Birlikte evrim: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
19. satır:
== Doğadaki örnekleri ==
=== Sinek kuşu ve ornitofil bitkiler ===
Satır 61 ⟶ 59:
Tetrodotoksin oluşturma yoluyla avcılara karşı korunma [[hayvan]]lar aleminde yaygın olarak görülür. Bu korunma mekanizması, örneğin balon balığınında (''[[Tetraodontidae]]'') ve [[mavi halkalı ahtapot]]ta (''Hapalochlaena'') görülür. Bu zehri üreten Taricha cinsi semenderler en zehirli [[kuyruklu kurbağalar]] arasında sayılır. Tetrodotoksin, Tarichatoksin olarak da bilinir ve Taricho semenderleri bu zehre ismini vermiştir. Taricha granulosa ise Tarucha cinsi semenderler içinde en zehirlisi olarak gösterilir. Bayağı bahçe yılanı ''Thamnophis sirtalis'', evrimsel bir [Adaptasyon|uyumla]] bu zehire karşı direnç geliştirmiş olan olası tek avcıdır. Bahçe yılanı semenderi avladıktan sonra, [[bağışıklık sistemi]]nin etkili olarak çalışabilmesi için saatlerce dinlenmek zorunda kalır. Zehire karşı direnç geliştirmiş olan bahçe yılanının yaşadığı bölgelerdeki semenderler ise buna karşı daha yüksek düzeyde zehir geliştirmişlerdir.<ref>Conant, Roger. 1975. A Field Guide to Reptiles and Amphibians of Eastern and Central North America. Houghton Mifflin. Boston.</ref>
=== Kaliforniya kestanesi ve polinatör böcekler ===
[[Aesculus californica|Kaliforniya kestanesi]] (Aesculus californica) ile birlikte evrim geçirmemiş olan arı türleri arı kovanlarına yerleştirildiğinde, bu arı türleri çiçek nektarlarında bulunan bir nörotoksin olan [[eskuline]] karşı bir duyarlılık gösterebilirler. Bu duyarlılığın, sadece A. californica ile birlikte evrim geçirmemiş olan bal arıları ve diğer böceklerde mevcut olduğu düşünülmektedir.<ref>C. Michael Hogan (13 September 2008). [http://globaltwitcher.auderis.se/artspec_information.asp?thingid=82383&lang=us ''California Buckeye: Aesculus californica''], GlobalTwitcher.com</ref>
=== Akasya karıncası ve boğa boynuzlu akasya ===
[[Dosya:Pseudomyrmex ferruginea Ryan Somma.jpg|thumb|right|Akasya karıncası]]
[[Orta Amerika]]'da yaşayan bazı [[akasya]] türleri, içi boş dikenlere ve yapraklarının sapında [[nektar]] salgılayan gözeneklere sahiptir. ''Acacia cornigera'' ([[boğa boynuzlu akasya]]), dikenlerinin içine yuva yapan ve nektarla beslenen ''[[Pseudomyrmex ferruginea|Pseudomyrmex]]'' karıncalarına ev sahipliği yapar. Bu anlamda, akasya karıncası (''Pseudomyrmex ferruginea''), boğa boynuzlu akasyayı (''Acacia cornigera'') zararlı böceklerin saldırısına ve güneş ışığına ulaşmak için onunla rekabet eden diğer bitkilere karşı korur ve akasya ağacı da buna karşılık olarak karıncaya ve onun larvalarına besin ve korunak sağlar.
Bitki karıncaların barınabilmesi için içi boş dikenleri ve nektar salgılayan gözenekleri oluşturmuş, karıncalar da bitkiyi otçullardan koruyan davranış biçimini geliştirmişlerdir.<ref>[http://evolution.berkeley.edu/evolibrary/article/0_0_0/evo_33 Coevolution].[[Berkeley Üniversitesi]]
, erişim: 02 Kasım 2008 (İngilizce)</ref> Karıncalar bitkiye zarar veren her türlü böcek ve tırtılı öldürmenin yanı sıra bitkinin civarındaki araziyi yabani otlardan temizlemekte, gölge yapan yakındaki ağaçlara zarar vermektedirler.<ref name=Killer/> Boğa boynuzlu akasya ve karınca arasındaki bu ilişki ilk kez 1874'te [[doğa tarihçisi]] [[Thomas Belt]] tarafından gözlenmiştir.<ref name=Killer/> Bu ilişki birlikte evrimin bir sonucudur.<ref name=Killer>[http://www.killerplants.com/plant-of-the-week/20020204.asp Boğa boynuzlu akasya] Killerplants.com. Erişim:7 Kasım 2008. {{İng.}}</ref> Bununla birlikte, bazı karınca türleri karşılığında bitkiye yarar getiren herhangi bir şey vermeden de akasya ağaçlarından yararlandıklarından bu tür karınca türleri çoğu zaman 'hileci', 'sömürücü', 'hırsız' veya 'asalak' olarak nitelendirilirler.
=== Yukka çiçeği ve güve ===
[[Dosya:Yucca whipplei flower.JPG|thumb|right|''Hesperoyucca whipplei'']]
Bu [[Mutualimz|mutual]] [[simbiyoz]] ilişkide, avize ağacı olarak da bilinen ve genellikle Kuzey Amerika'nın güneyinde [[Meksika]]'nın [[Aşağı Kaliforniya]] ve [[ABD]]'nin [[Kaliforniya]] eyaletlerinde yaşayan [[yukka]] bitkisi (''Hesperoyucca whipplei''), istisnasız olarak sadece [[Prodoxidae|yukka güvesinin]] bir türü olan ''Tegeticula maculata'' tarafından tozlanır ve bu güvenin hayatta kalması da yukka bitkisinin varlığını sürdürmesine bağlıdır.<ref>{{cite journal | title = Pollination Partnerships Fact Sheet | journal = Flora of North America | year = 2004 | first = Claire | last = Hemingway | pages = 1–2 | url = http://www.fna.org/files/imported/Outreach/FNAfs_yucca.pdf | format = PDF | accessdate = 2011-02-18 | quote = Yucca and Yucca Moth}}</ref> Yukka güveleri, avize ağaçları arasında mevcut olan sadece bir türün çiçeklerini ziyaret ederler.
Bu türün çiçekleri üzerine konan dişi yukka güvesi, bitkinin tohumlarını yiyerek beslenirken aynı zamanda ağzındaki özel kısımlarda [[polen]]leri toplayarak büyük bir topak oluştururlar. Sadece dişi yukka güvesinin yaptığı bu tozlaşma olayında polen toplama işi de sadece geceleri ve akşam saatlerinde gerçekleşir. Bu polenler çok yapışkan olup güve bir sonraki çiçeği ziyaret ettiğinde bu polenleri de ağzında beraberinde götürür. Yukka bitkisi de çiçeklerinin derin ve gizli kısımlarında [[larva]]ların olası düşmanlarına karşı korunması için güveye yumurtalarını bırakabileceği güvenli bir yer sağlar.<ref>{{cite journal | doi = 10.1073/pnas.96.16.9178 | title = Forty million years of mutualism: Evidence for Eocene origin of the yucca-yucca moth association | journal = Proc. Natl. Acad. Sci. USA | date = 1999-08 | first = Olle | last = Pellmyr | pmid = 10430916 | coauthors = James Leebens-Mack | volume = 96 | issue = 16 | pmc = 17753 | pages = 9178–9183 | url = http://www.pnas.org/content/96/16/9178.full.pdf+html | format = PDF | accessdate = 2011-02-18}}</ref> Her iki türün sergilediği adaptasyonlar, bu iki canlının birbirlerine bağımlı bir hale gelecek şekilde evrildiklerinden birlikte evrim için örnek teşkil eder.
=== Ökaryot hücreler ve mitokondri ===
{{Ana|Endosimbiyoz kuramı}}
[[Ökaryot]] hücrelerin içindeki [[mitokondri]]nin varlığı, mitokondrinin konak hücredeki [[Hücre çekirdeği|çekirdekten]] farklı bir [[DNA]] dizisine sahip olması yüzünden birlikte evrime bir örnektir. Ökaryotik hücreler ile bakteriler arasında gerçekleşmiş olan kloroplast ve mitokondri devralımı, ökaryotların [[bakteri]]ler ile [[arkealar]] arasında gerçekleşen [[yatay gen transferi]] sonucu oluşmuş olduğunu düşündürmektedir. <ref>River, M. C. and Lake, J. A. (2004).
[http://www.nature.com/nature/journal/v431/n7005/full/nature02848.html "The ring of life provides evidence for a genome fusion origin of eukaryotes"]. Nature 431 (9): 152–5.</ref>
== Biyoloji alanı dışındaki kullanımları ==
Birlikte evrim öncelikli olarak biyolojik bir kavramdır, ancak diğer alanlarda da kıyaslamalı olarak kullanılmaktadır.
=== Teknolojide kullanımı ===
[[Yazılım|Bilgisayar yazılımı]] ve [[Bilgisayar donanımı|donanımı]] iki ayrı bileşen olarak kabul edilmesine rağmen aslında birlikte bir evrim geçirmiş olup karşılıklı olarak birbirlerinin gelişimlerine bağlıdırlar. Aynı şekilde, [[İşletim sistemi|işletim sistemleri]] ile [[Bilgisayar uygulaması|bilgisayar uygulamaları]], [[Web tarayıcısı|web tarayıcıları]] ile [[Web uygulaması|web uygulamaları]] da birbirlerine birlikte bir evrimle bağlı durumda bulunurlar.
Bütün bu sistemler, bir tür evrimsel bir süreç içinde adım adım birbirlerini ilerleterek birbirlerine bağlı bir duruma gelmişlerdir.
=== Algoritmalarda kullanımı ===
{{Ana|Evrimsel bilgisayım}}
Birlikte evrimsel algoritmalar, [[yapay hayat]] oluşturmanın yanında optimum seviyeye getirmede, oyun ve [[makine öğrenimi]]nde kullanılan bir algoritma sınıfıdır. Birlikte evrim yöntemleri, örneğin [[Daniel Hillis]] tarafından iletişim ağı sıralamasında ve [[Karl Sims]] tarafından yaşayan sanal varlıklar oluşturmada uygulanmıştır.
=== Kozmoloji ve astronomide kullanımı ===
[[Erich Jantsch]] "''The Self-organizing Universe''" isimli kitabında, [[evren]]deki tüm canlı ve cansız sistemlerin kendi kendini düzenleme organize etme ve iyileştirme kapasitesine sahip olduğunu, bu sürekli devam eden dengeyi koruma ve daha da yüksek bir seviyede düzen ve denge kurma çabası ile tüm evrenin evrimini böyle bir birlikte evrime dayandırmıştır.
[[Astronomi]] biliminde gelişmekte olan bir teori ise, [[kara delik]]ler ve [[galaksi]]lerin biyolojideki birlikte evrime benzer bir şekilde birbirlerine bağlı olarak gelişerek evrilmiş olabileceklerini belirtmektedir.<ref>{{cite journal|last=Britt|first=Robert|title=The New History of Black Holes: 'Co-evolution' Dramatically Alters Dark Reputation|url=http://www.space.com/scienceastronomy/blackhole_history_030128-1.html}}</ref>
== Ayrıca bakınız ==
*[[Birlikte adaptasyon]]
*[[Birlikte soy tükenmesi]]
*[[Eşeyli çatışma]]
*[[Lynn Margulis]]
*[[Modüler evrim]]
*[[Paralel evrim]]
*[[Türleşme|Simpatrik türleşme]]
*[[Teknolojik evrim]]
*[[Yakınsak evrim]]
== Kitaplar ==
| |||