|
== Bulunuş hikâyesi ==
Bergama Kütüphanesi'nin İskenderiye Kütüphanesi'ni geçmesini engellemek için Ptolemaios papirus ihracını yasaklayınca Bergama'da parşömen bulundu.
[[Dosya:1638vellumlarge.jpg|300px|thumb|İngilizce bir senet veya ince parşömen üzerine yazılmış parşömen ile mühür 1638 tarihli etiketi.]]
Plinius Doğa Tarihi adlı kitabında parşömenin icadını böyle anlatıyor. O sırada Bergama'da Eumenes'in kral olduğunu belirtiyor. II. Eumenes, yani M.Ö. II. Yüzyılın ilk yarısı. ( 196 - 157 )
Yaygın bir antik söylenceye göre Mısır Kralı, Bergama Kütüphanesi'nin İskenderiye Kütüphanesini geçmemesi için Anadolu'ya papirüs ihracını yasaklamış. Kâğıtsız kalan Bergama'nın Kralı II. Eumenes yeni bir kâğıt icat edecek olana büyük ödüller vaat etmiş. O zamanki Kütüphane Müdürü Krates oğlak derilerini işleyerek yazılabilecek hale getirmiş ve krala sunmuş. Parşömen M.Ö. II. Yüzyıldan başlayarak Bergama'dan bütün dünyaya yayılmıştır. IV. yüzyıla kadar papirüs ve parşömen birlikte kullanılmış, daha sonra XII. Yüzyıla kadar tek yazı medyası olarak kültürü sonraki yüzyıllara taşımıştır.
Gerektiği gibi işlendiğinde her iki yüzüne de yazılabilmesi, neredeyse yırtılamaması, yanmaması, olağanüstü dayanıklılığı, hat ve tezhip sanatına uygunluğu, üstündeki yazıların okunmasının gözü yormaması, hayvanların yaşadığı her yerde üretiliyor olması gibi birçok avantajı düşünüldüğünde, şaşırtıcı olan parşömenin papirüsün yerini alması değil, bunun niye bu kadar uzun sürdüğüdür. Bunun en akla yakın yanıtı parşömen yapımının zaman içinde birçok deneme ve yanılmanın ardından mükemmelleşmiş olduğudur. Parşömen günümüzde daha değişik hallerde kullanılmaktadır.
Parşömen tarihi bilgi 2 Parşömen tarihi bilgi 3 Parşömen tarihi bilgi 5
6. yüzyılda yaşayan Johannes Laurentius Lydus'un (Lidyalı) "de mensibus" adlı kitabında M.Ö. II. Yüzyılın ilk yarısında ( M.Ö. 167 ) Aristarkhos'un İskenderiye'den Roma'ya papirusu götürdüğü sırada, Mallos'lu Krates'in de Bergama'dan Roma'ya, çok incelttikleri derileri yazı malzemesi olarak götürdüğünü anlatılıyor.
Parşömen için bir anda ortaya çıkan bir icattan ziyade sürekli geliştirilen bir teknolojiden söz etmek herhalde daha doğru olur.
Yine de bilinen en eski parşömenler M.Ö. III. veya II. yüzyıldandır. (Üzerine yazılabilen her deri parşömen değildir!)
M.S. IV. yüzyıla kadar parşömen ( pergamena ) kelimesine rastlamıyoruz. Yunanca difteria, Latince membrana kavramları kullanılıyor, ikisi de deri anlamına geliyor.
Bugünkü bilgilerimize göre parşömen kavramı ilk kez M.S. 301 yılında İmparator Diokletian'ın fiyatlar ve narhlar listesinde Membrana Pergamena olarak geçiyor. Demek ki o zaman için yaygın bilinen bir kavram.
Bütün dillere parşömen kelimesi Membrana Pergamena Bergama derisi ve Charta Pergamena Bergama Kağıdı kavramlarından geçmiştir. İngilizce Parchment, Fransızca Parchemin, Almanca Pergament, İspanyolca Pergamino, İtalyanca Pergamena, Hollandaca Perkament, Macarca Pergamen gibi
İlk dört incilden biri olan Markus incilinin orijinalinin parşömene yazılmış olması muhtemeldir.
Havari Paulus, Timetheus'a yazdığı 2. mektupta Assos'ta unuttuğu parşömenleri getirmesini istiyor.
Parşömen tarihi bilgi 4 Parşömen tarihi bilgi 4 Parşömen tarihi bilgi 4
M.S. V. Yüzyıla kadar papirus ve parşömen arasında sürekli parşömen lehine gelişen bir rekabet yaşanıyor.Olağanüstü dayanıklılığı, yazıya ve resme uygunluğu, malzemenin her yerde bulunabilmesi, iki tarafına yazılabilmesi gibi özellikleri düşünüldüğünde şaşırtıcı olan parşömenin papirusun yerini alması değil bunun niye bu kadar uzun sürdüğüdür. Bunun da akla en yakın cevabı parşömenin zaman içinde geliştirilerek mükemmelleştirilmiş olmasıdır.
Parşömenin diğer vasıfları ile birlikte özellikle her iki tarafına yazılabilmesi kitap formunda da bir devrime yol açmış, rulolardan bugünkü kitap şekline geçilmiştir.
Parşömenin yol açtığı yeni kitap formu sözlük ve ansiklopedileri mümkün kılmıştır. Bir papirus rulosunu sözlük olarak kullanmak kabus gibi birşey olmalı.
İmparator Büyük Konstantin İznik konsülünde kabul edilen dört İncilden 25er nüsha parşömene yazdırılmasını emretmiştir.
5. Yüzyılın başında Ermiş Eusobios'un önderliğinde Hrıstiyan metinleri papirustan parşömene aktarılır. Amaç bu metinleri "sonsuza kadar" saklamaktır.
Müslümanlığın ortaya çıktığı zamanlarda yazı malzemesi olarak neredeyse sadece parşömen vardı. Dolayısıyla ilk Kuranlar da parşömene yazılmıştır.
Bunların en güzel örneklerinden olan ve Hz. Osman'ın olduğu düşünülen kuran Topkapı Sarayında sergilenmektedir ve yeniliğiyle izleyenleri hayrete düşürmektedir.
Parşömen tarihi bilgi 6 Parşömen tarihi bilgi 7 Parşömen tarihi bilgi 8
Parşömen, papirus ve kağıtla kıyaslandığında deriden yapıldığı için pahalı bir üründür. Ortaçağın, yazının, yazmanın nadir olduğu zamanların kağıdıdır. Malzeme az ve pahalıdır. Yaygın bir uygulama olarak, parşömen üzerindeki antik metinler silinerek, yeni ve genellikle hristiyan metinler yazılmış ve bu ikinci, üçüncü yazılımlar palimpsest olarak adlandırılmıştır.
Kağıt aşağı yukarı 9. yüzyıldan itibaren Orta Doğu'da, 12. yüzyılda Avrupa'da parşömenin yerini almaya başlamıştır. Kağıt parşömene kıyasla çok daha dayanıksız bir madde olduğu için önemli belgeler parşömen üstüne yazılmaya devam etmiştir. Parchment İngilizce'de aynı zamanda diploma anlamına da gelmektedir.
Papirüsten parşömene geçişte olduğu gibi, parşömenden kağıda geçiş de yavaş olmuştur. 15. yüzyılda Gutenberg matbaayı icat etmiş ve ilk olarak 140 adet İncil basmıştır. Bunlardan 35 adeti parşömenedir.
Bir Gutenberg İncili için yaklaşık 300 adet oğlak derisi harcanmıştır. Yani Gutenberg toplamda 35 İncil için 10000 den fazla oğlak derisi kullanmıştır.
15. yüzyılı takip eden yüzyıllarda parşömen daha ziyade kitap ciltlerinde ve tuvallerde kullanılmıştır. Barok resimde özellikle portrelerde deri tonlarının doğallığından dolayı beğenilerek kullanılmıştır. Aynı özelliği Jugendstil sanatçıları nü resimlerinde kullanmışlardır. Parşömen üzerine Albrecht Dürer'in resimleri, Rembrandt'ın resim ve özellikle baskıları bugün de hayranlıkla izlenmektedir.
Magna Carta'nın orijinali parşömen üzerinedir. ( 13. yüzyıl )
Amerikan Bağımsızlık Bildirgesinin aslı parşömen üzerine yazılmıştır.
Kağıt, kolay yırtılması, yanması, genel dayanıksızlığı sebebiyle güven uyandırmamıştır. Dolayısıyla parşömen önemli metinlerin kağıdı olmaya devam etmiştir.
İngiliz Parlamentosu bugün hala kararlarını iki nüsha halinde parşömene yazmaktadır
== Yapımı ==
| 