İnsansız hava aracı: Revizyonlar arasındaki fark

'''İnsansız hava aracı (İHA)''', genel olarak bilinen adıyla '''drone''' ([[Türkçe]]si yerden kumandalı hava aracı–dron diye okunur)<ref name="nytimes">[http://www.nytimes.com/2009/06/19/world/asia/19pstan.html?ref=world Pir Zubair Shah, "Pakistan Says U.S. Drone Kills 13", ''New York Times'', June 18, 2009.]</ref> uzaktan kumanda edilen bir tür [[uçak]]tır. İHA lar iki sınıfa ayrılır: İlki uzaktan kumanda edilerek uçan diğeri ise kendiliğinden belli bir uçuş planı üzerinden otomatik olarak hareket edebilen uçaklardır. Keşif amaçlı üretilen İHA lar günümüzde birçok saldırı görevinde de kullanılmaktadır. <ref>[http://www.wired.com/dangerroom/2009/06/strategist-killer-drones-level-extremists-advantage/ David Axe, "Strategist: Killer Drones Level Extremists’ Advantage", ''Wired'', June 17, 2009.]</ref> Militanlara karşı birçok başarılı saldırı gerçekleştiren bu hava araçları çoğu zaman [[sivil]] hedefleri de vurarak insan ölümlerine neden olmaktadır."<ref name="nytimes" />

İHA lar bunun yanında son zamanlarda [[itfaiye|yangın söndürmek]] amaçlı olarak da kullanılmaktadır. Bu araçlar genellikle normal savaş uçakları için '''zor, kirli ve tehlikeli''' görevlerde kullanılır.

Günümüzde çok farklı şekil, ebat, konfikrasyon ve karakterde araçlar üretilmektedir. Tarihsel olarak bakıldığında basitçe İHA lar birer dronedur. Ancak bağmsız kumanda sistemleri çok geliştirilmiştir. Bu maddenin amacı İhala ile güdümlü füzelerin farklarını ortaya çıkartmaktır. Öncelikle İHAlar tekrar kullanılabilir. Mürettebatsız olarak kontrol edilerek durmadan belli bir irtifada uçabilir. Ayrıca bu araçlar [[jet motoru]] veya [[iki zamanlı motor]] yardımıyla uçar. Bunun yanında [[Seyir füzesi|seyir füzeleri]] her ne kadar insansız ve uzaktan kumanda ile yönetiliyor olsalar bile İHA olarak sınıflandırılmazlar.

İHA kısaltması bazı durumlarda '''İHAS''' ('''i'''nsansız '''h'''ava '''a'''raçları '''s'''istemleri) olarak genişletilmiştir. Amerikan [[Federal Aviation Administration|Federal Havacılık Dairesi]] ise [[insansız uçuş sistemleri]] ('''İUS''') adıyla genel bir sınıf belirlemiştir. Aslında bu sınıf ilk olarak [[Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri]] tarafından sadece uçakları değil onunla beraber yer sistemleri ve diğer elementleride yansıtması amacıyla kullanmıştır.

İlk İHAlar [[Archibald Low|A. M. Low]] tarafından 1916 yılında geliştirilmiştir. <ref name="autogenerated1">Taylor, A. J. P. ''Jane's Book of Remotely Piloted Vehicles''.</ref> Takip eden yıllarda ise sınırlı sayıda üretilen [[Hewitt-Sperry otomatik uçak]] [[I. Dünya Savaşı]] sırasında kullanılmıştır. [[1935]] yılında ise film yıldızı ve model uçak tasarımcısı [[Reginald Denny (aktör)|Reginald Denny]] ilk ölçekli RPV ([[İngilizce]] Remote Piloted Vehicle [[Türkçe]]si Uzaktan Komutalı Araç) modelini geliştirmiştir. <ref name="autogenerated1" /> [[II. Dünya Savaşı]] süresince çok fazla miktarda uçak üretilmiş bunlar trenleri koruma amaçlıyla [[uçaksavar]] ve saldırı görevlerinde kullanılmıştır. [[Jet motoru]] bulunan ilk model 1951 yılında [[Teledyne Ryan]] firması tarafından geliştirilen [[Ryan Firebee|Firebee Idir]]. 1955 yılında ise başka bir firma [[Beechcraft]] ABD Deniz Kuvvetleri için [[Model 1001]] modelini üretmiştir. <ref name="autogenerated1" /> Bununla beraber bu araçlar [[Vietnam Savaşı]] süresince birer uzaktan kumandalı uçak olmaktan daha ileriye gidemediler.

İnsansız teknolojilerin kullanımının yaygınlaşmasının altında gelişen teknolojinin sağladığı imkanla birlikte bazı maliyetli ya da sorunlu kalemleri aşabilmenin getirisi bulunmaktadır.<ref name="ssnet" /> İnsansız uçakların otonom ya da bir yer istasyonu aracılığıyla kontrol edilebiliyor olması insanlı uçakların idamesi için gerekli yaşamsal sistemler ve kokpit için gerekli yer ve mürettebatın getirdiği ağırlık yükü gibi maliyet kalemleri, insanlı uçakların manevra ve operasyon kabiliyetinin insan kabiliyetleriyle sınırlanması (yorgunluk / çalışma saati, G kuvveti vb.) gibi operasyonel kabiliyetle ilgili kalemler, düşman tarafından farkedilme ya da vurulabilme olasılığının düşük olması üstünlük kalemleri (ilk olarak İsrail’lilerin geliştirdiği Scout ile birlikte İHA’ların bu yönüyle operasyonel vazgeçilmezliğinin ispatlanmıştır.) İHA'ları daha tercih edilir kılmaktadır. <ref name="ssnet">[http://www.savunmasanayi.net/anka-basarisi-ve-insansiz-hava-araclari/anka-basarisi-ve-insansiz-hava-araclari/ SavunmaSanayi.NET: ANKA Başarısı ve İnsansız Hava Araçları], Tevfik Uyar, 18 Temmuz 2010</ref>

Daha da önemlisi, insansız hava araçlarının zaiyat maliyetidir. Tüm dünya ordularında yetiştirilmesi en maliyetli personel gruplarından birisi pilotlardır. Bir pilotun yetişmesi çok büyük maliyetlere karşılık gelir. Bu sebeple hava aracıyla zaiyatıyla birlikte yetişmiş personelin de zayi olması ordular için hem maddi hem de kabiliyet olarak büyük kayıptır. İnsansız Hava Araçları, zaiyat maliyetinin düşük olması açısından da orduları cezbetmektedir. İHA’lar tarihte bir çokbirçok kez düşman hava savunma unsurlarının oyalanmasında, asıl taarruz unsurlarının ateş hattını geçebilmesi için yem olarak kullanılmasında çok büyük rol oynamışlardır.<ref name="ssnet" />

* Sivil ve ticari – Sivil ve ticari amaçlar için kullanılan araçlar

Bunun yanında İHA’lar [[ParcAberporth]] İnsansız Sistemler forumunda uçuş menzil ve irtifalarına göre de sınıflandırılırlar.

* Elle taşınabilen (Handheld) 600 metre irtifa ve ortalama 2 &nbsp;km menzil

* Close 1500 metre irtifa ve ortalama 10 &nbsp;km menzil

* NATO tipi 3000 metre irtifa ve ortalama 50 &nbsp;km menzil

* Taktisel 5500 metre irtifa ve ortalama 160 &nbsp;km menzil

* MALE (medium altitude, long endurance [[Türkçe]]si ortalama irtifa, uzun menzil) 9000 metre irtifa ve ortalama 200 &nbsp;km menzil

* HYPERSONIC yüksek hızlı ( [[süpersonik]] (Mach 1-5) veya [[hipersonik]] (Mach 5+) hızında) 15000 metre veya yörünge altında irtifa ve ortalama 200 &nbsp;km menzil

* [[Tcuav|Trene bağlı İHA (TCUAV)]] 3 Farklı konseptin kombinasyonundan oluşur: [[İnsansız hava aracı]] (İHA), [[İnsansız kara taşıtı]] (İKT), ve [[tren]]

ABD askeri birimleri bünyesinde kullanılan İHA’lar '''Rütbe sistemi''' ile sınıflandırılırlar.

Günümüzde ABD Ordusu kara birliklerini desteklemek amacıyla farklı uçak sistemlerinden faydalanmaktadır. Ordu planlamacıları bu sistemleri '''Rütbe'''lendirerek sınıflandırmıştır. Rütbeler doğrudan bir tek modeli verilmemiştir. Rütbeler İHAların yaptığı görevlere göre sınıflandırılmıştır. [[ABD Hava Kuvvetleri]] ve [[Amerika Birleşik Devletleri Deniz Piyade Kolordusu|ABD Deniz Kolordusu]] aynı rütbe sistemlerini kullanmaktadır. Ancak kullanılan araçlar birbirlerinden farklıdır.

* Rütbesiz: Küçük/Mikro İHA. Bu sınıfa BATMAV ([[İngilizce]] Battlefield Air Targeting Micro Air Vehicle [[Türkçe]]si Ufak Ölçekli Havadan Cephe Keşif Aracı) ((Wasp Block III)<ref>http://www.fbo.gov/servlet/Documents/R/1610757</ref>

* Rütbe II+: Yüksek irtifa, uzun menzilli konvansiyonel İHA (veya HALE İHA). İrtifa: 60,000 ila 65,000 feet (Azami 19,800 metre) , 560 &nbsp;km/s uçuş hızı, 6,000 &nbsp;km menzil, 24 saat çalışan harekat istasyonu. Tamamlayıcı olarak Rütbe III- uçak. Kullanılan model [[RQ-4 Global Hawk]].

* Rütbe III-: Yüksek irtifa, uzun menzil İHA. Aynı özelliklere sahip tamamlayıcı olarak Rütbe II+ modeller kullanılır. Bu sınıfa [[RQ-3 Dark Star|RQ-3 DarkStar]] girmektedir. <ref>[http://www.airpower.maxwell.af.mil/airchronicles/cc/uav.html Comparison of USAF Tier II, II+ and III- systems]</ref><ref>http://www.edwards.af.mil/articles98/docs_html/splash/may98/cover/Tier.htm USAF Tier system</ref>

'''İUS''' veya insansız uçuş sistemleri tanımı [[ABD Savunma Bakanlığı]] tarafından insansız hava araçlarına verilen genel addır. Bu ad başlangıçta Deniz Kuvvetleri tarafından sadece uçaklar için değil onunla beraber kullanılan yer sistemleri ve diğer elementleride kapsayacak şekilde kullanılmıştır. Daha sonra ilk kez resmi olarak 2005-2030 yıllarını kapsayan DoD İnsansız Hava Sistemleri Yolharitasında kullanılmıştır. <ref>http://www.acq.osd.mil/usd/Roadmap%20Final2.pdf#search=%22Dod%20UAS%20Roadmap%202005%22</ref>

İHAlar çok geniş bir yelpazede kullanılırlar. Bunlardan bazıları [[uzaktan algılama]] [[keşif]] ve nakliyedir.

[[MQ-1 Predator]] model ve [[AGM-114 Hellfire]] ile yüklü İHAlar günümüzde hassas bölgeleri bombalamakta kullanılmaktadır. Silahlı ilk Predators 2001 yılı sonundan itibaren [[Pakistan]] ve [[Özbekistan]]da üslenmeye başlamıştır. Çoğu zaman [[suikast]] amaçlı olarak [[Afganistan]] topraklarında kullanılmaktadır. 2001 den günümüze Afganistanda üstlenmiş bulunan bazı İHAların Pakistan içerisinde süikastlarda kullanıldığıda rapor edilmiştir. İnsanlı uçak yerine bu gibi durumlarda insansız hava araçlarının kullanılmasının en önemli artısı, piloltu bir uçağırın vurularak düşürülmesi ve pilotun yaklanması durumunda meydana gelen diplomatik utançtan kaçınılmasıdır. Ancak günümüzde İHAların dost kuvvetleri vurulması veya izinsiz saldırılar sonucunda sivil insanların ölmesi bu utancın yerini almıştır. <ref>[http://www.foxnews.com/story/0,2933,177709,00.html Fox News]</ref><ref>[http://www.defenseindustrydaily.com/predator-kills-important-alqaeda-leader-in-pakistan-0547/ Defense Industry Daily]</ref><ref>[http://www.msnbc.msn.com/id/7847008/ MSNBC]</ref><ref>[http://www.theglobeandmail.com/servlet/story/RTGAM.20080131.walq0131/BNStory/International/homeThe Globe and Mail]</ref>

Arap ülkelerinde üslenmiş bulunan bir Predator 3 Kasım 2002 tarihinde [[Yemen]]de yaşamakta olan bir [[El Kaide]] teröristine süikast düzenleyip öldürmüştür. Bu Afganistan harici bir ülkede yapılan ilk saldırı olarak kayıtlara geçmiştir. <ref>[http://www.fas.org/irp/program/collect/predator.htm Federation of American Scientists]</ref>

İHAlar ABD topraklarında içerisinde en çok arama ve kurtarma görevlerinde kullanılmaktadır. Örneğin 2008 yılındaki Louisiana ve Texas da meydana gelen tayfunlar sırasında çok başarılı olmuşlardır.

Örneğin deniz seviyesinden 18,000 ila 29,000 feet üzerindeki bir irtifa da uçan Predatorlar arama,kurtarma ve hasar tespitinde kullanılmaktadır. Üzerlerinde görsel algılayıcılar (bunlar gündüz ve [[kızılötesi]] kameralar), ve sentetik diyafram radarı (SAR) bulunur. Predatora ait SAR her türlü havada (bulutlu,yağmurlu veya sisli) gece veya gündüz süresünde gerçek zamanlı çok başarılı çekimler yapabilmektedir. SAR görüntüleri içindeki tutarlı değişim algılaması istisnai arama ve kurtarma yeteneği sağlar : tayfundan önce ve sonra çekilen resimler bilgisayar tarafından işaretlenerek hasar tespiti yapılır. <ref>[http://www.chron.com/disp/story.mpl/ap/tx/5986181.html AP Texas News]</ref> <ref>[http://www.justaeroworks.com/pages/JAW.08SRM.html 2008 Search and Rescue Missions]</ref>

İHAlar dünya üzerinde birçok ülke tarafından tasarlanmakta ve üretilmektedir. Ancak [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ve [[İsrail]] bu teknolojinin geliştirilmesinde öncü olmuştur. 2006 yılında dünyada üretilen İHAların %60 ABD de yapılmıştır. 2016 yılında bu oranın %5 ila %10 arasında artacağı düşünülmektedir.<ref name="avweek_20070115_uavs">"UAVs on the Rise." Dickerson, L. ''[[Aviation Week & Space Technology]]''. January 15, 2007.</ref> [[Northrop Grumman]] ve [[General Atomics]] firmaları bu endüstri dalında üretikleri Global Hawk ve Predator/Mariner sistemleri ile öncü durumdadırlar.<ref name="avweek_20070115_uavs" /> İsrailli ve Avrupalı firmalar bu alanda ikinci sırada kalmasındaki en önemli neden hükümetlerinin bu teknolojiye yeterli fon ayırmaması ve ABD yapımı sistemlerin yüksek kapasitelerden ötürü çoğunlukla ihaleleri kazanmasıdır. <ref name="avweek_20070115_uavs" /> Avrupalı üreticiler pazarın sadece %4ünde boy göstermektedir.<ref name="avweek_20070115_uavs" />

İlk İHAlar [[Vietnam Savaşı]] sırasında gövdelerine yerleştirilen kameralar ile [[film]] ve [[resim]] çeken uçaklardı. Bu uçaklar ya düz bir hat üzerinde veya dairesel hareketlerle uçar görüntüyü toplar yakıtı bitene kadar uçar sonra yere inerlerdi. İnişten sonra resimler analistler tarafından çıkartılıp incelenirdi. Drone adıda verilen bu basit yapıdaki araçlar sadece uzaktan kumanda ile uçabilen basit bir uçaktı. Yeni nesil radyo frekaslarının kullanılmaya başlanması ile İHAlar çok daha fazla uzaktan kumanda ile kullanılmaya başlandı ve "uzaktan kumandalı araç" terimi kullanılmaya başlandı. Günümüzde birçok İHA hem uzaktan kumanda hem de bilgisayarlı otomasyon yardımı ile uçmaktadır. Daha gelişmiş sürümleri hız ve uçuş yolunu sabitleyen, yerleşik-kontrol ve / veya rehberlik sistemlerinin yardımıyla düşük seviyeli insan pilot görevlerinde uçabilir. Günümüzde hala birçok haber ve tartışmada bu çok gelişmiş uçaklar için drone kelimesi kullanılarak hata yapılmaktadır.

İHA’lar pilotlu uçaklara nazaran çok daha uzun sure havada kalabilirler. Burada ki en büyük avantajları pilotların fiziksel dayanıklıkları ile sınırlı olmamalarıdır. İnsansız bu uçuşlar araç türlerine göre değişir. İçten yanmalı motora sahip İHAların uçuş süresi ağırlık başına yaktığı yakıt oranına ([[Louis Charles Breguet|Breguet]] dayanıklılık denklemi) göre değişir. [[Güneş enerjisi]] ile çalışan İHAlar potensiyel olarak sınırsız uçabilirler. Ancak bu dalda en uzun uçuş rekoru halen [[2003]] yılında düşerek parçalanmasına rağmen Aerovironment [[Helios Prototype]] modelinin elindedir. Yakıt ile uçan İHAlar için en önemli sorun havada yakıt ikmalinin şuan için yapılamamasıdır. ABD Hava Kuvvetleri tarafından yapılan çalışmalar sonucunda 2010 yılından itibaren buna olanak sağlayacaktır.

Gelişmiş Savunma Araştırma Geliştirme Ajansı (Defense Advanced Research Projects Agency ([[DARPA]])) 5 yıl boyunca yere inmeden havada kalabilecek bir İHA yapmak için sözleşme imzalamıştır. Bu projenin adı "Vulture"dir. Üretici yerden herhangi bir yakıt desteği sağlamadan havada kalabilecek bir İHA yapmayı taahhüt etmiştir.450 kilo olması düşünülen araç 60.000 ila 90.000 feet arasında bir irtifada uçacaktır.<ref name="infoniac.com">[http://www.infoniac.com/hi-tech/vulture-unmanned-aircraft-able-stay-the-air-for-years.html Vulture - The Unmanned Aircraft Able to Stay in the Air for 5 Years]</ref>

| [[Vulture(UAV)]] || Daha uçmadı. Potensiyel olarak 5 sene|| ? || DARPA projesi - <ref>[http://www. name="infoniac.com"/hi-tech/vulture-unmanned-aircraft-able-stay-the-air-for-years.html Vulture - The Unmanned Aircraft Able to Stay in the Air for 5 Years]</ref>

İHAların yaptığı atışlarda hedefini bulma yüzdesi sorgulanır bir hal almıştır. Bunda en önemli neden ise artan sivil kayıplarıdır. Mart 2009 tarihinde ''[[The Guardian]]'' gazetesinde çıkan yazıda [[İsrail]]e ait İHAlardan fırlatınalan füzelerin vurduğu boş sokaktaki 48 Filistinli sivil hayatını kaybetmiştir. Ki bu insanların ikisi ufak çocuk olmak üzere kadın ve genç kızlardan oluşmaktaydı. <ref>''The Guardian'', 23 March 2009. [http://www.guardian.co.uk/world/2009/mar/23/gaza-war-crimes-drones "Cut to pieces: the Palestinian family drinking tea in their courtyard: Israeli unmanned aerial vehicles—the dreaded drones—caused at least 48 deaths in Gaza during the 23-day offensive."] Retrieved on August 3, 2009.</ref>

[[İnsan Hakları İzleme Örgütü]] (HRW) [[İsrail]] Ordusuna ait İHAlar ile [[Hamas]] örgütüne karşı havadan karaya yapılan saldırılar sırasında sivil kayıpların olduğunu rapor etmiştir. Bununla bereber raporun içerisinde akılda kalan soru HRW sadece 6 saldırı ve 29 sivil ölümünden bahsetmektedir ki bu sayı Hamas’a karşı yapılan saldırılar karşısında çok az görünmektedir.<ref>[http://www.examiner.com/x-7095-NY-Israel-Conflict-Examiner~y2009m7d28-Human-Rights-Watch-condemns-IDF-drones "Human Rights Watch condemns IDF drones", ''examiner.com'' Jul. 28, 2009, retrieved Jul. 29, 2009.]</ref> Bu harekat sırasında toplam sivil ölü sayısını 1400 olarak açıklayan Filistinli kaynaklar 900 yakın ölümünün operasyonlar sırasında olduğunu açıkladı. HRW örgütüne göre bu ölümlerde üçüncü sırayı İHAlardan fırlatılan [[füze]]ler almaktadır. <ref>[http://www.ipsnews.net/news.asp?idnews=47470 Jerrold Kessel, Pierre Klochendler, "MIDEAST: When Drones Become Indiscriminate", ''IPS'', Jun 30, 2009.]</ref>

* Ekim 2002 tarihinde , [[ABD Senatosu]] Irak’a karşı yapılacak askeri harekatı oylamadan önce 75 [[senatör]]e verilen kapalı brifingde [[Saddam Hüseyin]]in sahip olduğu [[biyolojik silah]]larla yüklü İHAların Amerikan açıklarında bekleyen gemilerden saldıracağı yönünde bilgi verilmiştir. [[Colin Powell]] [[Birleşmiş Milletler]]de verdiği sunumda bu konuyuda değinmiştir. <ref>Senator [[Bill Nelson]] (January 28, 2004) [http://www.fas.org/irp/congress/2004_cr/s012804b.html "New Information on Iraq's Possession of Weapons of Mass Destruction",] ''Congressional Record''</ref> Ancak daha sonra anlaşılmıştır ki adı geçen araçlar uzun sure önce uçuş ömrünü yitirmiş Çek yapımı eğitim drone uçaklarıydı.<ref>Lowe, C. (December 16, 2003) [http://www.defensetech.org/archives/000690.html "Senator: White House Warned of UAV Attack,"] ''Defense Tech''</ref> Savaştan önceki sürede Irak’ın sahip olduğu araçlar ile ilgili istihbarat servisleri arasında çok farklı bilgiler bulunmaktaydı. [[CIA]] her ne kadar bunu abartsa da [[ABD Hava Kuvvetleri]] Irak’ın İHA’la ile bir saldırı yapabilecek kapasiteye sahip olduğu bilgisini yalanladı. <ref>Hammond, J. (November 14, 2005) [http://www.yirmeyahureview.com/articles/iraq_uavs.htm "The U.S. 'intelligence failure' and Iraq's UAVs"] ''The Yirmeyahu Review''</ref>