Puma: Revizyonlar arasındaki fark

'''Puma''' (''Puma concolor''), [[Kuzey Amerika|Kuzey]] ve [[Güney Amerika]]'da yaşayan, [[kedigiller]] (''Felidae'') familyasından [[Etçiller|yırtıcı]] bir hayvan [[tür|türüd]]ür. Bu büyük ve yalnız dolaşan kedi kuzeyde [[Kanada]]'nın [[Yukon]] bölgesinden güneyde [[And Dağları]]'nın güneyine kadar oldukça geniş bir alanda yaşar.<ref name = "culver">{{citeWeb webkaynağı| son =M. | ilk =Culver| yazarlink =| yardımcıyazarlar= W.E. Johnson, J. Pecon-Slattery, S. J. O'Brein| tarih = 2000| yıl = | ay =| url =http://jhered.oxfordjournals.org/cgi/reprint/91/3/186.pdf| başlık = Genomic Ancestry of the American Puma ( Puma concolor )| biçim =[[PDF]]| iş =| sayfalar =186| yayımcı= The Journal of Heredity| erişimtarihi=2008-10-06| erişimyılı=

Çok geniş bir alana yayılan puma değişik habitatlarda çok çeşitli renklerde ve cüssededir. Amerika kıtasında [[jaguar]]dan sonra ikinci en büyük kedi olan puma, [[kaplan]], [[aslan]] ve [[jaguar]]dan sonra dünyanın en büyük dördüncü kedisidir.<ref name = "Smithsonian">{{citeWeb webkaynağı| son =Kemper| ilk =Steve| yazarlink =| yardımcıyazarlar= | tarih =| yıl =2006 | ay =Eylül| url =http://www.smithsonianmag.com/science-nature/cougars.html| başlık = Cougars on the Move| biçim =| iş =| sayfalar =| yayımcı= Smithsonian magazine| erişimtarihi=2008-06-17| erişimyılı=

}}</ref> [[Leopar]]dan daha da büyük olsa bile puma kükreyemediği için [[büyük kediler]] arasında sayılmaz ve ''[[Panthera]]'' [[cins]]i içinde değil de [[Puma (cins)|Puma]] cinsi içinde sınıflandırılır.<ref name = "ttouch">{{citeWeb webkaynağı| son = Breton | ilk =R. Roger| yazarlink =| yardımcıyazarlar= Nancy J. Creek | tarih =| yıl = | ay =| url =http://www.tigertouch.org/cats/overview.html| başlık = Overview of Felidae| biçim =| iş =| sayfalar =| yayımcı= Tiger Touch| erişimtarihi=2008-06-19| erişimyılı=

Hem pusu hem de takip avını yapabilen pumanın avları da oldukça çeşitlidir. Ana besini [[geyik]]dir fakat aynı zamanda [[keme|fare]], [[tavşan]], evcil [[kedi]] ve [[köpek]], [[alpaka]], sürü hayvanlarını da avlar.<ref name = "crusher">{{citeWeb webkaynağı| tarih = 2008| url =http://www.lioncrusher.com/animal.asp?animal=47| başlık = Cougar (Puma concolor)| yayımcı= Lioncrusher| erişimtarihi=2008-06-17}}</ref> Sürekli olarak saklanan bir kedi olan puma insanlardan uzak durur fakat çok nadir de olsa insanlara saldırdığı görülmüştür.<ref name=attacks>{{cite webWeb kaynağı| url = http://cougarinfo.com/attacks3.htm | başlık = List of Confirmed Cougar Attacks In the United States and Canada 2001 - Now (ABD ve Kanada'da doğrulanmış puma saldırıları. 2001 - günümüz.}}</ref>

Puma adı [[Güney Amerika]]'nın yerli dillerinden olan [[Quechua]] diline dayanır.<ref name = "awake">{{citeWeb webkaynağı| son =| ilk =| yazarlink =| yardımcıyazarlar= | tarih = | yıl =1998 | ay =22 Nisan| url =http://www.watchtower.org/e/19980422/article_01.htm| başlık = The Puma-Everywhere and Nowhere| biçim =| sayfalar =25-7| yayımcı= Awake!| erişimtarihi=2008-10-06| erişimyılı=

}}</ref> Bulunduğu bölgelerde çok sayıda başka adla da anılır. [[Nahuatl dili]]nde '''miztli''', [[Tupi-Guarani]] dilinde de '''suçuarana''' denir. [[İngilizce]]si '''cougar''' olan ve bu dilde kırka yakın farklı ad<ref name = "awake"/><ref name = "bbc">{{citeWeb webkaynağı| son =| ilk =| yazarlink =| yardımcıyazarlar= | tarih = | yıl = | ay =| url =http://www.bbc.co.uk/nature/wildfacts/factfiles/50.shtml| başlık = Puma, cougar, mountain lion, Florida panther, red tiger-''Puma concolor''| biçim =| sayfalar =| yayımcı= [[BBC]]| erişimtarihi=2008-06-17| erişimyılı=

[[Post]]u kısa, [[tüy]]leri sık, rengi ise değişkendir. Sıklıkla [[sarı]]msı [[kahverengi]] ya da [[Gümüş rengi|gümüş]]-[[gri]] olurlar. Gırtlak kısmı ve göğsü her zaman [[beyaz]]a çalar. Alt bölümdeki tüyler daha soluk renklidir. [[Kulak]]ları küçüktür ve uçları [[siyah]]ımsı tüylerle kaplıdır. Küçük kulaklarına rağmen iyi işitir. [[Burun|Burnu]] ise siyah renktedir. Yeni doğanlar lekeli olup bu lekeler puma 9 aylıkken solmaya başlar 24 veya 30 ay sonrasında tamamen yok olur.<ref name = "fund">{{citeWeb webkaynağı| son =| ilk =| yazarlink =| tarih =2006| yıl =| ay =| url =http://www.cougarfund.org/characteristics.php| başlık = Protecting Americas' Greatest Cat - Characteristics| yayımcı= The Cougar Fund| erişimtarihi=2008-06-18| erişimyılı=}}</ref> [[Leopar]]lardaki gibi [[melanizm]] belirtisi göstermez.<ref name = "locallondon">{{citeWeb webkaynağı| son = Hartwell | ilk =Sarah| yazarlink =| yardımcıyazarlar=| tarih =[[11 Eylül]] [[2007]] | yıl =| ay =| url =http://www.thisislocallondon.co.uk/whereilive/localheadlines/display.var.1670514.0.mysterious_big_cat_seen_in_garden.php| başlık = Mysterious ‘big cat’ seen in garden| biçim =| iş =| sayfalar =| yayımcı= Local London| erişimtarihi=2008-06-17| erişimyılı=}}</ref>

Pumalar hemen hemen her büyüklükte [[memeliler]]i avlarlar. [[Geyik]], [[Amerika antilobu]] gibi iri hayvanlar ile birlikte [[Fare (hayvan)|fare]], [[sıçan]], [[sincap]], [[kokarca]], [[rakun]], [[samur]] gibi küçük hayvanlar menülerini oluşturur.<ref name = "Knight">{{citeWeb webkaynağı| son =Knight | ilk =James E.| yazarlink =| yardımcıyazarlar= | tarih =| yıl =2005 | ay =| url =http://icwdm.org/handbook/carnivor/MountainLion.asp| başlık = Mountain Lions| yayımcı= Montana State University| erişimtarihi=2008-06-18}}</ref> Ayrıca [[koyun]] ve genç [[sığır]] tarzında evcil hayvan sınıfındaki canlılarıda avlayabilirler.<ref name = "Knight"/> Bununla birlikte [[koyote]], [[vaşak]] gibi yırtıcı hayvanlar da pumalar tarafından avlanabilirler . Memeli hayvanların yanında [[kuş]] ve bazı bölgelerde [[balık]] da yerler. Kesinlikle [[leş]] yemeyen pumalar, [[sürüngen]]lere de dokunmazlar.

Puma ürkek bir kedi olup, alışılmış olarak insanlara yakın yerlerden kaçınır, insanlardan kaçarlar.<ref name = "Knight"/> Buna rağmen arasıra insanlara saldırdığı durumlar görülür. [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]]'de yıllık ortalama bu tür dört vaka olsa da, bunlar çok ender ölümle sonuçlanır. 1890 ve 1990 yılları arasındaki Kuzey Amerika'da puma saldırılarından meydana gelen ölüm vakası 10'dur.<ref name = "outdoor">{{citeWeb webkaynağı| son =Kevin | ilk =MacDonell| yazarlink =| yardımcıyazarlar=| tarih = 2001| yıl = | ay =| url =http://www.outdoorns.com/features/western.cougar.htm| başlık = Do Cougars Eat People?| biçim =| iş =| sayfalar =| yayımcı= Outdoor Nova Scotia| erişimtarihi=2008-06-11| erişimyılı=

[[İroquce]] konuşan [[Kuzey Amerika]] kızılderili halkı [[Erie]] adını, [[Türkçe]] ''uzun kuyruk'' anlamına gelen ve puma kastedilen ''Erielhonan'' kelimesinin kısa şeklinden alır.<ref name = "mohawk">{{citeWeb webkaynağı| son =M. Paul| ilk =Keesler| yazarlink =| yardımcıyazarlar=| tarih = 2004| yıl = | ay =| url =http://www.paulkeeslerbooks.com/Chap2Name.htm| başlık = Discovering the Valley of the Crystals - Erie as in Mountain Lion | biçim =| iş =| sayfalar =| yayımcı= paulkeeslerbooks.com| erişimtarihi=2008-06-11| erişimyılı=

Yeni gen incelemeleri pumanın, bugünkü çitaların yerleştirildiği'' Acinonychinae'' alt familyasına dahil olmayan, nesli tükenmiş [[Kuzey Amerika]] çitaları [[Miracinonyx]] ile görece yakın akraba olduğu sonucunu verir.<ref name = "independent">{{citeWeb webkaynağı| son =Connor| ilk =Steve| yazarlink =| yardımcıyazarlar=| tarih =[[9 Ağustos]] [[2005]]| yıl = | ay =| url =http://www.independent.co.uk/news/science/revealed-the-feline-family-ties-that-bind-all-cats-502047.html| başlık = Revealed: the feline family ties that bind all cats| biçim =| iş =| sayfalar =| yayımcı= [[The Independent]]| erişimtarihi=2008-06-17| erişimyılı=}}</ref>

Pumalar geleneksel olarak 24 ile 32 kadar alt türe ayrılırlar. Anavatanı [[Kuzey Amerika]]'nın doğusu olan iki alt tür nesli tükenmiş olarak geçer. [[Everglades]] Bataklıkları'ndaki neslini kurutma dalgalarına rağmen hayatta kalmayı başarmış ''[[Florida puması]]'' (P. c. coryi), özellikle tehdit altında olarak kabul edilir.<ref name = "fws">{{citeWeb webkaynağı| son = Weaver | ilk =Diana| yazarlink =| yardımcıyazarlar=| tarih =[[28 Şubat]] [[2007]]| yıl = | ay =| url =http://www.fws.gov/news/newsreleases/showNews.cfm?newsId=0A18734E-C6A7-8977-80E51EC6CB8FFC73| başlık = Comments sought on eastern cougar| biçim =| iş =| sayfalar =| yayımcı= U.S. Fish & Wildlife Service| erişimtarihi=2008-06-11| erişimyılı=

}}</ref> Hâlen bu türden sadece 80 civarında hayvan vahşi hayatta yaşamaktadır.<ref name = "ourc">{{citeWeb webkaynağı| yıl = [[2007]] | url =http://www.thunderhawk.org/OuCougars.html| başlık = Our Cougar| yayımcı= Cerntral Florida Animal Reserve| erişimtarihi=2008-09-20 }}</ref> Pumanın bu yoğun [[IUCN Kırmızı liste|kırmızı kodlu]] alt türünün kurtarılması, şu anda yerel koruma kuruluşlarının ana hedefidir. Korumak ve incelemek için her hayvan, elektronik kimlikleme ve yer belirleme boyun bandıyla donatılmıştır.