Gemerek: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k Obirtarihci tarafından yapılan değişiklikler geri alınarak, Addbot tarafından değiştirilmiş önceki sürüm geri getirildi. |
|||
33. satır:
'''Gemerek''', [[Sivas (il)|Sivas ilinin]] bir [[ilçe]]sidir. Şarkışla ilçesine bağlı bir bucak iken 1953 yılında ilçe olmuştur. 5'i belediye ([[Yeniçubuk]], [[Sızır]], [[Çepni]], [[Eğerci]] ve [[İnkışla]]), 33'ü köy olmak üzere 38 yerleşim biriminden oluşur. 54.500 nüfusuyla Sivas'ın ikinci büyük ilçesidir.
== Kelimenin Anlamı ve Kökeni ==
Gemerek (كمرك - گمرك - گمه رك)ismini<ref>Gemerek ismi tarihçiler ve araştırmacılar tarafından bilinmediğinden Osmanlı Türkçesi’nden Türkiye Türkçesi’ne yapılan birkaç çeşit çeviri-yazısı vardır. Bunlar: “Gümrük, Kemrek, Kemerek. Özellikle bu söylenişlerden Gümrük kelimesi bilinmekte olup ayrıntılı bilgi için bakınız: Sir James W. Redhouse; Turkish and English Lexicon, Çağrı Yayınları, İstanbul 2001, s. 1571; Şemseddin Sami; Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2004, s. 1183. Gemerek isminin كمرك - - bu şekilde yazılışını biz Gemerek’ten Cadıoğlu sülalesine mensup Erdal CADIOĞLU’nun Babası Cadıoğlu Fikri Efendi bin Beşir’in diplomasından öğrenmekteyiz. Ayrıca Osmanlı Dönemine ait evraklarda da bu şekilde yazımlar mevcuttur.”</ref> açıklayıcı herhangi bir yazılı kaynak mevcut değildir. Ali Cevad’a (? — 1914 İstanbul) göre Tonus ilçesinin beldesi olan Gemerek’in adının nereden geldiği bilinmemektedir<ref>Sivas Gezi Rehberi, Sivas Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (Basım-Çakılar Matbaacılık Ambalaj San. Tic. Ltd. Şti.), İstanbul 2007, s. 150.</ref> . Ayrıca Gemerek ismine Gaziantep’te de rastlamaktayız<ref>http://encarta.msn.com/encnet/features/mapcenter/map.aspx?TextLatitude=39.45&TextLongitude=98.907&TextAltitude=0&TextSelectedEntity=39070&MapStyle=Comprehensive&MapSize=&MapStyleSelectedIndex=0&searchTextMap=Gemerek#map_frame </ref> . Halk tarafından kabul edilen Kemer-i Ak<ref>Genel bir ifade olan ve araştırmacılar tarafından da hiçbir şekilde tartışılıp incelenmeyen şu cümleler bizce çok önemli olup yanıltıcı bilgiler vermektedir: “Gemerek isminin nereden geldiği kati olarak bilinmemektedir. Yalnız söylentilere göre, Gemerek’in girişinde, çok eskiden kalma beyaz bir kemer varmış. Buraya Samsun Liman’ından Anadolu’ya nakliye yapan kervanlar, Kemer-i Ak dedikleri, sonradan Gemerek’e çevrildiği söylenmektedir.” İlk önce 1575–1576 yıllarına ait Osmanlı Tahrir Defterleri (ve daha önceki Osmanlı evrakları?) incelendiğinde Gemerek isminin kullanıldığı açık bir şekilde görülecektir. “Çok eskiden kalma beyaz bir kemer varmış” ifadesini kanıtlayacak hiçbir kemerin varlığı ile yörede, Şahruh Bey Köprüsü ve Yeniçubuk Köprüsü’nden başka tarihî köprü ya da köprülerin herhangi bir izinin olmayışı bu iddianın doğru olmadığını göstermektedir. Samsun Limanı’ndan gelen emtiaların buradan geçmesi çok doğaldır. Bu esnada burada satıldığını farz edelim ki; bu kadar önemli bir ticaretin yapıldığı bu yerde Sultan Hanı örneğinde olduğu gibi tarihi kalıntılarının olmaması bizce çok ilginç olup ve böyle bir kemerin varlığının olmaması iddialarımızı kuvvetlendirmektedir. Samsun Liman’ından gelen kervanlar hakkında resmi bilgiler olmayıp halk tarafından anlatılmaktadır. Geçmişte yapılan çalışmalar Gemerek adının menşei hakkında ciddi bilgiler vermeyip sadece bir kuru iddiadan öteye geçmediğini söyledikten sonra biz bu iddiaları ayrıntılı bir tezle çürüteceğiz. </ref> kelimesinin zamanla değişerek Gemerek ismini aldığı söylenmekte fakat akademik ve mantıklı bir geçerliliği olmadığı için biz buna itibar etmiyoruz.
Son yıllarda yapılan akademik çalışmalar ile Gemerek ismi hakkında şu bilgilere sahip olmaktayız. Gemerek ismi, Prof. Dr. Bilge UMAR’ın tespiti ile Hititler zamanından kalma bir isim olup orijinal söylenişi (?) Gamaraha’dır. Prof. Dr. Tuncer GÜLENSOY, Gemerek<ref>Tuncer GÜLENSOY; Türkçe Yer Adları Kılavuzu, TDK, Ankara 1995, s. 98.</ref> isminin Türkçe bir isim olduğunu belirtir fakat biz, bunu şu şekilde açıklamaktayız. Kafkas sıradağları ile Karadeniz’in kuzeyinde, M.Ö. 2000’lerde Orta Asya’dan gelerek yerleşen atlı göçebe yaşayışla, ölülerini eşya ve atları ile gömdükleri, kabrin üzerine “kurgan” denilen toprak yığınından tepecikler yapan “at eti yiyen, kısrak sütü içen” Kimmerler yurt kurmuştu. Şimdiki “Kırım” ülkesi adı, onların hatırasını taşıyor. Türkistan’da çoğalıp gelişerek, Çin hududundan Hazar Denizi’ne varıncaya kadar geniş bir imparatorluk kuran ve soydaşları Kimmerler gibi yaşayan ve sonraki Oğuzların-Türkmenlerin ataları olan Sakalar, M.Ö. 720 yıllarında Hazar Denizi kuzeyine gelerek Kimmerler’in ülkesini işgale başladılar. Bu yüzden Kimmerler'in bir kısmı, itaat etmeyerek Tuna boylarına, Avrupa içlerine göçtüler; diğer bir kısmı da itaat ederek kaynaşma yolunu tuttular. Ord. Prof. Dr. Ahmed Zeki Velidi Togan’ın tespiti ve en eski destanî Gürcistan Tarihi “Kartlis Çkhovreba” da anıldığı gibi, sonraki Khazar/Kazar ve Bulgar adlı Kıpçak kolundan gelme Türklerin ulu ataları sayılan Kimmerler’in Azak Denizi ile Kafkaslar arasındaki kolu, Sakalar’ın baskısıyla M.Ö. 714 yılında yurtlarını bırakarak, Kafkas geçitlerini aştılar. Kür ve Aras ile Çoruh boylarına yayıldılar ve buralardaki Urartular, onların yaman okçu olan atlı savaşçılarına yenilerek geri çekildiler. Bu yüzden bir Asurlu kaynağı, Urartu kralı I. Rusa’nın M.Ö. 713 yılında kuzeyde “Gimmiray” (Kimmerler) ile savaşıp yenilince, kendi hançeri ile intihar ettiğini belirtir. Kimmerler’in bu “İLK GÖÇLERİ”, “Kartlis Çkhovreba” da, Khazarlar’ın Kartli (Gürcistan) ve komşularını esarete aldıkları “ilk sefer” diye anılır. Tevrat-ı Şerif’de: Nuh Nebi’nin, yeryüzündeki insanların Tufan’dan sonra ilk ataları gösterdiği üç oğlundan birisi Yasef (Yapheth)’in oğlu “Gomer” diye anılan Kimmerler, Asurluları bunaltmışlar ve Urmiye Gölü doğusundan sonra Adana/Çukurova’ya Kızılırmak bölgesine varıncaya kadar göçüp hâkim olmuşlardır. Bunlardan, Trabzon-Bayburt arasındaki “Kemer Dağı”, Sivas-Kayseri arasında ve Kızılırmak boyundaki “Gemerek” ile Kars-Arpaçayı solundaki, “Gümürü/Gümrü”, Rize Çayeli İlçesi çıkışındaki “Kemer Köyü” gibi coğrafya hatıraları günümüze kadar kalmıştır <ref>http://biriz.biz/rize/tarihi/rizetar1.htm Ayrıca bakınız: A. Cansal ATAKAN-Kadir SARICA; “Rize”, Erzincan Meslek Yuksekokulu Edebiyat ve Tiyatro Öğrenci Kulübü Yakamoz Edebiyat, Fikri, Sanat, Eğitim, Yıl: 2, S: 2, Aralık 2004, s. 8. </ref>. Yukarıda ifade ettiğimiz gibi Gemerek kelimesinin nereden geldiğini şu şekilde özetleyebiliriz: “Türk ırkının, daha çok gök gözlü, kumral ve sarışın tipinde tanınan; Altay Dağları ile Irtış Irmağı arasındakileri Kimek/Kemak, Ural Dağları ile Karpatlar arasındakileriyle Kafkaslar kuzeyindekileri ise, Kimar/Kimmer diye anılırdı. Kayseri-Sivas arasında ve Kızılırmak solundaki bölgenin adı Gemerek de, Kimmerler anlamında ve onlardan kalmıştır <ref>Mehmet Fahrettin KIRZIOĞLU; “Gomer/Kimmerler’den Beri (M.Ö. 680) Kayseri ve Çevresinde, Oğuz/Türkmen Kolundan Olmayan: Kıpçak, Bulgar, Khazar, Kamak, Kuman, Saper/Suvar Türkleri’nden Kalma Coğrafya Adları”, II. Kayseri ve Yöresi Tarih Sempozyum Bildirileri (16–17 Nisan), Kayseri ve Yöresi Tarih Araştırmaları Merkezi, Kayseri 1998, s. 307–315.</ref>.”
Ayrıca Prof. Dr. Ali AKTAN, Gomer/Kimmer + ek kelimesi ile Gemer + ek kelimesinin benzerliğini bana izah ettikten sonra “+ek” kelimesinin Türkçe’de çokluk eki olduğunu ve özellikle Gemerek kelimesini Peçen + ek<ref>Peçenek ismi üzerine: “Mosynoeki adı, Mosyn(i) kelimesinin başka bir şeklidir ve de Beçen kelimesinin diğer şekli olan “Peçenek” adının tam karşılığıdır: Mosynoek(i) > Mosynek > Pesynek > Türkçe Peçenek, ki bu kelime esasında, Beçen kelimesinin bir çoğuludur. Burada –ek / -ik Ogurca (Macarca) ve Yafes dillerinde mevcut olan bir çoğul ekidir. Latince’de Peçenekler için kullanılan Bissen(us) tabiri de Kk. Mosyn ve Bithny (>Bisin) kelimelerine çok yakındır ve sonraki Yunanlılar onlar için Patzinak adını kullanmışlardır ki, bu da fonetik bakımdan Mosynek(i) kelimesinin hemen hemen aynısıdır. Dağlarda kasabalar ve köyler içinde yaşayan bu Mosynek’ler öldürdükleri düşmanlarının kafalarını keserek teşhir etmeleri (Ksenophon (V.4) gibi örf ve adetleri bakımından İskitlere benzerler.”</ref> kelimesi ile kıyaslayarak Gemerek kelimesinin Kimmerler’den bir yadigâr olduğunu tespit ettiler.
Yukarıdaki açıklamalara güvenerek ve şahsıma ait tespit ile Gemerek kelimesinin Türkiye Türkçesi’ndeki yazılışı ve okunuşu ile Kimmerler kelimesini farklı dillerdeki yazılış ve okunuşunu karşılaştırarak şu şekilde açıklamaya çalıştım:
“Kimmerler isminin değişik dillerdeki yazılışını şöyle sıralayabiliriz: ‘Farsça’daki (کیمری), Macarca’daki (Kimmerek) ve İngilizce’deki (Cimmerians) kelimeleri ile özellikle adı geçen kelimenin Farsça ve Macarca’daki yazılış ve okunuşlarını düşündüğümüz de Gemerek kelimesi başlangıçta bir topluluğu (Kimmerler) belirtirken kelimenin günümüze değin coğrafi bir ad olarak geldiğini söyleyebiliriz.’ Ayrıca Sis Kazâsı (Sis Sancağı)’nda Yörükan Tâifesinden Gemerik (كمريك) Cemâatını da bilmekteyiz<ref>Cevdet TÜRKAY; Başbakanlık Arşivi Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, Tercüman Kaynak Eserler Dizisi 1, İstanbul 1979, s. 371.</ref>.”
Yukarıda ayrıntılı bir şekilde açıkladığımız Gemerek kelimesinin Türkçe bir isim olduğunu söyleyebiliriz. Bu açıklamadan başka, farklı anlam arayışı içinde olmanın ve yapılan farklı açıklamaların sonucunda ortaya çıkan anlamların akademik bir önemi olmayıp itibar edilmemelidir<ref>Ayrıntılı bilgi için bakınız: Ali Bıyık; KASABA ve KÖYLERİ GEMEREK (TARİHİ ve TARİHİ YERLERİ), Berikan Yayınevi, Ankara 2009, sayfa . 25-27.</ref>.
== Tarihi ==
Gemerek ve yöresini incelediğimizde çeşitli medeniyetler ve uygarlıkların izlerine rastladığımız gibi bazı dönemler çeşitli çalışmaların olduğu bir gerçektir. Gemerek ve yöresini tarihi bir süreç içerisinde değerlendirirken, ilk önce Anadolu’nun coğrafi ve tarihi konumu hakkında biraz bilgi sahibi olmalıyız. Gemerek ve yöresi de Anadolu coğrafyası ve tarihinde konumu itibari ile önemli bir yerdedir. Çünkü Anadolu’nun tarihî coğrafyasında kuzey-güney, doğu-batı yollarının kesiştiği bir nokta da olması ve günümüzde de Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin orta noktasındaki yerleşkesini düşündüğümüzde gerçekten, Gemerek’in ne kadar önemli bir yerde olduğunu anlayabiliriz. Gemerek ve yöresini değerlendirirken Sivas, Kayseri ve Yozgat şehirlerinin tarihi ile bağlantı kurup Anadolu tarihindeki yerini belirteceğiz. Hemen hemen tüm medeniyet ve uygarlıklar muhtelif zamanlarda Gemerek ve yöresine de hâkim olmuşlardır. Hâkim olan bu medeniyet ve uygarlıklar şunlardır: Paleolotik Dönem, Neolitik Dönem, Kalkolitik Dönem, Eski Tunç (Bronz) Dönemleri hakkında bazı bilgiler mevcut iken Hattiler, Hititler, Asur Ticaret Kolonileri, Frigyalılar, Kimmerler, Medler, Persler, Büyük İskender, Pontus Krallığı, Kapadokya Krallığı, Roma İmparatorluğu, Doğu Roma İmparatorluğu, Sasaniler, Emeviler, Haçlılar, Danişmendliler, Türkiye Selçukluları, İlhanlılar, Eratnalılar, Kadı Burhaneddin, Timurlular, Dulkadirliler [Oğuz-Türkmen telaffuzu ile Dulkadırlılar], Osmanlılar ve Türkiye Cumhuriyeti devletlerinin hâkimiyet alanı olmuştur. XVI. yüzyılda biz Gemerek’i Bozok Sancağının Çubuk Nahiyesine bağlı bir karye yani köy olarak görmekteyiz. '''[Çubuk Nahiyesinin merkezi günümüzde Eskiçubuk ile Yeniçubuk’tur. Yeniçubuk bu özelliğini hâlâ korumaktadır.]''' Ayrıca çeşitli dönemlerde Gemerek ve yöresinde Amerikan Board Örgütünün faaliyetleri bilinmektedir. Gemerek, 1895-96 yılındaki Devlet Salnamesi ile Tonus ya da Tenos Kazası’nın (Şehr-i Kışla ya da Şarkışla’nın) müstakil bir nahiyesi olduğu bu tarihten sonra Osmanlıların son dönemine kadar adı geçen kazaya bağlı bir nahiye merkezi olarak nahiye müdürleri tarafından idare edilmeye başlandığı bilinmektedir. 30.11.1929 tarihinde Gemerek İstasyonu (günümüzdeki Yeniçubuk İstasyonu) açıldı.1930 yılında Mustafa Kemal ATATÜRK Gemerek İstasyon’unda konaklamıştır. 1936 yılında ise Gemerek’te belediye teşkilatı kurulmuştu. 1950’li yıllardan sonra Ermeniler kendi istekleriyle İstanbul’a göç etmeye başlamışlar, bugün Gemerek’te hemen hemen hiç Ermeni vatandaşı kalmamıştır. Farklı yerlere giden Ermeniler Gemerek kelimesini isim ve soyisim alarak veya yaşadıkları yere vererek Gemerek ile bağlarını koparmamışlardır. Şarkışla’ya bağlı Gemerek Bucağı, 1 Mayıs 1953 tarih ve 6058 sayılı kanun ile ilçe olmuştur . Gemerek Türkiye'deki sol akımı harekatında bulunan Deniz Gezmiş'in de yakalandığı yerdir. 12 Mart Darbesinin ilk günlerinden sonra Yusuf Aslan ile birlikte Sivas'a gitmekteyken motosikletleri bozuldu. Bir ihbar sonucu polislerin gelmesi üzerine çıkan çatışmada Aslan ile birbirlerini kaybettiler. Aslan o esnada Elmalı'da iken, Gezmiş ise 16 Mart 1971 salı günü Sivas'ın Gemerek ilçesinde etrafı sarılarak yakalandı ve Kayseri'ye getirildi. Gemerekliler, Deniz Gezmiş'in yakalanmasından dolayı çeşitli olumlu ve olumsuz olaylarla karşı karşıya kalıyorlar. Gezmiş'in yakalanması Gemereklilere hiçbir şey kazandırmadığı gibi bir şey de kaybettirmedi. Sadece Gezmiş, Sivas'a bağlı Gemerek sınırları içinde yakanlanmıştır.
<ref>Ali Bıyık; KASABA ve KÖYLERİ GEMEREK (TARİHİ ve TARİHİ YERLERİ), Berikan Yayınevi, Ankara 2009.</ref>
| |||