Vikipedi

Nehir yunusu: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmemiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Doruksal (mesaj | katkılar)
Devriyeler
13.115 değişiklik
k Nehir yunusları başlığı Nehir yunusu sayfasına yönlendirildi: Madde başlığının tekilleştirilmesi...
Doruksal (mesaj | katkılar)
Devriyeler
13.115 değişiklik
kDeğişiklik özeti yok
33. satır:
 
== Adlandırma ==
Nehir yunusları (Platanistoidea) üst familyası için Türkçe'de "ırmakyunusları" ifadesinin de kullanıldığına rastlanabilir{{Kaynak-numara|no=1}}.<ref>Bingel, F. (19 Ekim 2006). [http://www.ims.metu.edu.tr/DenizSozluk/ABC/d.htm Dişlibalinalar]. Deniz Biyolojisi ve Balıkçılık Biyolojisi İlgi Alanındaki Bazı Terimler ve Tanımları. ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü. (Erişim: 28 Aralık 2006)</ref>
Bununla birlikte, "ırmak yunusları" ifadesi ise yukarıda Amazon havzasının nehirlerinde de yaşadığı belirtilmiş olan ''[[Sotalia]]'' [[cins|cinsinin]] "Bütün Amerikan Irmak Yunusları" olarak tanımlanmasında kullanılmıştır{{Kaynak.<ref>[http://www.dtm.gov.tr/ithalat/mevzu/ithmevzu/ith%20tebligler/2006/2006_22.htm Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin İhracatına Dair Tebliğ (İthalat: 2006/22)], [http://www.dtm.gov.tr/ithalat/mevzu/ithmevzu/ith%20tebligler/2006/2005-numara|no=2}}22/Tarim%20Bakanligi/I-A%20Listesi.doc '''Ek I-A''']. T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı (4 Ocak 2006). (Erişim: 28 Aralık 2006)</ref>
Aynı kaynakta, bir nehir yunusu familyası olan [[Platanistidae]] familyasından "ırmak yunus balığıgiller" olarak bahsedildiği görülebilirken, bu familyanın "Uzun Burunlu Nehir Yunusları" olarak tanımlandığına da rastlanabilir{{Kaynak-numara|no=3}}.<ref>[http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/canlilar/animalia/omurgali/memeliler/Cetacea.htm 10. Ordo (Takım): Cetacea (Balinalar ve Yunuslar)]. Bilim ve Teknik. TÜBİTAK (2002). (Erişim: 28 Aralık 2006)</ref>
 
== Sınıflama ==
44. satır:
:::* Familya : [[Iniidae]]
::::* Cins : ''[[Inia]]''
:::::* Tür : [[Amazon nehir yunusu|''Inia geoffrensis'']] - Amazon nehir yunusu<ref>{{Kaynak-numaraWikipedia|no=4en|Boto|Taxonomy|96899260|28 Aralık 2006}}</ref>
::::::* Alt tür : ''[[Inia geoffrensis boliviensis]]''
::::::* Alt tür : ''[[Inia geoffrensis geoffrensis]]''
53. satır:
:::* Familya : [[Platanistidae]]
::::* Cins : ''[[Platanista]]''
:::::* Tür : [[Ganj ve İndus nehir yunusu|''Platanista gangetica'']] - Ganj ve İndus nehir yunusu<ref>{{Kaynak-numaraWikipedia|no=5en|Ganges and Indus River Dolphin||95011138|18 Aralık 2006}}</ref>
::::::* Alt tür : ''[[Platanista gangetica gangetica]]'' - Ganj nehir yunusu
::::::* Alt tür : ''[[Platanista gangetica minor]]'' - İndus nehir yunusu
60. satır:
:::::* Tür : [[La Plata yunusu|''Pontoporia blainvillei'']] - La Plata yunusu
 
Bu, [[1998]]'de Dale W. Rice tarafından yapılmış olan ve günümüzde de geçerliliğini koruyan en güncel sınıflamadır{{Kaynak-numara|no=6}}. Rice'ın sınıflaması ortaya konana kadar geçerli olan eski sınıflamada ise Ganj Nehri yunusu ile İndus Nehri yunusu ''Platanista gangetica'' türünün iki alt türü olarak değil, sırasıyla ''Platanista gangetica'' ve ''Platanista minor'' bilimsel adlarına sahip iki tür olarak kabul edilmiştir.
Rice'ın sınıflaması ortaya konana kadar geçerli olan eski sınıflamada ise Ganj Nehri yunusu ile İndus Nehri yunusu ''Platanista gangetica'' türünün iki alt türü olarak değil, sırasıyla ''Platanista gangetica'' ve ''Platanista minor'' bilimsel adlarına sahip iki tür olarak kabul edilmiştir.
 
== Genel ekoloji ==
Satır 68 ⟶ 67:
[[La Plata yunusu|La Plata yunusu ''(Pontoporia blainvillei)'']] dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanı [[tatlı su]] [[nehir|nehirleridir]]. La Plata yunusu ise temelde [[deniz|denizde]] yaşayan bir canlıdır ve esasen [[Güney Amerika]]'nın güneydoğusundaki [[haliç|haliçler]] ile [[kıyı şeridi|kıyı şeridine]] yakın sularda bulunur ama bilimsel açıdan okyanus yunuslarını içeren [[yunusgiller|yunusgiller (Delphinidae)]] familyasına dahil bir tür olarak değil, bir nehir yunusu olarak kabul edilir.
 
Bunun tersi, yunusgiller familyasının bir üyesi olan [[haliç yunusu|haliç yunusu ''(Sotalia fluviatilis)'']] için geçerlidir. Hem [[Amazon havzası|Amazon havzasının]] nehirlerinde hem de Güney Amerika'nın doğu ve kuzeydoğu kıyı şeridi sularında yaşayan haliç yunusu, genetik olarak nehir yunuslarına uzak oluşu ve [[şişe burunlu yunus|şişe burunlu yunusa]] benzeyişi nedeniyle, bir nehir yunusu olarak kabul edilmez.<ref>{{Kaynak-numaraWikipedia|no=7en|Tucuxi||88404905|17 Kasım 2006}}.</ref>
 
La Plata yunusu dışındaki nehir yunuslarının yaşam alanları şöyle özetlenebilir (alt türlere özgü ayrıntılar için ilgili tür maddelerine bakınız):
* Amazon nehir yunusu ''(Inia geoffrensis)'': Güney Amerika'daki [[Amazon]] ve [[Orinoco]] nehir sistemleri.<ref>{{Kaynak-numaraWikipedia|no=4en|Boto||96899260|28 Aralık 2006}}.</ref>
* Ganj ve İndus nehir yunusu ''(Platanista gangetica)'': [[Hindistan]]'daki [[Ganj Nehri|Ganj]] ve [[Pakistan]]'daki [[İndus Nehri|İndus]] nehirleri.<ref>{{Kaynak-numaraWikipedia|no=5en|Ganges and Indus River Dolphin||95011138|18 Aralık 2006}}.</ref>
* Yangtze nehir yunusu ''(Lipotes vexillifer)'': [[Çin]]'deki [[Yangtze Nehri]].<ref>{{Kaynak-numaraWikipedia|no=8en|Baiji||97760515|1 Ocak 2007}}.</ref>
 
=== Varlığını sürdürme ve soy tükenmesi ===
Satır 81 ⟶ 80:
* İnsanların artan ihtiyaçlarına bağlı olarak, yaşam alanları giderek daha çok daralmakta ve [[çevre kirliliği|çevre kirliliğine]] maruz kalmaktadır.
* Görme duyuları genellikle oldukça zayıftır ve yön bulma ile avlanma davranışları temelde yankıyla yer bulma yetilerine bağlıdır. Buna karşılık, motorlu teknelere bağlı olarak nehirlerde gelişen ses kirliliği nedeniyle bu yetilerini kullanmakta sıkıntı yaşamakta ve tekne ya da tekne pervaneleriyle çarpışıp, esasen kendileri için bırakılmamış balık ağlarına takılabilmektedirler.
Bütün bunlara bağlı olarak, nehir yunusları [[soy tükenmesi|soy tükenmesine]] çok açıktır. Nitekim, [[2006]] yılında gerçekleştirilen [[2006 Yangtze Tatlı Su Yunusu Araştırma Seferi]] ''(Yangtze Freshwater Dolphin Expedition 2006)'' sonucunda, Yangtze nehir yunusu ''(Lipotes vexillifer)'' türü soyunun pratik olarak [[soy tükenmesi|tükendiği]] [[13 Aralık]] 2006 itibarıyla ilan edilmiştir{{Kaynak.<ref>[http://www.baiji.org/expeditions/1/overview.html ''Yangtze Freshwater Dolphin Expedition 2006 -numara|no=9}}{{Kaynak-numara|no=10}} Overview'']. baiji.org (13 Aralık 2006). (Erişim: 03 Ocak 2006)</ref><ref>[http://www.ntv.com.tr/news/394496.asp "Nehir yunusunun soyu tükendi"]. NTVMSNBC (19 Aralık 2006). (Erişim: 28 Aralık 2006)</ref>
 
== Kaynaklar ==
=== Genel ===
* [[:{{Wikipedia|en:|River dolphin|'''''River dolphin''''']]. İngilizce Wikipedia. Sürüm: [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=River_dolphin&oldid=|95002658 |18 Aralık 2006].}}
 
=== Atıflar ===
<div class=plainlinks style="font-size:9095%"><references/></div>
#{{Kaynak-kimlik|no=1}} ODTÜ Deniz Bilimleri Enstitüsü. "Deniz Biyolojisi ve Balıkçılık Biyolojisi İlgi Alanındaki Bazı Terimler ve Tanımları" bölümü. [http://www.ims.metu.edu.tr/DenizSozluk/ABC/d.htm '''Dişlibalinalar''' maddesi] (Erişim: 28 Aralık 2006).
#{{Kaynak-kimlik|no=2}} T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı. [http://www.dtm.gov.tr/ithalat/mevzu/ithmevzu/ith%20tebligler/2006/2005-22/Tarim%20Bakanligi/I-A%20Listesi.doc "'''Tarım Ve Köyişleri Bakanlığı Tarafından Cıtes Belgesi Düzenlenecek Ek-I-A Sayılı Hayvan ve Bitki Türlerinin Listesi'''"]; ''MS Office Word'' belgesi (Erişim tarihi: 28 Aralık 2006).
#{{Kaynak-kimlik|no=3}} Bilim ve Teknik Web Sitesi. "Canlılar Dünyası" bölümü. [http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/canlilar/animalia/omurgali/memeliler/Cetacea.htm '''Balinalar ve Yunuslar''' sayfası] (Erişim tarihi: 28 Aralık 2006).
#{{Kaynak-kimlik|no=4}} İngilizce Wikipedia. [[:en:Boto|'''''Boto''''']] maddesi. [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Boto&oldid=96899260 28 Aralık 2006 sürümü].
#{{Kaynak-kimlik|no=5}} İngilizce Wikipedia. [[:en:Ganges and Indus River Dolphin|'''''Ganges and Indus River Dolphin''''']] maddesi. [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ganges_and_Indus_River_Dolphin&oldid=95011138 18 Aralık 2006 sürümü].
#{{Kaynak-kimlik|no=6}} Rice, Dale W. (1998). ''Marine mammals of the world: systematics and distribution''. Society of Marine Mammalogy Special Publication Number 4. 231 pp.
#{{Kaynak-kimlik|no=7}} İngilizce Wikipedia. [[:en:Tucuxi|'''''Tucuxi''''']] maddesi. [http://en.wikipedia.org/wiki/Tucuxi 17 Kasım 2006 sürümü].
#{{Kaynak-kimlik|no=8}} İngilizce Wikipedia. [[:en:Baiji|'''''Baiji''''']] maddesi. [http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Baiji&oldid=97760515 1 Ocak 2007 sürümü].
#{{Kaynak-kimlik|no=9}} baiji.org Foundation (baiji.org Vakfı). ''Expeditions'' (Seferler) bölümü. [http://www.baiji.org/expeditions/1/overview.html '''''Expedition 06 - Overview'' (Sefer 06 - Genel bakış)''' sayfası] (Erişim tarihi: 03 Ocak 2006).
#{{Kaynak-kimlik|no=10}} NTV. "Yaşam - Hayvanlar Alemi" bölümü. 19 Aralık 2006 tarihli [http://www.ntv.com.tr/news/394496.asp "'''Nehir yunusunun soyu tükendi'''" haberi] (Erişim tarihi: 03 Ocak 2006).
</div>
 
== Ayrıca bakınız ==
Satır 106 ⟶ 94:
 
== Dış bağlantılar ==
* [http://www.baiji.org/start.html baiji.org Vakfı (baiji.org ''Foundation'') sitesi].
 
[[Kategori:Nehir yunusları|*]]
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Nehir_yunusu" sayfasından alınmıştır