendisini gösterdi ve karlı olan ticareti tersine çevirdi. Sonunda umutsuzluk, imparatorluğu [[Almanya]] ve [[Avusturya]] yanında [[I. Dünya Savaşı]]'na katılmaya zorladı. Savaştan yenilgiyle ayrıldıktan sonra devletin elinde sadece Anadolu toprakları kalmıştı ve bu topraklara da [[Yunan]]lıların göz dikmesi yeni bir savaşın başlangıcı oldu. Yunanlıları yendikten sonra [[Mustafa Kemal Atatürk]] [[1922]]'de Osmanlı Devleti'ni kaldırdı ve Anadoluda yeni bir devlet [[Türkiye Cumhuriyeti]]'ni kurdu. O zamandan beridir [[Türkiye Devleti]], Anadolu topraklarında varlığını modern bir ülke olarak sürdürmektedir.

Anadolu'da tuncun metal olarak kullanılması milattan önce 4. binyılda [[Karaz Kültürü]] etkisiyle oldu. Bölgeye [[Akkadlar]] gelene kadar Anadolu tarih öncesi çağlarını yaşıyordu. Üretim için çeşitli malzemeleri buradan sağlama amacındaki [[Akadlar|Akad İmparatorluğu]] M.Ö 2400 yılında [[Büyük Sargon]] liderliğinde bölgeyi etkisi altına aldı.<ref name="Freeman">{{Kitap kaynağı|last=Freeman|first=Charles|title=Egypt, Greece and Rome: Civilizations of the Ancient Mediterranean|publisher=Oxford University Press|year=1999|isbn=0198721943}}</ref> Anadolu'nun çok zengin [[bakır]] rezervleri olduğu halde [[tunç]] için gerekli [[kalay]] yeterli miktarda bulunamıyordu. <ref>Trevor Bryce, ''The Kingdom of the Hittites,'' rev. ed, 2005:9.</ref> Akadlar [[mezopotamya]]daki iklim değişiklikleri ve ticareti olumsuz etkileyen insan gücünün azalması sonucu zayıfladı. Yaklaşık M.Ö 2150'de Gutlar, Akkad iparatorluğu'na son verdi. <ref>{{Kitap kaynağı|last=Saggs|first=H.W.F.|title=Babylonians|publisher=University of California Press|year=2000|isbn=0520202228}}</ref>

Orta Tunç Çağının sonlarına doğru [[I. Hattuşili]] önderliğindeki [[Hititler|Eski Hitit Krallığı]], Hattuşaş'ı ele geçirdi ve başkent yaptı. (M.Ö 17nci YY)

M.Ö. 14. yüzyılda Hitit İmparatorlğu gücünün zirvesine ulaştı; orta Anadolu, [[Suriye]]'nin kuzeybatısı ve yukarı Mezapotamyaya kadar yayıldı. [[Kizzuvatna]] ticaret yolları açısından önemli bir bölge olan Hatti'yi Suriye'den ayırarak ele geçirdi. İki devlet arasında barış anlaşmaları imzalandı sınırlar korundu ta ki Hitit Kralı [[I. Şuppiluliuma]], [[Kizzuvatna]]'yı tamamen ele geçirinceye kadar. Her nekadar [[Kizzuvatna]] uygarlığı bitse de Hititler, [[Comona]] ve [[Kilikya]]'da onların kültürlerini korumalarına izin vermiştir. <ref>{{Kitap kaynağı|last=Hawkins|first=John David|title=Corpus of Hieroglyphic Luwian Inscriptions|publisher=Walter de Gruyter|year=2000|isbn=3110148706}}</ref>

Her nekadar [[Karya]] Pers İmparatorluğu'na bağlı bir satraplık olsa da, oraya atanan Hekatomnus kendine avantaj sağlamayı bildi. Bir taraftan Perslere düzenli haraç verirken diğer taraftan bölgeyi kontrolü altına aldı. Hekatomnus'un oğlu Mosolus başkenti [[Milas]]'tan [[Halikarnas]]'a taşıdı. Güçlü bir donanma kurdu ve bu gücünü kurnazca bir plan dahilinde [[Sakız]], [[Kos]] ve [[Rodos]] adalarını [[Atina]]'dan ayırmak için kullandı. Daha sonra bu adalar bağımsızlıklarını ilan ettiler. Mosolus planının başarıya ulaştığını göremeden öldü ve ülke yönetimini eşi [[Artemis]] devraldı. [[Büyük İskender]]'in sahneye çıkışına kadar bir yirmi yıl daha [[Karya]] Hekatomnus'un ailesi tarafından yönetildi. <ref name="Bury">{{Kitap kaynağı|last=Bury|first=John Bagnell|title=A History of Greece to the Death of Alexander the Great|publisher=Macmillan|year=1913}}</ref>

M.Ö 336'da Makedon Kralı [[II. Filip (Makedonya Kralı)|Filip]] beklenmedik şekilde öldürülünce tahta o dönem çok meşhur olan oğlu İskender geçti. Perslilerle savaşmaya yetecek büyüklükte bir ordu ve onların güçlü donanmaları karşısında dayanacak bir donanma kurmak için hemen çalışmaya koyuldu. Perslilerle ilk olarak Biga Çayı'nın yakınlarında Granicus Savaşı'nda karşılaştı ve onları bozguna uğrattı. Zaferin ivmesiyle batı kıyılarına yöneldi, [[Lidya]] ve [[İyonya]]'yı sırayla bağısızlıklarına kavuşturdu. [[Milet]]'in de alınması, Makedon donanmasının işini diğer şehirler alınırken kolaylaştırdı. Bu bölgedeki kontrolü sağladıktan sonra [[İskender]] içeriye yöneldi ve [[Frigya]], [[Kapadokya]] ve en son [[Kilikya]]'ya kadar ulaştı. Daha sonra [[III. Darius]] komutasındaki Pers ordusuyla [[İskenderun]] ovasında karşı karşıya geldi. Büyük bir yenilgiye uğratılan [[III. Darius|Darius]] [[Fırat]]'ın doğusuna kadar sürüldü, böylece Anadolu'daki Pers hakimiyeti son bulmuş oldu.

[[Dosya:Seleucid-empire-323BCE.png‎ |thumb|250px|Selevkos İmparatorluğu M.Ö 323]]

İmparatorluğun kurucusu [[I. Selevkos Nikator]] babası Antiokus'un adını vererek [[Antakya]] şehrini kurdu ve burayı başkent yaptı. Orduya çok önem veren Selevkos yönetimi kolaylaştırmak için ülkeyi 72 ayrı [[satraplık|satraplığa]] böldü. Eski arkadaşı [[Lysimakhos]]'la aralarında anlaşmazlık çıkınca M.Ö 281'de Selevkus ona karşı savaş açtı ve [[Korupedyon Savaşı]]'nda Lysimakhos'u yenerek topraklarını ele geçirdi. Ancak gelecekteki Makedon Kralı Ptolemi Keranus tarafından suikastle öldürüldü. <ref name="Rawlinson">Rawlinson (1900).</ref>

Selevkos'un ölümünden sonra , imparatorluk içerden ve dışardan bir çokbirçok saldırıya maruz kaldı. Selevkos'un oğlu I. Antiokus [[Galatlar]]ın saldırılarını savuşturduysa da [[Pergamon]] Kralı Eumenes'i yenemedi ve M.Ö 262'de [[Pergamon]]'a bağımsızlık vermek zorunda kaldı. <ref>{{Kitap kaynağı|last=Bevan|first=Edwyn Robert|title=The House of Seleucus|publisher=E. Arnold|year=1902}}</ref>