Krasnodar Krayı: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k r2.7.3) (Bot: Ekleniyor: hu:Krasznodari határterület |
k şablon değişikliği ve genel düzenlemeler |
||
1. satır:
{{Temizleme|Nisan 2009}}
{{
|birimin_adı = Krasnodar Krayıı
|rusça_adı = Краснодарский край
39. satır:
== Yüzölçümü ==
76.000
== Coğrafi koşullar ==
* Bölgenin güneybatı bölümü dağlıktır. Burada, kuzeybatıda [[Taman Yarımadası]] yakınlarından başlayan ve Karadeniz boyunca güneydoğuya doğru uzanan, giderek genişleyen ve yükselen [[Kafkas Dağları]] bulunur: kuzeyde Agoy (994 m), güneye doğru Thabe (905 m.), Şesı (1.839 m) ve Avtle (1855 m). En yüksek doruk Adıgey sınırındaki Çuguş tepesidir. Kuzey ve kuzeydoğu kesimleri geniş plato ve düzlüklerden oluşur.
* Sıradağlar engeli nedeniyle kuzey rüzgarlarına kapalı olan kıyı bölgesi dışındaki yerlerde kışları sert, yazları sıcak bir iklim görülür. Kıyı kesimi ise, subtropikal, bol yağışlı, kışları ılık, yazları sıcak bir iklime sahiptir. Kıyıda ve yüksek yerlerde 1.000
* Bitki örtüsü kıyıda ve yükseltiye göre dağlarda, önce karışık, ardından iğne yapraklı orman, ormanın üstünde Alp tipi çayırlar, vadi ve ovalarda çayır ve bozkır bitkileridir.
* Bölgenin ana akarsuyu Kafkas Dağlarındaki buzullarla beslenen Kuban Irmağıdır. Kuban Irmağı Kafkaslar'dan doğan çok sayıda kol ile beslenir: batıdan doğuya doğru Abın, Afıps, Şebş, Psekups, Pşış, Pşeha, Şhaguaşe, Fars, Fedz, Laba, Varp, Zelençuk. Ayrıca, batıda Kafkaslar'dan doğan ve Karadeniz'e dökülen çok sayıda hızlı akışlı akarsu da vardır:kuzeyden güneye Pşada, Aguy, Tuapse, Psışu, Şeh, Saçe, Mezmıt'e, Psov. Bütün bu yer ve akarsu adları Adıgece olup, Diaspora'da anlatı, öykü ve şarkılarda anı olarak halen yaşamaktadırlar.
62. satır:
* Adıgelerden temizlenen kıyı bölümü ve dağlık kesimler (özellikle Belaya Irmağı batısı), dağlardaki gerilla tipi direnişler nedeniyle, 1870'li yıllara değin,güvenlik nedeniyle boş tutuldu. Ancak 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Türklerin Ruslara yenilmesinin Adıgeler arasında yarattığı moral bozukluğu ya da umutsuz Adıge direnişlerinin 1870'lerde sona ermesinden sonra sivil (Rus) yerleşime açıldı. Ruslar Çerkesya'nın kıyı bölgelerinde uygulanacak model tarımı bilemediklerinden, örnek çiftçi olarak yararlanmak amacıyla bazı küçük Adıge gruplarının (bugünkü Şapsığ ve Hak'uçların) yasaklanmış olan Karadeniz kıyısındaki eski yerlerinde kalmalarına ya da Kuban Irmağı boylarında yerleştirildikleri yerlerden geri gelmelerine izin verdiler.Ama bunların kıyı şeridine yerleşmeleri de yasaklanmıştı. Bu son Adıgelerin (Şapsığların) sayısı, [[Karadeniz ili]]'nde (guberniya) 1897'de 1.939'a ulaşmıştı. Böylece bu yeni Karadeniz yerleştirme alanında,şimdiki "Karadeniz kıyısı Şapsığyası" da oluştu (2002'de Karadeniz kıyısındaki Şapsığ sayısı 12 bin dolayındaydı). Çarlık Rusyası döneminde,kıyıdaki Karadeniz ili dışında,şimdiki Krasnodar Krayı yerinde Rusların "Kuban Oblastı" bulunuyordu.
* Bu soykırım ve kolonizasyon politikası nedeniyle yerli halk çok küçük bir sayıya düştü. Doğruluğu tartışmalı verilere göre (çünkü,özerklik elde etmemeleri ve Şapsığ varlığının gizli tutulması için, sayım görevlilerince Şapsığların çoğunun,özellikte Tuapse'de, Adıge ya da Çerkes biçiminde yazıldığı, başta Şapsığların Adıge Khase örgütü Başkanı Mecid Çaçuh (К1ак1ыхъу Мэджид) tarafından da doğrulanmıştır), Kray'da 2002'de 15.8 bin Adıge, 4.4 bin Çerkes ve 3.2 bin Şapsığ nüfus yaşamaktaydı. Bu arada bir Şapsığ yöresinde bulunan ve binden çok Şapsığ'ın yaşadığı Tuapse kentinde tek kişi bile Şapsığ olarak kayda geçirilmemiştir (Toplamı 25 bin dolayında bir yerli nüfus). Ruslar 23 Eylül 1924'te kurulan Tuapse merkezli [[Şapsığ Ulusal Rayonu]]'nu, '''ilerisi için tehlikeli bir oluşum''' olarak görerek, 24 Mayıs 1945'te lağvettiler (8).
* Şapsığların 1945 yılı öncesinin özerkliğinin iadesi için Krasnodar Krayı makamlarına yaptıkları başvurular, Şapsığların nüfus oranının % 4 ya da 5 gibi az olması gerekçe gösterilerek reddedildi. En son başvuru ise, yetkili makamın Krasnodar Krayı değil Moskova (RF yönetimi) olduğu belirtilerek,15 Nisan 1995'te Krasnodar Krayı Valiliği tarafından geri çevrildi (Doç.Dr. Ufuk Tavkul, Birleşik Kafkasya dergisi, Ankara, 2007, sayı-6-7, s. 33). Daha sonra, Krasnodar krayındaki [[Adige]] ve [[Şapsığlar]] kıyıdaki Soçi metropolitan alanı ile Tuapse rayonunda (14 Şapsığ köyü ve yöre kentlerinde) ve doğudaki Uspensk rayonunda (3 köy) yaşamaktadırlar.Şapsığlar ve Uspensk rayonu Adıgeleri eskiden beri okullarında seçmeli bir ders olarak,sınıfına göre değişmek üzere, haftada 1 ya da 2 ders saati tutarında Adıgece okuyabilmekte idiler.Örneğin 1990'larda Adıgece 14 Şapsığ okulunda öğretiliyordu.2000'li yıllarda Adıge-Şapsığca öğretim yapan okullara verilen devlet tahsisatının kasten azaltılması sonucu,2010-2011 yılında Adıgece eğitim veren okul sayısı 3'e düşmüştür.Adıgece eğitim Şeh'ek'eyşho (Bolşoy Kiçmay),Hacıko ve Aguy-Şapsığ köyleri okullarında verilmektedir (bkz.'Rus Faşizmi Karşısında Direnen Bir toplum: Şapsığlar, Anadilini Yitirmeme Uğraşısında',Cherkessia.net).
* Bu son yıllarda Adıgey Cumhuriyeti'nin (AC) başkenti Maykop'ta bulunan Adıge Devlet Üniversitesi'nin 6 fakültesi Soçi'de, 3 fakültesi Novorossiysk'de ve 1 fakültesi de Yeysk kentinde açılmıştır, ayrıca Maykop Devlet Teknoloji Üniversitesi de gelişen eğitim kurumlarındandır. Bütün bunlar, Adıgelerle Şapsığların, küçücük (AC ile birlikte 150 binden az olan) nüfuslarına karşın, eğitim alanında ileri adımlar atmayı başarmış olduklarını da göstermektedir.
74. satır:
* 26.260 [[Belarus]],
* 20.225 [[Gürcü]],
* 18.469 [[Alman]],vb
'''Müslüman nüfus olarak da:'''
* 25.575 [[Tatar]] Türkü
* 15.821 '''[[Adıge]]''',
* 13.496 [[Mesheti]] Türkü
* 11.944 [[Azeri]] Türkü
* 5.022 [[Kürt]],
| |||