Hız: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Reality006 (mesaj | katkılar) k Reality006 Zamansız hız formülü sayfasını Hız sayfasına taşıdı |
Reality006 (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
{{Şablon:Klasik mekanik}}
'''Hız''', bir cismin birim [[zaman]]daki yer değiştirmesidir. Hareketlinin herhangi bir andaki hızına ani hız, yol boyundaki hızların ortalamasına da ortalama hız adı verilir. Hız, [[vektör]]el bir büyüklüktür. Yönü ve büyüklüğü ile ifade edilir. Hız birimleri [[SI birim sistemi]]nde m/sn., İngiliz ölçü sisteminde 1 fit/sn. = 30,6 cm/sn. veya 1 mil/saat = 1,6 km/saattir. Yaygın olarak kullanılan hız birimi 1 saatte alınan yolu kilometre cinsinden ifade eden kilometre/saat'tir. Kısaca km/sa. olarak gösterilir (1 m/sn. = 3,6 km/sa.).
Fizik problemlerinde genellikle [[hız]] birimi olarak, "[[Metre bölü saniye]]" kullanılır.
Bir hareketlinin hızı, sabit veya değişen olabilir. Değişen hız ise düzgün değişen (sabit [[ivme]]li) veya gelişigüzel değişen hız olabilir, artabilir veya azalabilir. Cismin ivmesi pozitif veya negatif olabilir.
İvmeli bir cismin hareketi tarihte zaman zaman tartışma konusu olmuştur. Örneğin [[Galileo Galilei]] ve [[Aristoteles]] düşüncesi arasında ivmeli cisimler konusunda ciddi tartışmalar olmuştur. Galileo, kendi kitaplarında da ifade ettiği gibi, bir cismin ivmelenirken durağanlık durumundan son hızına ulaşana kadar aradaki bütün hız durumlarından (bunlar sonsuz sayıdadır) geçtiğini savunuyordu. Ancak Aristotelesçiler bu görüşe "Eğer cisim bütün hız durumlarından geçecek olursa ilerleyemez.", gibi itirazlarla karşı çıkıyorlardı.
Bu tartışmaya son olarak [[kuantum fiziği]], anlık kuantum durumlarında cismin sahip olduğu dalga fonksiyonu eğrisi olarak bakarak, noktayı koydu. [[Dalga fonksiyonu]] denklemlerine ve [[eğri]] [[grafik]]lerine göre yapılan tahminler, [[deney]]lerle karşılaştırıldığında fark olmamaktadır.
Bunun dışında [[Albert Einstein]]'ın önerdiği ve geçerliliği birçok deneyle kanıtlanmış olan [[özel görelilik kuramı]]na ve sağduyuya göre de cisimlerin hareketlikleri veya durağanlıkları görelidir. Mesela "Ahmet 15km/sa'lik hızla hareket etmektedir." cümlesinin bir anlamı yoktur. Ancak, "Ahmet, Mehmet'e göre 15km/sa'lik hızla ilerliyor." cümlesi anlamlıdır. Yani hız görelidir, [[referans]] belirtilmesi gerekir. Mutlak hız ya da durağanlık diye bir şey yoktur.
Özel göreliliğin denklemleri [[Lorentz]] dönüşümleridir. Denklemler için İngilizce Wikipedia'nın [http://en.wikipedia.org/wiki/Lorentz_transformation Lorentz Transformations (Lorentz Dönüşümleri)] sayfasına bakınız. Bu sayfanın son kısmındaki (Expression) denklemler Einstein'ın özel göreliliği kanıtlarken kullandığı ve kendi kitabında ([[İzafiyet Teorisi]]) açıkladığı denklemlerdir.
Serbest düşen bir cismin -parabol çizerek kazandığı- hızı düzgün değişen ve artan hız, düz bir yolda 70 km/saat sabit hızla giden arabanın hızı sabit hız, yukarıya doğru düşey olarak fırlatılan bir cismin hızı ise düzgün değişen ve azalan hızdır. Yürüyen bir insanın hızı 5 km/sa., ses hızı havada yaklaşık 340 m/sn. = 1224 km/sa. = 1 mach, ışık hızı ise yaklaşık olarak 300.000 km/sn.'dir.
'''Bazı Hareketlilerin Erişebildiği En Büyük Hızlar (Hepsi için referans aynıdır.)'''
* [[İnsan]] (100 m'lik yolda) 37 km/sa. (Anlık hız 42km/sa).
* [[Bisiklet]] 40 km/sa.
* [[Yarış atı]] 70 km/sa.
* [[Leopar]] 96 km/sa.
* [[Balık]] 109 km/sa.
* [[Çita]] 120 km/sa.
* [[Kuş]] 360 km/sa.
* [[Otomobil]] 431 km/sa.
* [[Yarış motorsikleti]] 513 km/sa.
* [[Özel yarış botu]] 556 km/sa.
* [[Tren]] ([[Maglev]]) 581km/sa.
* [[Özel sürat otomobili]] 1.227 km/sa.
* [[Tabanca mermisi]] ([[Namlu]]dan çıkış hızı) 3.500 km/sa.
* [[Uçak]], 3 mach=3.564 km/sa.
* [[İnsanlı uzay aracı]] 39.897 km/sa.
* [[İnsansız uzay aracı]] 240.000 km/sa.
[[Açısal hız]] bir cismin bir eksen etrafında dönme hızının açı cinsinden ifade edilmesidir. [[Dünya]]nın kendi ekseni etrafındaki açısal hızı 7,25 x 10<sup>-5</sup> [[radyan]]/sn., bu dönüşten ötürü [[ekvator]] üzerindeki çizgisel hız ise 1.667 km/sa.'tir. [[Atmosfer]] de aynı hızla döndüğü için Dünya'nın döndüğünü fark edemeyiz. Dünya'nın döndüğününün fark edilmemesinin bir başka nedeni ise [[açısal momentum]]unun sabit olmasıdır. Özel göreliliğe göre cismin kendisi için sabit hız ve durağanlık aynı durumlardır.
Klasik bir örnek olarak, trenin içindeki yolcuların, tren dururken ve tren sabit hızla hareket halindeykenki farkı hissetmemeleri verilebilir. İvmelenme durumu ve sarsıntılar dışında tabii.
== Hız formülleri ==
Sabit hızlı bir cismin hızı v = s/t dir
s=mesafe
v=hız
t=zaman
Eşit hızla artan bir cismin hızının formülü s = 1/2a*t2' dir. Aynı zamanda bu v = 2s/t demektir.
a = ivme
=== Zamansız hız formülü ===
Sabit ivmeli hareket yapan cisimlerin hız, [[ivme]], [[mesafe]] büyüklüklerini bulmak için kullanılan; zaman [[parametre]]sinin hesaba alınmadığı formüldür. Cismin hızının zamanla artmasına veya azalmasına göre ivmenin işareti pozitif veya negatif olarak değişiklik göstermektedir.
: <math> {(V_{\text{son}})}^2 = {(V_{\text{ilk}})}^2 + 2\cdot a \cdot X </math>
Burada;
"<math>V\,</math>": [[hız]], <math>\frac{metre}{saniye}</math> biriminde,
"<math>a\,</math>": [[ivme]], <math>\frac{m}{s^2}</math> biriminde,
"<math>X\,</math>": [[mesafe]], <math>metre\,</math> birimindedir.
[[Kategori:Fiziksel nicelikler]]
[[Kategori:Dinamik]]
[[af:Snelheid]]
[[als:Geschwindigkeit]]
[[am:ፍጥነት]]
[[an:Velocidat]]
[[ar:سرعة متجهة]]
[[as:বেগ]]
[[be:Хуткасць]]
[[be-x-old:Хуткасьць]]
[[bg:Скорост]]
[[bn:গতিবেগ]]
[[ca:Velocitat]]
[[ckb:خێرایی]]
[[cs:Rychlost]]
[[cy:Cyflymder]]
[[da:Hastighed]]
[[de:Geschwindigkeit]]
[[el:Ταχύτητα]]
[[en:Velocity]]
[[eo:Vektora rapido]]
[[es:Velocidad]]
[[et:Kiirus]]
[[eu:Abiadura]]
[[fa:سرعت برداری]]
[[fi:Nopeus]]
[[fiu-vro:Kibõhusvektor]]
[[fr:Vitesse]]
[[frr:Faard]]
[[fy:Snelheid]]
[[ga:Treoluas]]
[[gl:Velocidade]]
[[he:מהירות]]
[[hi:वेग]]
[[hr:Brzina]]
[[ht:Vitès mwayèn]]
[[hu:Sebesség]]
[[ia:Velocitate]]
[[id:Kecepatan]]
[[io:Veloceso]]
[[is:Hraði]]
[[it:Velocità]]
[[ja:速度]]
[[jv:Kacepetan]]
[[kk:Жылдамдық]]
[[km:ល្បឿន]]
[[ko:속도]]
[[la:Velocitas]]
[[lv:Ātrums]]
[[ml:പ്രവേഗം]]
[[mr:वेग]]
[[ms:Halaju]]
[[my:အလျင်]]
[[nl:Snelheid]]
[[nn:Hastigheit]]
[[no:Hastighet]]
[[oc:Velocitat]]
[[pl:Prędkość]]
[[pms:Andi]]
[[pnb:ولاسٹی]]
[[pt:Velocidade]]
[[qu:Utqa kay]]
[[ro:Viteză]]
[[ru:Скорость]]
[[rue:Швыдкость]]
[[sh:Brzina]]
[[simple:Velocity]]
[[sk:Rýchlosť (fyzikálna veličina)]]
[[sl:Hitrost]]
[[sq:Shpejtësia]]
[[sr:Брзина]]
[[sv:Hastighet]]
[[ta:திசைவேகம்]]
[[tg:Суръат]]
[[th:ความเร็ว]]
[[tl:Belosidad]]
[[uk:Швидкість]]
[[ur:سمتار]]
[[uz:Tezlik]]
[[vi:Vận tốc]]
[[war:Velosidad]]
[[yi:גיכקייט]]
[[zh:速度]]
[[zh-min-nan:Sok-tō͘]]
| |||