|
[[Parçacık fiziği]]nde [[çekirdek kuvveti]]nden etkilenen [[atomaltı parçacık]]lara '''hadron''' adı verilir. Hadronlar [[temel parçacık]]lar olmayıp [[kuark]] ve karşı-kuarkantikuark olarak adlandırılan [[fermiyon]]lar ve [[gluon]] olarak adlandırılan [[bozon]]lardan oluşan [[bileşik parçacık]]lardır. Gluonlar kuarkları bir arada tutan [[kuvvetligüçlü etkileşim]]in taşıyıcısıdır.
Tüm atomaltı parçacıklar gibi hadronlar da [[Poincaré grubu]]nun gösterimilerine karşılık gelen şu [[kuvantumkuantum sayısı|kuvantumkuantum sayıların]]ı taşırlar: ''J<sup> PC</sup>''(''m''), burada ''J'' [[spin]], ''P'' [[parite]], ''C'' [[C paritesi]] ve ''m'' kütledir. Hadronlar ayrıca izosipin (veya [[G parite]]), s-çeşni gibi çeşni kuvantumkuantum sayıları taşıyabilir. Hadronları iki sınıfa ayırmak mümkündür:
* '''[[Baryon]]lar''' [[fermiyon]]dur. [[Atom çekirdeği]]nin yapıtaşıdırlar ve [[baryon sayısı]] olarak adlandırılan (''B'') korunan bir kuvantumkuantum sayısı taşırlar. Nükleonlar, yani proton ve nötronlar için ''B''=1'dir.
* '''[[Mezon]]lar''' [[bozon]]dur ve mezonlar için ''B''=0'dır.
Hadronların çoğu baryonların tüm kuvantumkuantum sayılarının ''[[kabuk kuark]]ların'' kuvantumkuantum sayılarından çıkarılabileceğini söyleyen [[kuark modeli]] sayesinde sınıflandırılabilir. Baryonlar için üç kabuk kuarkı söz konusu iken mezonlar bir kuark-antikuark çiftinden oluşur. Dolayısıyla her kuark ''B''=1/3 olan bir fermiyondur.
Uyarılmış baryon ve mezon durumları [[Rezonans (kuvantumkuantum alan kuramı)|rezonanslar]] olarak adlandırılır. Her taban durum hadronunun pek çok uyarılmış durumu olabilir ve deneylerde bunların yüzlercesi gözlemlenmiştir. Rezonanslar kuvvetli etkileşim aracılığıyla çok kısa sürelerde (yaklaşık 10<sup>−24</sup> saniye) bozunurlar.
Kuark sınıflandırmasının dışında kalan mezonlar da vardır. Bu mezonlar [[egzotik mezon]]lar olarak adlandırılır. Bunların arasında '''yapışkantopu[[gluontopu]]''', ''' karmamezon''' ve '''dörtkuarklı'''lar vardır. Günümüzde kuark modelinin dışında olarak bilinen tek baryon '''[[beşkuarklı]]'''dır. Bu baryonun varolabileceği kuramsal parçacık fizikçileri tarafında öngörülmüş olmakla birlikte [[Ocak, 2007]] itibariyle varlığı hakkında kesinleşmiş deney verisi bulunmamaktadır.
[[KuvvetliGüçlü etkileşim]]leri açıklayan temel kuram olan [[kuvantumkuantum renkdinamiği]]ne göre tüm hadronlar tek parçacık uyarılmış durumlarıdır. Bu kuram [[KRD skalası]]nın altındaki enerjilerde [[renk hapsolunurenkhapsi]]mu olarak adlandırılan bir özellik barındırdığı için bu uyarılmış durumlar temel alanlar olan kuark veya gluonlara değil, renk yükürenkyükü taşımayan bileşik hadronlara karşılık gelir.
[[KRD maddesi]]nin diğer fazlarında hadronlar yok olabilmektedir. Örneğin, KRD tarafından çok düşük sıcaklıkta ve düşük basınçta kuark-gluon etkileşiminin çok zayıflayacağını ve hapsolunumunrenkhapsinin ortadan kalkacağı öngörür. [[Asimptotik özgürlük]] olarak bilinen bu özellik, GeV ve TeV arasındaki enerji mertebelerinde deneysel olarak kanıtlanmıştır.
== İlgili maddeler ==
* [[Lepton]]lar
* [[Kuvantum renkdinamiği]], [[Kuark modeli]], [[Renk hapsolunumu|hapsolunumRenkhapsi]]
* [[Kuark yıldızı]]
* [[KRD madde]]
| 