Vikipedi

Kürtler: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmemiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
Hiroşi (mesaj | katkılar)
Devriyeler
38.944 değişiklik
Gerekçe: + Yapıcı olmayan değişiklik
Etiket: Elle geri alma
kürdistan yok
17. satır:
{{Ana|Kürdistan}}
 
[[Orta Doğu]]'da Kürtlerin tarih boyunca çoğunlukta yaşadığı coğrafî ve etnik bölge için kullanılan ''Kürdistan'' terimine ilk kez [[Büyük Selçuklu İmparatorluğu|Büyük Selçuklular]] döneminde rastlanır.<ref name="origin">{{Dergi kaynağı|son=Limbert|ilk=John|başlık=The Origins and Appearance of the Kurds in Pre-Islamic Iran|dergi=Iranian Studies|cilt=1|basım=2|yıl=1968|sayfalar=41-51|yayımcı=International Society for Iranian Studies adına Taylor & Francis, Ltd.|url=http://www.jstor.org/stable/4309997|erişimtarihi=27 Şubat 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20151126074628/http://www.jstor.org/stable/4309997|arşivtarihi=26 Kasım 2015|ölüurl=hayır}}</ref> Bununla birlikte, bu hususlarda çeşitli kanıtlar ve bilgiler de bulunmaktadır. Örneğin 1340'ta yazılmış olan ''Nezhetü'l Kulub'' isimli eserde Kürdistan vilayetine dair bilgiler yer almakta, vilayetin sınırları [[Arap Irak]]'ı, [[Huzistan Eyaleti|Huzistan]], [[Irak-ı Acem|Pers Irak]]'ı, [[Azerbaycan]] ve [[Diyarbakır]] olarak verilmiştir.<ref name="hakan" />[[Dosya:Kurdish-inhabited area by CIA (1992).jpg|küçükresim|upright=1.14|[[CIA]]'nin 1992 verilerine göre Kürtlerin yoğun olarak bulunduğu bölgeler.<ref>{{Web kaynağı|url=https://maps.lib.utexas.edu/maps/middle_east.html|başlık=Middle East Maps - Perry-Castañeda Map Collection - UT Library Online|erişimtarihi=4 Mart 2022|çalışma=maps.lib.utexas.edu|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220304221030/https://maps.lib.utexas.edu/maps/middle_east.html|arşivtarihi=4 Mart 2022|ölüurl=hayır}}</ref>|left]]
 
Selçuklulardan önce bölgede çoğunlukla hâkim olmuş olan Arapların, bölgeyi ''Kürdistan'' olarak adlandırmadıkları bilinmektedir.<ref name="hakan">{{Kitap kaynağı| başlık=Kurdish notables and the Ottoman state: evolving identities, competing loyalties, and shifting boundaries| ilk=Hakan | son=Özoğlu |yayımcı=SUNY Press | yıl=2004|isbn=0791459934}}</ref> ''Kürdistan'' teriminin Selçuklularca ortaya atılmasından önce Kürtlerin yaşadığı bölgelere farklı adlar verilmekteydi. Örneğin, Kürtlerin çoğunlukta yaşadığı bölgelerden olan ve bugünkü Orta Kürdistan'a denk gelen bölgeye ''el-Zavzan'',<ref name="brill" /> ''"Zewezan"''<ref>Yaqut El-Hamawî, Mucemu’l-Buldan, C. 3, Daru’s-Sadr, Beyrut 1977, s. 415</ref> veya ''"Zûzan el-Ekrad"'' (Kürd Zozanı) denmekteydi.<ref>Borîs James, Selahaddin ve Kürtler, Çev: Nazlı Bilgiç, Avesta Yay., Îstanbûl 2011</ref> Bununla birlikte, bu bölgenin tanımı pek kesin değildir; eksiksiz olarak nereden başlayarak nereye kadar uzandığı çok net değildir.
 
Bugün Kürtler, yoğun olarak [[Toros Dağları|Toros]] ve [[Zagros Dağları]]'nın kesiştiği, [[Mezopotamya]]'yı da içine alan; [[Doğu Anadolu Bölgesi|Doğu Anadolu]] ve [[Güneydoğu Anadolu Bölgesi|Güneydoğu]] bölgeleri; [[Irak]]'ın kuzeyi; [[İran]]'ın [[Kürdistan (İran)|Kürdistan]], [[Batı Azerbaycan]], [[Kirmanşah (şehir)|Kirmanşah]] ve [[Luristan Eyaleti|Luristan]] eyaletlerinde yaşarlar. Kürtlerin yoğunlukta yaşadıkları Orta Doğu'daki bu bölge için günümüzde''Kürdistan'' terimi de kullanılmaktadır. [[Azerbaycan]]'ın [[Zengilan]], [[Laçın]], [[Kubadlı]] ve [[Kelbecer]] [[Rayon (yönetim)|rayonlarında]] yaşayan Kürt nüfusu, bölge [[Ermenistan Silahlı Kuvvetleri]] tarafından ele geçirildikten sonra [[Azerbaycan]]'ın içlerine göçmek durumunda kalmışlardır.<ref>{{Web kaynağı |url=http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=69 |başlık=Azerbaycan'da Göçmen Sorunu |erişimtarihi=10 Eylül 2009 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20131005011953/http://www.eraren.org/index.php?Lisan=tr&Page=DergiIcerik&IcerikNo=69 |arşivtarihi=5 Ekim 2013 |ölüurl=evet}}</ref> Ayrıca göçlerle oluşmuş bir Kürt diasporası mevcutsa da, Kürt nüfusunun ezici çoğunluğu bu coğrafyada yaşamaktadır; bazı tahminler coğrafyadaki Kürt nüfusunu 22 milyon olarak söylemiştir.<ref name="nezan">{{Kitap kaynağı|son=Nezan|ilk=Kendal|bölüm=The Kurds: Current Position and Historical Background |başlık=Kurdish Culture and Identity| yayımcı= Zed Books Ltd.|yıl= 1996|isbn=1856493296}}</ref>
[[Dosya:Osmanli Ortadogu.jpg|küçükresim|upright=1.14|[[II. Abdülhamid]] döneminde, 1893 yılında basılmış olan, [[Osmanlı İmparatorluğu]]'nun [[Orta Doğu]]'daki topraklarını gösteren harita. Haritanın tam ortasında کردستان (Kürdistan) kelimesi bulunmaktadır.]]
Bununla birlikte, birçok kaynağa göre verilen demografik rakamlar genellikle tahminîdir. Sonuçta farklı tahminler baz alınarak Orta Doğu'da Türkiye, İran, Irak ve Suriye ile bunlara ek olarak Ermenistan'da bulunan Kürt topluluğunun toplam nüfusunun 30 milyonun üzerinde olduğu rahatlıkla söylenebilir.<ref name="sirkeci" />
 
''Kürtlerin diyarı'' anlamında olan [[Kürdistan]] teriminin, ilgili coğrafî bölgeyi tanımlamaktaki önemi ve kullanımının ötesinde, belirli bir etnik grubun ve kültürün yayıldığı bölgeyi tanımladığını ve bu sebeple sosyal ve siyasal bir kavram oluşturduğunu ortaya atanlar da olmuştur.<ref>{{Kitap kaynağı| başlık=Mustafa Barzani and the Kurdish liberation movement (1931-1961) | yazarlar=Mesud Barzani,Ahmed Ferhadi|yayımcı=Palgrave Macmillan|yıl=2003|isbn=031229316X|sayfalar=6-7}}</ref> Nitekim ''Kürdistan'' terimi (''Kürt'' terimiyle birlikte), siyasal olarak 20. yüzyıla kadar kullanılmamıştır.<ref name="hakan" /> Çağdaş bağlamda Kürdistan isminin kullanımı çeşitli siyasi anlaşmazsızlıklar beraberinde getirmektedir: Örneğin [[Türkiye]] geleneksel olarak Kürdistan teriminin kullanımının bölücü bir ima içerdiğini öne sürmektedir.<ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Democracy and human rights in multicultural societies|yazarlar=Matthias Koenig, Paul F. A. Guchteneire, Unesco| yıl=2007 | yayımcı=Ashgate Publishing, Ltd.| isbn=0754670309| sayfalar=95}}</ref>
== Günümüzde Kürtler ==
 
Satır 37 ⟶ 28:
Bu nedenle, özellikle Anadolu'nun batısında yaşayan Kürt kökenli nüfusun, Doğu ve Güneydoğu Anadolu'ya göre çok daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Ancak yukarıda belirtildiği gibi, [[nüfus sayımı|nüfus sayımlarında]] vatandaşlık esas alındığı ve etnik köken sorulmadığı için, Kürt kökenli nüfusun nerede daha yoğun olduğu konusunda kesin bir şey söylemek olanaksızdır.<ref name="mideastpattern">{{Kitap kaynağı|başlık=Middle East patterns: places, peoples, and politics|url=https://archive.org/details/middleeastpatter00held_0|son=Held|ilk=Colbert C.|eşyazarlar=Mildred McDonald Held|yıl=2000|isbn=0813334888|yayımcı=Westview Press| bölüm=The Turkish Population}}</ref> Ayrıca evlenmeler sonucu da nüfus karışmıştır. Bir kısım Kürt kökenli Türkiye vatandaşı ise başta [[Almanya]] olmak üzere çeşitli [[Batı Avrupa]] ülkelerine göç etmiştir.
 
Türkiye Cumhuriyeti'nde de, [[Suriye]] ve [[İran]]'daki gibi Kürt azınlığa yönelik çeşitli yasaklar konulmuş ve resmî bir [[Asimilasyon (sosyoloji)|asimilasyon]] politikası yürütülmüştür.<ref name="hakan">{{Kitap kaynağı|başlık=Kurdish notables and the Ottoman state: evolving identities, competing loyalties, and shifting boundaries|yayımcı=SUNY Press|yıl=2004|isbn=0791459934|ilk=Hakan|son=Özoğlu}}</ref><ref name="brill" /><ref name="inTR" /><ref name="rev">{{Dergi kaynağı| url=http://www.nybooks.com/articles/18624| başlık=Kurds in Turkey: The Big Change| cilt=53|basım=1| son=Kinzer| ilk=Stephen| dergi=The New York Review of Books| yıl=2006| ay=Ocak|erişimtarihi=14 Haziran 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20080724122212/http://www.nybooks.com/articles/18624|arşivtarihi=24 Temmuz 2008| ölüurl=hayır}}</ref><ref name="gunter">{{Kitap kaynağı|son=Gunter|ilk=Michael M.| başlık=The Kurds and the future of Turkey|url=https://archive.org/details/kurdsfutureoftur0000gunt| yayımcı=Palgrave Macmillan| yıl=1997| isbn=0312172656}}</ref><ref name="mvb">{{Dergi kaynağı| son=van Bruinessen| ilk=Martin| başlık=The Kurds in Turkey| dergi=MERIP Reports| cilt=121| ay=Şubat| yıl=1984| sayfalar=6-12, 14| yayımcı=Middle East Research and Information Project| url=http://www.jstor.org/stable/3011035|erişimtarihi=13 Haziran 2009|arşivurl=https://web.archive.org/web/20160325231311/http://www.jstor.org/stable/3011035|arşivtarihi=25 Mart 2016| ölüurl=hayır}}</ref> Bazı sosyal bilimcilere göre asimilasyon politikaları daha sonra ortaya çıkan, özellikle 1970'ler ve 1980'lerde ivme kazanan Kürt etnik kimliği bazlı Kürt milliyetçisi akımlarını beslemiş, bunların ortaya çıkmasına katkıda bulunmuştur.<ref name="hakan" /> [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|Cumhuriyetin ilanından]] sonra Kürt kimliği reddedilmiş,<ref name="mideastpattern" /> özellikle 1930'lar ve 1960'larda Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı bölgelerde bulunan Kürtçe isimli birçok yerleşim birimi ve coğrafî öğenin ismi değiştirilmiş, Kürtçe isimlerin yerini Türkçe isimler almıştır.<ref name="inTR" /> Bunun dışında kültürel alanda da değişiklikler yapılmış, örneğin Osmanlı metinleri çağdaş Türkçeye çevrilirken veya kullanılırken, bu metinlerde geçen ''Kürdistan'', ''Kürd'' gibi sözcükler yok sayılmış, metinden çıkarılmış, Kürt kökenli birçok tanınmış Osmanlı vatandaşının kökeninin Türk olduğu öne sürülmüştür.<ref name="inTR" /> Kürt dilinden Kürtçe isimlere ve Kürt folklorüne kadar kültürün birçok alanında yasaklar konulmuştur.<ref name="mideastpattern" /><ref name="mvb" />{{ortala|<gallery widths="250" heights="250">
Dosya:Kurdish women, Van, 1973.jpg|Geleneksel kıyafetleriyle [[Van]]lı Kürt kadınlar, 1973.
Dosya:Kurdish girl Ararat.JPG|[[Ağrı Dağı]]'nın önünde duran bir Kürt kız çocuğu, 2006.
Satır 55 ⟶ 46:
[[Dosya:Map of Kurdish-inhabited provinces of Iran, according to a poll in 2010.PNG|küçükresim|upright=1|Kürtlerin eyaletlerdeki yerleşimleri ve genel nüfus içindeki oranları. (2010)]]
[[Dosya:Mountain child.jpg|küçükresim|upright=1|[[İran]]'da Kürt bir kız çocuğu, [[Nevruz]] ateşiyle birlikte.]]
[[İran]]'da yaşayan Kürtler, çoğunlukla İran-Irak ve İran-Türkiye sınırında yaşamaktadırlar. Kürtlerin yoğunlukta yaşadığı ve "[[Doğu Kürdistan|İran Kürdistanı]]" (Kürtçe: کوردستانی ئێران ; ''Kurdistanî Iran'') olarak da adlandırılan bölge;<ref name="unpo">{{Web kaynağı | url = http://www.unpo.org/content/view/7882/115/ | başlık = Iranian Kurdistan | erişimtarihi = 15 Haziran 2009 | yayımcı = Unrepresented Nations and Peoples Organization | arşivurl = https://web.archive.org/web/20141023113349/http://www.unpo.org/content/view/7882/115/ | arşivtarihi = 23 Ekim 2014 | ölüurl = evet }}</ref> Batı Azerbaycan, Kürdistan ve [[İlam Eyaleti|İlam]] eyaletlerinin büyük bölümünü kapsamaktadır. Gerek çeşitli Kürt hareketleri, gerekse [[İran-Irak Savaşı]] dolayısıyla kırsal kesimlerdeki Kürt nüfusunun azaldığı gözlemlense de, ayrıntılı araştırmalar yapılmadığı için net veya ayrıntılı bilgi mevcut değildir.<ref name="nezan">{{Kitap kaynağı|başlık=Kurdish Culture and Identity|bölüm=The Kurds: Current Position and Historical Background|yayımcı=Zed Books Ltd.|yıl=1996|isbn=1856493296|son=Nezan|ilk=Kendal}}</ref>
 
Amerikan istihbarat teşkilatı kurumu [[CIA]] tarafından İran'da Kürt nüfusunun toplam nüfusun %7'sini bulduğu iddia edilmektedir. Aynı kuruma göre İran nüfusunun 66.429.284 olduğu zamanlarda bu oran (%7), yaklaşık 4 milyon 650 bin civarı bir sayı vermektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People | başlık = CIA World Factbook: Iran | erişimtarihi = 15 Haziran 2009 | yayımcı = CIA | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160212035811/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ir.html#People | arşivtarihi = 12 Şubat 2016 | ölüurl = hayır }}</ref> Ancak, İran nüfusunun 80 milyonun üzerine ulaşan artışıyla birlikte bazı tahminler, bu oranın artık 8 milyon civarında olduğunu söylemektedir.<ref name="nezan" /><ref>{{Web kaynağı|url=https://joshuaproject.net/countries/IR|başlık=Iran {{!}} Joshua Project|erişimtarihi=5 Mart 2022|çalışma=joshuaproject.net|arşivurl=https://web.archive.org/web/20220305073748/https://joshuaproject.net/countries/IR|arşivtarihi=5 Mart 2022|ölüurl=hayır}}</ref>
"https://tr.wikipedia.org/wiki/Kürtler" sayfasından alınmıştır