Vikipedi

Alevilik: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
YBot (mesaj | katkılar)
Botlar
1.760.411 değişiklik
Başlık hataları düzeltildi
''(İmâm-ı Â’zam Ebû Hanîfe Nu’man İbn-i Sâbit’e göre Namaz’ın kılınmaması ve/veya Oruç’un tutulmaması, “o” kişinin İslâm-dışı olarak tanımlanması için yeterli değildir. [[İsl
3. satır:
'''Alevîlik''', ({{Arapça|عَلَوِیُّون}}) [[Türkiye]]’de [[Sünnîlik]]’ten sonra en fazla mensûba sahip olan [[İslâm]]î bir [[İtikadî mezhepler|i’tikadî]] düşünce [[ekol]]ü ''([[Mezhep|mezheb]]i)'' ve [[tarikât]]ıdır. Bu inancın temsil ettiği [[tarikât|tarîkat ''(yol)'']] mensûpları ''"[[İmamiyye#Alev.C3.AEler|Alevîler]]"'' olarak adlandırılır. Alevîlik’te, [[Muhammed]]’in son [[peygamber]] olduğu, [[Ali]]’nin ise [[Velî (İslam)|Velî]]’liği ''([[İmam]]’lığı)'' esastır. [[Sünnîlik]]’teki ''“[[Allah]]-[[Muhammed]]-[[Dört Büyük Halife]]”'' tamamlamasından farklı olarak, [[Onikicilik]] i’tikadının da temelini teşkil eden ''"Hâkk-Muhammed-Ali"'' tanımlaması ile, [[Ehl-i Beyt]] ve [[On iki İmamlar]] sevgisini esas alan [[Anadolu]]’ya özgü ''“nev’î şâhsına münhâsır”'' [[İslâm]]î bir [[inanç]]tır.
 
== Alevîler’in dinî i’tikadı<ref>Not 1: [[Türkiye]]’de yaşayan [[Müslümanlar]]dan, [[İmamiye-i İsnaaşeriye|İmamiye-i İsnâ‘aşer’îyye]] / [[Onikicilik]] [[Fıkhi mezhepler|fıkhî]] mezhebinden olan [[İmamîlik#Alev.C3.AEler|Alevîler]] [[Bâtınî|Bâtın’îyye]], [[Câferîler]] ise [[Mu'tezile]] [[İtikadi mezhepler|i’tikadî mezhepleri]] tarafından; [[Sünnîlik]] mensûbu olan [[Hanefîlik|Hanefîler]] [[Mâtûridîyye]], [[Şafiîlik|Şâfîiler]] ise [[Eş'ârîyye]] [[İtikadi mezhepler|i’tikadî mezhebleri]] tarafından temsil edilmektedir.<br /><small>Kaynak: Mustafa Öz, ''İslâm Mezhepleri Tarihi,'' Ensar, İstanbul, 2011.</small></ref> ==
[[Dosya:Dhulfiqar.svg|thumb|sağ|240px|Alevîlik ve [[Şiîlik]]’te önemli bir yere sahip olan [[Ali (halife)|Ali]]’nin [[Zülfikar]] isimli kılıcın temsîlî bir resmi.]]
Siyâseten [[İslâmiyet]]’in ''“[[İmamiye-i İsnaaşeriye|İmamiye-i İsnâ‘aşer’îyye]] / [[Onikicilik]]”'' [[Fıkhi mezhepler|fıkhî mezheb]]inden olan [[İmamîlik#Alev.C3.AEler|Alevîler]], [[İtikadi mezhepler|i’tikaden]] [[Horasan Melametîliği]]’nden köken alan [[Hoca Ahmed Yesevî]]’in kurduğu “[[Sünnî]]liğin [[Tasavvuf]]î–[[Yesevîlik|Yesev’îyye]] [[Tarikât]]ı”<ref>'''Not 2:''' [[Mâtûridîyye|Mâtûridî]]–[[Hanefîlik|Hanefî]] kimliğini paylaşan [[Türkistan]] [[Yesevîlik|Yesevîliği]] ile [[Anadolu]] [[Sünnî]]liği’nde ortak olan ve daha geniş kitleleri ihâta eden bir yelpazeye yayılan “[[Namaz]]” ve “[[Oruç]]” ibâdetleriyle alâkalı iştirâk-sınıflandırılması:<br /><small>
* [[Mâtûridîyye|Mâtûridî]]–[[Hanefîlik|Hanefî]] i’tikadî “[[Namaz]]” ibâdeti uygulamalarına iştirak edenler
** Sadece Bayram namazlarına iştirak edenler
Satır 25 ⟶ 26:
***** [[Ramazan|Ramazan Ayı]]’na ilâveten elverdiğince, “Perşembe”, “Cuma” ve “Cumartesi” pepeşe üç gün “Sünnet” Oruçu tutanlar, ya da “Perşembe” - “Cuma” / “Cuma” - “Cumartesi” şeklinde pepeşe iki gün “Sünnet” Oruçu tutanlar
*** Bu yukarıda listelenen gün ve aylardaki “Sünnet” Oruçlarını harmanlanmış şekilde rastgele tutanlar
* Yalnızca [[Mâtûridîyye|Mâtûridî]]–[[Hanefîlik|Hanefî]] i’tikadî kimliğe sahip olanlar ''([[Namaz]] kılmayanlar)''
** Ramazan’da kısmen Oruç tutanlar
** Ramazan’da Oruç tutmayanlar<br />''([[Şekerİmam-ı BayramıAzam Ebu Hanife|İmâm-ı Â’zam Ebû Hanîfe Nu’man İbn-i Sâbit]]’nın’e Birincigöre günü[[Namaz]]’ın olankılınmaması “1ve/veya [[ŞevvalOruç]]”’un Oruçtutulmaması, tutulması“o” kişinin “[[Haramİslâm]]”-dışı olanolarak tektanımlanması güniçin olarakyeterli belirlenmiştirdeğildir. [[İslâm]]’ın hudutlarını genişleten bu görüşü savunması nedeniyle [[İmam-ı Azam Ebu Hanife|İmâm-ı Â’zam]] da [[Mürcie]]’den olmakla ithâm edilmişti.)''<br />'''Kaynak:''' [[Yaşar Nuri Öztürk|Öztürk, Yaşar Nuri]], ''[[Ebu Hanife|İmâm-ı Â’zam]] Savunması, <small>Şehid bir önder için Apolocya,</small> – Rivayetlere karşı aklı öne çıkardı: Evrensel bir hukuk anlayışının getirilmesi,'' Sahife 69 ve 80, İnkılâp, İstanbul, 2010.<br />[[Şeker Bayramı]]’nın Birinci günü olan “1 [[Şevval]]” Oruç tutulması “[[Haram]]” olan tek gün olarak belirlenmiştir.</small></ref> ile [[Fâtımîler]] Halifeliği devrinde [[Orta Asya]] ve [[Türkistan]]’da çok önemli fa’aliyetlerde bulunan [[Nasır-ı Hüsrev|Nâsır Hüsrev]]’in kurucusu olduğu Pamir Alevîliği’nin de altyapısını oluşturan “[[Şiî]]liğin [[Bâtınî]]–[[İsmâilîyye]]” [[Fıkhi mezhepler|fıkhî mezhebi]]nin şiddetli etkisi altında gelişimini tamamlayarak ortaya çıkan ''“[[Tasavvuf]]î-[[Bâtınî|Bâtın’îyye]]”'' [[İtikadi mezhepler|i’tikadî mezhebi]] mensûplarıdır.
Alevîlik içerisinde [[Kızılbaş]], Dazalak, [[Kalenderîlik|Kalender’îyye]], [[Şeyh Bedreddin|Bedr’îyye]], [[Bektaşîlik|Bektâş’îyye]], Câm’îyye, Şems’îyye, Edhem’îyye gibi farklı birçok [[bâtın]]î [[tarikât|tarîkat ''(yol)'']] yer almaktadır. 13. asırda [[Babâîlik]]’ten ve 14. asrın sonlarından itibaren de yoğun olarak [[Hurûfîlik]]’ten etkilenen [[Anadolu]] kaynaklı ''[[Bektaşilik Tarikatı]]'' bunların içlerinde en meşhur olanıdır. 14. ve 15. asırlarda “Fadl’Allah Ester-Âbâdî” tarafından [[Şiî]]likten ayrılarak zuhur eden “[[Hurûfîlik]]” mezhebinin tesirleri altında kendisini yeniden yapılandırmış olan ''[[Bektâşîlik]],'' Alevîliğin içinde yer aldığı varsayılan bir [[tarikât|tarîkat ''(yol)'']] olması itibâriyle [[Anadolu Alevîliği]]’nin tamamını tanımlamamaktadır.
{{Ayrıca bakınız|Horasan Melametîliği|Hoca Ahmed Yesevî|Yesevîlik|Nasır-ı Hüsrev|İsmâilîlik}}
Satır 133 ⟶ 134:
Geçmişte sadece [[Cem]]’lerde dönülen semahlar, özüne aykırı düşmedikçe izleyiciler önünde de icra edilmektedir. Günümüzde en özgün [[semah]] âyini [[Hubyar Sultan|Hubyarlılar]] tarafından icra edilmektedir.
[[Dosya:Asadullah.gif|thumb|sağ|240px|[[İslam peygamberi]] [[Muhammed]]’in yeğeni [[Ali]]’ye taktığı isim: ''“Esedullah.”'']]
 
=== Kutsal Günler ve Anma Günleri ===
{{ana|Hıdırellez|Kadir Gecesi|Şeker Bayramı|Kurban Bayramı|14 Masum-u Pak}}
144. satır:
* 28 - 30 [[Zilhicce]]: [[14 Masum-u Pak|Mâsûm-u Pâk Orucu]]
* 1 - 12 [[Muharrem]]: [[Muharrem|Muharrem Orucu / Mâtem Orucu]]
{{Ayrıca bakınız|Mevlut Kandili|Regaip Kandili|Miraç Kandili|Berat Kandili|Kadir Gecesi}}
 
==== Anma günleri ====
* 21 Mart: [[Nevruz|Nevrûz]] / Nevrûz-î Sultân: [[Ali bin Ebu Talib]]’in doğum günü ve [[İmamet|imâmetin]] ilânı ''(Gâdir-î Hum)''
* 6 - 7 Haziran: Abdal Musa anma törenleri {{olgu}}
* 16 - 18 Ağustos: [[Hacı Bektaş-ı Veli Anma Törenleri]] {{olgu}}
* 21 [[Ramazan]]: [[Ali bin Ebu Talib]]’in ''Abd’el-Rahman bin Mûlcem'' adında bir [[Haricîler|Haricî]] tarafından [[Kûfe]]'de namaz kılarken zehirli bir kılıç ile yaralandıktan birkaç gün sonra vefat ettiği gün.<ref>'''Not 3:''' ''“Ali”'', Britannica Ansiklopedisi; Tabatabae (1979), sahife 192.</ref>
* 10 [[Muharrem]]: [[Aşure Günü|Aşûre Günü]] - [[Hüseyin bin Ali]]’in katledilmesi. ''([[Kerbela]] Olayı)'' <ref>'''Not 4:''' 10 Ekim 680 ''(Hicri: 10 [[Muharrem]] 61)'' yılında [[Ali bin Ebu Talib]]’nin oğlu ve [[Muhammed]]’in torunu [[Hüseyin bin Ali]], ailesi, ve takipçileri ''(toplam 72 kişi)'' [[Kerbela]]’da [[Ali bin Ebu Talib]]’nin ordusundan ayrılan ve kendilerine [[Haricîler]] adı verilen bir grup tarafından şehit edildi. Alevîler, bu olayı anmak için her yıl Muharrem ayında 12 gün mâtem orucu tutarlar. Muharrem orucu ile [[Hüseyin bin Ali]]’in şahsında [[Ehl-i beyt]]’e olan bağlılıklarını dile getirirler ve aynı zamanda zâlimin zulmü olarak nitelendirdikleri bu olayı lânetlerler. Orucun sonunda, [[İmam Zeynel Abidin]]’in [[Kerbela]]’dan sağ kurtulması nedeniyle şükran olarak Aşûre çorbası pişirilip dağıtılır.)</ref>
{{Ayrıca bakınız|Ali bin Ebu Talib|Nevruz|Kerbela Savaşı|Aşure Günü|Hacı Bektaş-ı Veli Anma Törenleri}}
== Nüfus dağılımı ==
194. satır:
Ağırlıklı olarak Bismil ilçesinin köylerinde (Seyithasan, Ulutürk ''(eski adı Darlı),'' Türkmenhacı, Şükürlü) ve Diyarbakır merkez köylerinde (Kadıköy, Şarabi) yaşarlar. Bu Alevîler kendilerini [[Türkmen]], [[Kızılbaş]] olarak adlandırılar. Ana dilleri Türkçe’dir. Horasan'dan geldikleri bilinir. Kimi köylerin bugün bile Irak'ta ''(Musul)'' akrabaları vardır. 1990'lı yıllarda birçokları batı illerine ''(İzmir, Antalya, Mersin...)'' göçmüştür. Yakın dönemde asimile olan köyler de vardır. Köselli köyü aslen [[Alevî]]-[[Türkmen]]'ken bugün [[Şafi]]-[[Kürt]] bir kimlik taşımaktadır.
 
== Alevî–Bâtınî dinî i’tikadının tarihî gelişim süreci<ref>'''Not 5:''' Tarihî süreç içerisinde çeşitli tarikât ve mezheplere olan yakınlığı açısından aşağıdaki yelpaze içerisinde göreceli olarak konumlandırılabilir:<br />
* Şîʿa-i Muhlîsîn: [[Sünnîler]] ve [[Zeydîler]]
** Şîʿa-i Ulâ ''([[Ehl-i Sünnet vel Cemaat]])'':<br />[[Hanefîlik]], [[Malikîlik]], [[Şafiîlik]] ve [[Hanbelîlik]]
215. satır:
* [[Şamanizm|Şemân’îyye]]’den [[İslâmiyet]]’e bağlananlar: [[Babâîlik]] ''([[Ebu'l Vefâ|Vefâ’îyye]], [[Baba İlyas|İlyâs’îyye]] (Lokman Baba ([[Baba Haydar|Haydarîlik]] ([[Bektâşîlik|Bektâş’îyye]] – [[Hacı Bektaş Veli|Hacı Bektâş]] ([[Dedebabalık]] – [[Balım Sultan]]))), Aybek Baba ([[Baba İshak|İshâk’îyye]], [[Barak Baba#Barak.E2.80.99.C3.AEyy.C3.BBn Tarik.C3.A2t.C4.B1|Burak’îyyûn]]), Behlül Baba, [[Sarı Saltuk|Sarı Saltık Baba]]), [[Kızılbaşlık]])''
* [[İslâmiyet]]’ten çıkan Dinler: [[Haşhaşilik]], [[Nusayrîlik]], [[Dürzîlik]], [[Hurûfîlik]], Nûktâvîlik ''(Noktacılık)'', [[Şeyhî (Şii)|Şeyhîlik ''(Ahisâ’îyye)'']], [[Bâbîlik]], [[Bahâîlik]] ve [[Kadıyanilik|Kadıyânilik]]
* [[İslâmiyet]] ile hiçbir zaman alâkalı olmayanlar: [[Yarsanilik]], [[Yezîdîlik]], [[Zerdüştçülük]], [[Zurvanizm]], [[Mazdekçilik]], [[Mani dini]], [[Sâbiîlik]], [[Budizm]], [[Işıkçılık]] ve [[Nebatiler]]<br /><small>'''Kaynak:''' Mustafa Öz, ''Mezhepler Tarihi ve Terimleri Sözlüğü,'' Ensar, İstanbul, 2011.</small></ref> ve Türkler’in İslâmiyete girişi ==
{{ana|Hoca Ahmed Yesevî|Baba Haydar|Hacı Bektaş Veli|Taptuk Emre|Yunus Emre}}
Alevîlik inancı, [[Anadolu]]’nun [[Müslümanlık|Müslüman]]laşması sürecinde önemli izler bırakan, [[Hoca Ahmed Yesevî]], [[Ebu'l Vefâ]], [[Baba Haydar|Kutb’ûd-Dîn Haydar]], [[Hacı Bektaş-ı Veli]], [[Ahi Evran]], [[Taptuk Emre]], [[Yunus Emre]] ve [[Abdal Musa]] gibi önemli dînî şahsiyetlerin fikirleriyle yapılandırılmıştır. Ayrıca Alevîlik, [[Hallâc-ı Mansûr]], [[Ömer İmâdüddîn Nesîmî|Seyyid Nesîmî]], [[Şah İsmail|İsmâ‘il Safevî]] ''([[Hatai]])'' ve [[Pir Sultan Abdal]] ile [[Hubyar Sultan]]’a da ayrı bir ehemmiyet vermektedir. [[Şah İsmail|Şah İsmâ‘il Safevî]], Alevîlik inancının Anadolu’da yayılmasında çok önemli ve etkin bir rôl oynamıştır. <ref name="jur4">Jurdi Abisaab, ''Converting Persia: Religion and Power in the Safavid Empire,'' London, 2004. </ref> Alevîlik inancının, [[Anadolu]]’ya gelen [[Hacı Bektaş-ı Veli]] sayesinde ve [[Yedi Ulu Ozan|ozanlar]]ın [[nefes (edebiyat)|nefesleriyle]] hayat bulduğuna inanılmaktadır.
391. satır:
* “[[Hac (İslam)|Hac]]” da “[[Namaz|Nâmaz]]” gibi [[Mü'min (din)|Mü’min]]leri Hüdâ’nın dostlarına yakınlaştırmaktadır.<ref>Balcıoğlu, Tahir Harimi, ''Mezhep cereyanları – Mısır Fâtımîleri ve Alevîler’in Pamir Teşkilâtı: Dâî-i Â’zâm: Nâsır Hüsrev,'' Sayfa 142, Ahmed Said tab’ı, Hilmi Ziya neşriyâtı, 1940.</ref>
{{Ayrıca bakınız|Karmatîyye|İsmâilîyye|Mustâlîlik|Nizarîlik|Dürzîler}}
==== Mısır Fâtımîleri’nin Türkler’i iltizamı ====
[[Abbâsîler]] ordularını [[Türkler]]’den oluşturdukları gibi bilâhare [[Türkler]]’in üzerinde zalimane bir baskı oluşturmanın olanaksızlığını kabul ettiler. Bundan başka Horasan, Yemen, Mısır, Suriye vilâyetlerine hep Türk valiler atadılar. Bu ülkeler ise, şiîliğin en fazla revaçta olduğu yörelerdi. Fâtımîler’in Mısır’da yerleşmeleri üzerine bu ailenin yanında [[Türkler]], [[Abbâsîler]]’den gördükleri ayrıcalıktan çok daha fazlasına mazhar oldular. H. 465 / M. 1073 tarihlerine doğru Fâtımîler’in en önemli memuriyetlerini [[Türkler]] işgal ediyordu. Fâtımî Bâtın’îyye dâîlerinin çoğu bu Tûrânîler’in yardımları sayesinde Orta Asya ile kalıcı münasebetler kurabilmekteydiler.
[[Dosya:Orde van Ali Perzie 1880 Gritzner 001.jpg|thumb|sağ|240px|[[Bektâşîlik]] ve [[Kızılbaşlık]]’ta kendisine [[İsmet]] ''(Günahsız)'' sıfatı atfedilen [[Ali]]<ref>Dabashi, ''Theology of Discontent'', p.463</ref> tasviri; [[İslam peygamberi]] [[Muhammed]]’den sonra [[İslâmiyet]]’i kabul eden ilk erkek olarak resmedilmiş.]]
629. satır:
=== Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde “Şîʿa-i Bâtın’îyye” hareketleri ===
{{ana|Osmanlı Devleti}}
Osmanlı Devleti’nin kuruluş devrinde [[Osman Gazi]]’nin kayınpederi ''“[[Şeyh Edebali]]”'' ile [[Yıldırım Bayezid]]’in eniştesi ''Emîr“Emîr Şems’ed-Dîn-i BuharîBuharî”'' tarafından, Kirmastı’da meşhur ''Geyikli“Geyikli BabaBaba”,'', Antalya Elmalı’da ''“[[Abdal Musa|Abdal Mûsâ]]”'' ve Eskişehir Karacahisar’da ''Kumral“Kumral BabaBaba”'' gibi daha birçok “Şia-i Bâtın’îyye” dâîleri adına zâviyeler yaptırılarak bunlara büyük vakıflar bağlandıbağlanmıştı. Kazdağı yamaçlarında yaşayan Yürükler’in haraç rüsumları ''Emîr“Emîr-i BuharîBuharî”'' zâviyesine tahsis edildiedilmişti.<ref>[[Edremit]] kazasının Mülga Mehâkimî Şer’îyye Sicilleri.</ref><ref>Tahir Harimi, ''Tarihte [[Edremit]] Şehri''.</ref>
[[II. Murad|İkinci Murad]]’ın ise her şehirde muakkak bir tekke yaptırdığı ve [[III. Murad|Üçüncü Murad Han]]’ın ise tasavvufî şiirleriyle [[Osmanlı Padişahları]] arasında ayrıcalıklı bir mevkiye sahib olduğu bilinmektedir. Fatih’in ûlema ve şeyhlere verdiği önemi ise Mevlânâ Câmî’ye gönderdiği paralardan ve [[Maveraünnehir|Maverâünnehre]] bulunduğu ihsanlardan anlaşılmaktadır. Fatih, Hoca ÛbeydʿAllâh-ı Ahrar’ın halifelerinden Şeyh’ûl-İlâhî Semâvî’yi de [[Edremit]]’ten alıp İstanbul’a getirtmişti. Ayrıca, [[Sadreddin Konevi|Sadr’ed-Dîn Kunevî]]’nin “Cem’ûl-Gayb” isimli meşhur eserini şerhettirmiş ve İstanbul Zeyrek yokuşunda adına bir de zâviyye inşâ ettirmişti. [[Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî|Vilâyetnâme-i Hacı Bektâş-ı Veli’yyûl Horasanî]]’ye göre Batı Anadolu’nun fütuhatı [[Hacı Bektaş Veli|Hacı Bektâş]]’ın hâlifeleri sayesinde gerçekleştirimiş olup, [[Osman Gazi]]’de [[Hacı Bektaş Veli|Hünkâr]]’dan nâsip alanlar arasındandır. <ref>[[Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî|Vilâyetnâme-i Hacı Bektâş-ı Veli’yyûl Horasanî]].</ref><ref>Mevlânâ Câmî, ''Nefahât-ûl’Üns''.</ref><ref>Siret Celâl’ed-Dîn-i Menkûbernî.</ref><ref>Necip Asım, ''Türk Tarihi''.</ref>
{{Ayrıca bakınız|Şeyh Edebali|Hacı Bektaş Veli|Osman Gazi|Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî|Abdal Musa}}
657. satır:
{{Ayrıca bakınız|Ebu'l Vefâ|Baba İlyas|Baba İshak|Babâîlik|Bâtınîlik}}
===== Osmanlılar üzerindeki Bektâşî etkisi =====
[[Orhan Gazi]]’nin cülûsuna kadar geçen süre zarfında kendilerini mutasavvıf olarak tanıtmış olan bazı babaların nüfuzları, bunların Osmanlı Devleti tarafından rehberlikleri kabul edilecek derecede artmıştı. [[Osman Gazi]]’ye elifli taç giydirdiği rivayet edilen [[Hacı Bektaş Veli|Hacı Bektâş]] ile [[Orhan Gazi]]’nin kardeşi Âlâ’ed-Dîn Paşa’nın [[Şeyh Edebali]] hankahına mensup birer derviş olmaları bu etkinin ne kadar kuvvetli olduğunun bir delilidir. Bu şiddetli tesirler neticesinde Osmanlı ülkelerinde [[Bektâşîlik]], [[Melamilik|Melâmîlik]], [[Hurûfîlik]] gibi [[Şia|Şîʿa]]-i [[Bâtın]]’îyye şubeleri kolayca yayılmaktaydı. [[Orhan Gazi]] tarafından bir velî olarak benimsenen “Key’alû Baba” Bursa’nın fethinde bulundu. Hâlbuki, Osmanlı Devleti kurulduğu ilk günden itibaren [[Sünnî]] bir devlet yapısına sahipti.<ref>Balcıoğlu, Tahir Harimi, ''Mezhep Cereyanları – Anadolu [[Şiî]]liğinin çok mühim iki cephesi: [[Osmanlılar]] üzerinde [[Bektâşîlik|Bektâşî]] nüfuzu'', Sayfa 187, Ahmed Said tab’ı, Hilmi Ziya neşriyâtı, 1940.</ref> Buna rağmen Hoylu / Tokatlı [[Barak Baba|Burak Baba]]’nın Osmanlılar’daki benzeri olan bu [[Şiî]] dervişin Keremyan''“Keremyan EmîriEmîri”'' ile Turgut Alp’ın şeyhi olduğu bilinmektedir. [[Orhan Gazi]]’nin İnegöl ilçesini Key’alû Baba’ya “dirlik” olarak tahsis ettiği ve vefâtından sonra da mezarının üzerine büyük bir türbe inşa ettirdiğini “Şekayık” kaydetmektedir.<ref>İbn-i Hallikân Kenarı, ''Şekayık'', Cilt 1, Sayfa 74.</ref>
{{Ayrıca bakınız|Şeyh Edebali|Hacı Bektaş Veli|Barak Baba|Osman Gazi|Orhan Gazi}}
===== Şîʿa-i Bâtın’îyye tekkelerinin teftişi =====
668. satır:
 
=== Timur İmparatorluğu devrinde “Şîʿa-i Bâtın’îyye” hareketleri ===
[[Dosya:Amir TemurZoomed.jpg|thumb|200px|[[Timur]]’da ''Alevîlik duygusu, “[[Ehl-i Beyt]]” ve “[[Ali]]” sevgisi'' çok kuvvetliydi.<ref name="Makdur">İbn-i Arab Şâh, ''Acâib’ûl-Makdur.''</ref>]] {{ana|Timur|Timur İmparatorluğu}}
{{ana|Timur|Timur İmparatorluğu}}
[[Ebu Said Bahadır|Sultan Ebû Said Bahâdir Han]]’ın iktidardaki yeteneksizliğinden kaynaklanan huzursuzluklar ve İlhanlılar’a tâbi ülkelerde ortaya çıkan siyâsî çalkantıların sebepleri arasında [[Şiî]] dâîlerin çok önemli rolleri mevcuttu.<ref>Hâfız Ebrû, ''Zübbet’ût-Tevârih''.</ref>
 
Satır 795 ⟶ 794:
[[Bektâşîlik|Bektâşî]] an’anesine göre [[Hülul|Hulûl]] ve ilhad ihtivâ eden söylemleri nedeniyle H. 309 / M. 922 yılında zındiklikten i’dam edilen [[Hallâc-ı Mansûr]] da “[[Nesîmî|Seyyid Nesîmî]]” ile ortak bir âkidenin kurbanı olması sebebiyle “[[Hurûfîlik|Hurûfîler]]” tarafından yüceltilmektedir. Bu hâdise bütün mutasavvıflar tarafından gerek şiir ve edebiyât âleminde bir ıztırap ve acı konusu olarak ve gerekse onun ''“[[En-el Hak]]”'' sözünün işaret ettiği ''“[[Vahdet-i Vücud]]”'' dâvasıyla alâkalı olan örnekler arasında sıklıkla bahsedilmektedir. Diğer taraftan, [[Rufai|Rıfâ’îyye Tarikâtı]] [[Pir|Pîr]]i [[Ahmed er-Rıfai]] ise [[Hallâc-ı Mansûr|Hallâc]]’ı yermiş, ve [[Hallâc-ı Mansûr|Hallâc]]’ın sözlerini küfriyât olarak nitelendirerek onun evliyâlığını dahi şüpheyle karşılamıştı.<ref>[[Ahmed er-Rıfai]], ''Bürhan’ûl-Müeyyed.''</ref> Ayrıca, H. 904 / M. 1499’da Sultan Hüseyin Baykara tarafından vezirliğe getirilen Emîr Kemal’ed-Dîn Hüseynî, hazırladığı ''Mecâlis’ûl-Uşşâk'' adlı eserin bir faslını [[Hallâc-ı Mansûr|Hallâc]]’a ayırmıştı. Kabri [[Bağdad]]’ın batısında Ma’ruf Kerhi’nin meşhedi yanındadır.<ref>İbn-i Tikteka, ''Kitâb’ûl-Fahri,'' Sahife 234, Mısır tab’ı.</ref>
{{Ayrıca bakınız|Bâtınîlik|Hallâc-ı Mansûr|En-el Hak|Nesîmî|Hurûfîlik}}
 
==== Hurûfîliğin ana âkaidi ====
“[[Hurûfîlik|Hurûfîler]]”, [[Kur'an-ı Kerîm]] üzerinde çok zaman harcamışlardır. İslâm’ın resmî sınırlarının dışına çıkmamış görünmek maksadıyla, mûhkemâtı müteşâbihâtın yerine müteşâbihâtı da mûhkemâtın yerine koymak suretiyle pekçok hurûf ve hesaplamalar yaparak çeşitli te’vil şekilleri icâd etmişlerdir. Hurûf hakındaki tefsirât-ı [[Bâtınîlik|Bâtın’îyye]]’ye göre:
Satır 887 ⟶ 885:
Tarihi İpek Yolunun kara bölümünü kontrol eden ve bu ticareti elinde bulunduran Türkmenler’in gittikçe güçlenerek Karadeniz ve Akdeniz’deki limanlara inmeleri başta [[Osmanlılar]] olmak üzere [[Ceneviz]] ve [[Venedikliler]]'i telaşlandırmıştır. [[Safevî Devleti|Safevî]] [[Şah İsmail|Şahı İsmâ‘il]]'in daha fazla batıya gelmemesini isteyen Osmanlılar [[Çaldıran]]'da [[Şah İsmail|Şah İsmâ‘il]]'in ordusunu bozguna uğratarak bölgede kesin hâkimiyet sağlamıştır. Yükselme ve varlık döneminde sessiz kalan Alevîler, [[Osmanlı Devleti]]’nin duraklama döneminde çiftçilerin vergi sorunları ''(ekonomik),'' [[Tımar sistemi]]’nin bozulması ''(askerî)'' ve iyice teokratikleşen yönetim gibi nedenlerle [[Celali ayaklanmaları]]nı başlattılar. Bu ayaklanmalar [[Kuyucu Murat Paşa]] ve [[IV. Murad]] gibi padişah ve sadrazamlar tarafından kanlı bir şekilde bastırıldı. Osmanlı Devleti’nin gerileme döneminde [[Pir Sultan Abdal]]’ın bir vali tarafından asılması üzerine sorunlar yeniden baş gösterdi ve [[Sivas]] bölgesi ayaklanmaya başladı. Daha sonra, [[Amasya]] ve [[Tokat]] bölgelerinde başlayıp süren ayaklanmalara, [[Tanzimat]] sonrasında [[Tunceli]] de katıldı. Osmanlı Devleti’nin dağılma döneminde [[Dersim ayaklanmaları]] ile devam eden [[Celali ayaklanmaları]] [[Türkiye Cumhuriyeti]]’in kurulmasıyla sona ermiştir.
{{Ayrıca bakınız|Şah Kulu Baba Tekeli isyanı|Baba Zünnun İsyanı|Kalender Çelebi İsyanı|Koçgiri İsyanı|Dersim İsyanı}}
 
== Yezdânizm ve Kürt Alevîliği’nin kökenleri ==
{{ana|Yarsanizm|Ehl-i Hak|Kürtler|Ezidilik|1830 Yezidi İsyanı}}
Satır 959 ⟶ 956:
{{Kaynakça|2}}
=== Dış bağlantılar ===
* [http://www.alevikonseyi.com “Alevi Konseyi”] ''[http://www.alevikonseyi.com/alevi/18/28/38/48/108.html ''Alevîlik“Alevîlik”] ve [[Namaz]]'']
* Arslanoğlu, İbrahim [http://w3.gazi.edu.tr/~iarslan/aleviligintârihsel.pdf "Alevilik’in Târihsel-Sosyal Temelleri"], [[Gazi Üniversitesi]], [[Ankara]].
* [[Ahmet Yaşar Ocak|Ocak, Ahmet Yaşar]] ''[[Türkiye]]’de “Alevîlik-[[Bektâşîlik]]” [http://lidya.hacettepe.edu.tr/~b0152631/turkiye.htm ''Türkiye’de Alevîlik-Bektâşîlik araştırmalarında tarihi bozma, yaklaşım ve perspektif yanlışları],''] [[Pir Sultan Abdal]], Sayı 32, Sahife 2-8, Mayıs 1999.
* Zeidan, David [http://www.alevivizyon.com/ “The Alevî of Anatolia”, ''Middle East Review of International Affairs,''] Cilt 3, Sayı 4, Aralık 1999.
{{Vikisöz}}
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Alevilik" sayfasından alınmıştır