Bozdoğan Kemeri: Revizyonlar arasındaki fark

'''Bozdoğan Kemeri''' ya da bütün dünyada bilinen ve kabul gören mirascısının orijinal adı ile '''Valens KemeriAkuadükü''' (Yunanca: Άγωγός του ὔδατος, ''Agōgós tou hýdatos''; anlamanlamı: "Suakuadük boruveya farscada su hattıkemeri"), Romalılar tarafından İstanbul'da yaptırılan kemerakuadük. [[Roma İmparatoru]] [[Valens]] tarafından 4. yüzyılın sonlarında tamamlandı. Farklı dönemlerde [[Osmanlı]] [[Sultan]]ları tarafından [[restorasyon|restore]] ettirilen kemerakuadük, şehrin önemli tarihi eserlerinden birisidir. Kemerakuadük, [[Orta Çağ]]'da, kentin su ihtiyacını karşılayan kemerlerinakuadüklerin en önemlilerindendir.

KemerAkuadük İstanbul [[Fatih, İstanbul|Fatih]]’te, bugün [[İstanbul Üniversitesi]]’nin bulunduğu tepe ile [[Fatih Camii]]’nin bulunduğu tepe arasında uzanmaktadır. BugünValens akuadükünün Günumüzde ayakta kalan bölümü orijinal uzunluğundan 50 metre daha kısa olan 921 metrelik bölümüdür.<ref name=ma196>Mamboury, 196</ref> ''Atatürk Bulvarı'', kemerintıpkı tipik bir viyadükte olduğu gibi akuadükü tabantaşıyan kavislerininayaklarin arasından geçerek devam etmektedir.

[[Dosya:Val akv krj.jpg|right|250px|thumb|KemerinValens akuadükünün doğu ucu.]]

KemerAkuadük, suyunu [[Kağıthane]] ile [[Marmara Denizi]] <ref name=ma202>Mamboury, 202</ref> arasında kalan tepelerin yamaçlarından alan ve [[Trakya]]’nın tepelik bölgelerinden [[başkent]]e kadar uzanarak şehrin su ihtiyacını karşılayan geniş kemerlerakuadükler ve kanallar sisteminin - toplam uzunluğu 250 kilometreye kadar uzanan bu sistem antik dönemde yapılmış benzer sistemlerin en büyüğüdür - en son noktasında yer almaktadır. O zamanlar şehre gelen bu su, toplam kapasitesi 1 milyon metre küpten fazla olan üç açık ve [[Yerebatan Sarnıcı]] gibi yüzden fazla yeraltı sarnıcında depolanmaktaydı.<ref>Evans, p.31</ref>

KemerinAkuadükün inşaasınayapimi nekayser zaman[[I. başlandığıKonstantin]]'ín bilinmemeklehükmettigi birlikte,306 368ve yılında337 kemerinyillari adınınarasinda dabaslatilmis, kendisinden378 geldiğiyılında [[Romakayser İmparatorluğu|RomaValens İmparatoru]]tarafindan tamamlanmistir. [[Valens]] dönemindeakuadükünün bitirildiğiadı kendisinden bilinmektedirgelmektedir. KemerAkuadük o zaman [[Kapitolyum]]’un bulunduğu üçüncü tepe(bugün [[İstanbul Üniversitesi]]’nin bulunduğu yer) ile [[Havariyun Kilisesi]]’nin bulunduğu dördüncü tepe(bugün yikilarak yerine [[Fatih Camii]]’sinin bulunduğuinsaa edildigi yer) arasındaki vadide uzanmaktadır.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref> Söylentiye göre, [[Procopius]] isyanı sırasında çöken [[Kalkedon]] duvarının taşları kullanılarak inşaa edilenyapilan kemerakuadük,<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref> 373 yılında dönemin valisi Klearchos tarafından [[Theodosius Forumu]]’nda , [[Yunan Mitolojisi]]nde su perisi olarak geçen [[Nemf]]lere ithaf edilerek törenle hizmete sokulmuştur.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref>

382 yılında yaşanan şiddetli kuraklıktan sonra [[I. Theodosius]] tarafından [[Belgrad Ormanları]]ndan şehre su taşıyan yeni bir hatakuadük inşaa ettirildiyaptirdi(''Theodosius KemerleriAkuadükü'' ).<ref name=ma193>Mamboury, 193</ref> [[II. Theodosius]] döneminde, BozdoğanValens Kemerinakuadükünün suyunun [[Zeuksippos Banyoları]]na ve [[Büyük Saray|İmparatorluk Sarayına]] dağıtımı sağlandı. Muhtemelen bir depremde zarar gördükten sonra, [[Yerebatan Sarnıcı|Yerebatan]] ve [[Binbirdirek Sarnıcı|Binbirdirek]] Sarnıçlarıyla bağlantılarını da tamamlatan Roma İmparatoru [[I. Justinyen]] tarafından restore ettirilen kemerakuadük son olarak ikinci bir hatakuadük çektirtenyaptıran [[II. Justin]] tarafından 576 yılında tamir ettirilmiştir.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref><ref name=ma194>Mamboury, 194</ref>

626 yılındaki [[Konstantinopolis Kuşatması (626)|Avar kuşatması]] sırasında sur dışında kalan kısmının bir bölümü yıkılarak su ile irtibatıiletimi kesilen kemerakuadükün, ancak 758 yılındaki büyük kuraklık zamanında [[V. Konstantin]] tarafından yıkılan yerlerinyerlerinin onarttırılmasıyla tekrar inşaasu ettirilmesiyleiletilebildi. suya kavuşabildi.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref> İmparator şehrin su rezerv sisteminin tamamını, [[Anadolu]]’dan ve [[Yunanistan]]’dan getirttiği işçiler vasıtasıyla Patrikios’a onarttırdı.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref>

KemerinAkuadükün diğer bakım çalışmaları [[II. Basileios]] (1019’da) ve [[III. Romanos]] döneminde gerçekleştirilmiştir.<ref name=ma202>Mamboury, 202</ref><ref name=mw274>Müller-Wiener, 274</ref> KemerleAkuadükle ilgilenen son Bizans İmparatoru [[I. Andronikos Komnenos]]’tur.<ref name=ma194>Mamboury, 194</ref> Ne [[Latin İmparatorluğu]] döneminde ne de [[Bizans imparatorları#Palaiologus hanedanı (Başkent Konstantinopolis'in Haçlı Latinlerden kurtarılması), (1259-1453)|Palaiologus hanedanı]] zamanında herhangi bir bakımdan geçmeyen kemerakuadük, şehrin nüfusunun 40-50 binlere kadar düşmesi üzerine eski önemini yitirmiştir.<ref name=ma202>Mamboury, 202</ref> Fakat, buna rağmen [[Kastilya Krallığı|Kastilyalı]] bir sefir olan ''Ruy Gonzáles de Clavijo''’nun 1403’te [[Timur]]’u ziyareti dolayısıyla güzergahında bulunan [[İstanbul]]’dan geçerken belirttiğine göre o tarihte kemerakuadük hala aktif olarak kullanılmaktadır.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref>

[[Dosya:Aqueduct of Valens in Istanbul.jpg|right|250px|thumb|BozdoğanValens KemerininAkuadükünün Günümüzdeki Hali]]

[[Fatih Sultan Mehmet]]'in, [[İstanbul'un fethi|İstanbul'u fethinden]](1453) sonra, Eski Saray’a ve daha sonra [[Topkapı Sarayı]]’na da su sağlayacak olan rezerv sisteminin tamamı onarıldı ve kuzeydoğudan cekilen yeni bir hatla birleştirildi. 1509’da meydana gelen [[1509 Büyük İstanbul Depremi|Büyük İstanbul Depreminde]] [[Şehzade Camii]] yakınlarındaki bölümü zarar gören kemerinakuadük yıkılan kısımları kısa bir süre sonra tekrar inşaa edildi. BuAslına uygun bir restorasyon yapılmadıgı icin bu olay daha sonra caminin görünümünü engellediği için için kemerinakuadükün kısaltıldığı iddialarına neden oldu. [[II. Bayezid]] dönemi boyunca tamiratına devam edilen su rezerv sistemine yeni bir hat daha eklendi.<ref name=mw274>Müller-Wiener, 274</ref>

16. yüzyılın ortalarında, [[Kanuni Sultan Süleyman]] döneminde [[Şehzade Camii]]'nin yanında bulunan 47-51’inci kemerlerakuadükler [[gotik]] tarzda yeniden inşaarestore edildi ve yine aynı dönemde [[Mimar Sinan]] tarafından [[Belgrad Ormanları]]ndan gelen yenisu birakuadüke hatbaglattirilarak çekildiakuadük kullanilmaya devam edildi.<ref name=ma202>Mamboury, 202</ref> Artan su miktarıyla birlikte [[Haliç]] kıyısında bulunan ''Kırkçeşme'' civarınabölgesine su dağıtımıiletimi sağlandı ve yine bu bölgeye birçok çeşme yaptırıldı.<ref name=ma202>Mamboury, 202</ref>

[[II. Mustafa]] zamanında 41 - 45’inci kemerlerakuadükler asıllarına uygun biçimde restore ettirilmiştir. Eserde bulunun 1696/1697 tarihli bir kitabede bu olay yad edilmektedir.<ref name=mw274>Müller-Wiener, 274</ref> II.Mustafa’nın halefi [[III. Ahmet]] döneminde şehrin su rezerv sistemi tekrar tamirattan geçirilmiştir.<ref name=mw274>Müller-Wiener, 274</ref> 1912’de [[Fatih Camii]] tarafında kalan kısmında 50 metrelik bir bölüm çökmüştür.<ref name=ma202>Mamboury, 202</ref> Aynı dönemde kemerinakuadüklerin doğu ucuna bir dağıtım tesisimerkezi kurulmuşturyaptırılmıştır. <ref name=ma202>Mamboury, 202</ref>

Deniz seviyesinden 63 metre yukarıda bulunan Bozdoğan KemerininAkuadüklerin uzunluğu 971 metre, yüksekliğinin maksimuma ulaştığı noktanın yerden yüksekliği 29 metre ve eğimi 1:1000’dir.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref> 1 - 40’ıncı, 46 - 51’inci kemerlerakuadükler İmparator [[Valens]] doneminde tamamlanmis, 41 - 45’inci kemerlerakuadükler Sultan [[II. Mustafa]] ve 52 - 56’ın kemerlerakuadükler [[Kanuni Sultan Süleyman]] dönemlerinedönemlerinde aittireklenmistir. <ref name= ey78>Eyice, 78</ref> 18 - 73’üncü kemerlerakuadükler çift katlı, diğerleri ise tek katlıdır.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref><ref name=ey78>Eyice, 78</ref>

Bozdoğan Kemeri'nin temelleri günümüz yer seviyesinin yaklaşık 5.4 - 6.0 m. altında bulunmaktadır<ref name=olcumler2009>http://tespitmuhendislik.com/HiZMETLER-ARKEOJEOFiZiK-Bozdogan_Kemeri.html</ref>. Ayrıca yeni gerçekleştirilen [[jeofizik]] ölçümler sonucunda Bozdoğan Kemeri’nin [[Atatürk Bulvarı]]'nı kestiği yaklaşık 40 m.’lik kısımda ortalama 3 metre derinlikte kemerakuadük ayağına bağlı pervazların bulunduğu da kanıtlanmıştır<ref name="olcumler2009"/>.

Dümdüz bir hatyol şeklinde uzanan kemerinakuadüklerin orijinal yapısı, Fatih Camii’sinin yapımıinsaasi sırasında bilinmeyen nedenlerden dolayı bükülmüştür.<ref name=ma203>Mamboury, 203</ref> Düzenli bir duvarcılığa sahip olmayan yapıda kesme taşlar ve tuğlalar kullanılmıştır.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref> İlk katında düzgün dörtgen taş blokların kullanıldığı yapının üst katları 4 - 7’gen taşların [[çimento]] ve [[demir]] mengeneler vasıtasıyla birbirlerine kenetlenmesi ile oluşturulmuştur.<ref name=ma203>Mamboury, 203</ref> KemerinAkuadüklerin genişliği 7.75 metre ile 8.24 metre arasında değişmektedir.<ref name=mw273>Müller-Wiener, 273</ref> Sütunların kalınlığı 3.70 metre ve kavisler 4 metre genişliğindedir.<ref name=ma203>Mamboury, 203</ref>

Kuzeydoğu ve kuzeybatıdan gelen sular surun dışında [[Edirnekapı]] yakınlarında birleşmekteydi.<ref name=ma196>Mamboury, 196</ref> KemerinAkuadüklerin doğu ucunda dağıtım tesisi bulunmakta ve [[Ayasofya]]’ya kadar uzanarak [[Büyük Saray|İmparatorluk Sarayı]] civarını beslemekteydi.<ref name=ma203>Mamboury, 203</ref> 1950’lerde kemerdekiakuadükdeki günlük su debisi 6.120 metreküptü<ref name=ma203>Mamboury, 203</ref> ve Bizans döneminde şehir için önemli sayılan iki yol kemerinakuadüklerin doğu bölümünde kesişmekteydi.<ref name=ma203>Mamboury, 203</ref>

[[Kategori:İstanbul'daki su kemerleriakuadükler]]