Babaî Ayaklanması: Revizyonlar arasındaki fark

'''Babai Ayaklanması''' ya da '''Babai İsyanı''' ya da '''Baba Resul Ayaklanması / İsyanı''', [[Ebu'l Vefâ el-Bağdâdî|Vefaiyye]] takipçilerinden [[Baba İlyas|Baba İlyas Horasani]] ve müridi [[Baba İshak]]’ın 1240 yılında [[Anadolu Selçuklu Devleti]] topraklarında çıkardığı ayaklanmadır. Ayaklanma [[Kahramanmaraş|Maraş]], [[Adıyaman]], [[Kahta]], [[Gerger]], [[Elbistan]], Kefersud (günümüzde adı [[Doğanyol]]), [[Harran]], [[Urfa]], [[Amasya]] ve [[Tokat (il)|Tokat]] bölgelerindeki Türkmen kitleleri arasında yayılmıştır.<ref>Salim Koca, sh.: 12</ref> Anadolu Selçuklu tarihindeki en büyük [[Türkiye Türkmenleri|Türkmen]] ayaklanmasıdır.<ref name="TDV">TDV, ''İslâm Ansiklopedisi,'' Cilt 4, Sahife 368-369.</ref><ref>Dursun Gümüşoğlu: Tâcü'l Arifîn es-Seyyid Ebu'l Vefâ Menakıbnamesi - Yaşamı ve Tasavvufi Görüşleri, Can Yayınları, 2006, s. 48</ref> Başlangıçta Güneydoğu Anadolu’da ortaya çıkan, daha sonra Orta Anadolu’ya yayılan ayaklanmada kadın, erkek, çocuk ve yaşlılarla birlikte bir araya gelen kalabalık Türkmen grupları etrafı yağmalayarak ilerledi ve karşılarına çıkan Anadolu Selçuklu kuvvetlerini birçok kez yenilgiye uğrattı. En sonunda Malya Ovası’nda, Anadolu Selçuklu ordusu içinde yer alan Frenk paralı askerlerinin atılganlığı sayesinde Türkmen savaşçıların büyük çoğunluğu imha edilerek ayaklanma bastırılmıştır. Devlet büyük bir tehlikeyi bu şekilde atlatmış olmasına karşın bu başarının ağırlığı altında kalmış, Anadolu Selçuklu Devleti’nin [[Moğol İmparatorluğu]]’nun vassalı haline gelmesinin önünü açmıştır. Dahası bu olayı izleyen yüzyıllarda ortaya çıkan ve Babai hareketi, [[Babailer]] Hareketi ya da [[Babailik]] olarak bilinen siyasi, toplumsal ve dini nitelikteki hareketin etkisi yıllarca sürmüştür. Yerli ve yabancı araştırmacılar, muhtemelen [[Mehmet Fuat Köprülü]] ve [[Abdülbaki Gölpınarlı]]’nın etkisinde kalarak Baba İlyas tarafından kurulmuş bir tarikatın var olduğu konusunda hemfikirdir. Buna karşın [[Ahmet Yaşar Ocak]]'a göre böyle bir tarikatın varlığını kabul ettirecek herhangi bir ipucuna rastlanmamaktadır.<ref>Ahmet Yaşar Ocak, sh.: 54</ref>

Ayaklanmanın propaganda, örgütlenme ve yönetilmesinde etkin olan unsurlar [[heterodoks]] dervişlerdir. Farklı tarikatlara mensup olsalar da, [[Melamilik]]<ref name="Salim Koca, sh.: 18">Salim Koca, sh.: 18</ref> akımının etkilerinin görüldüğü belirli bir tasavvuf anlayışına sahip kimselerdir. Moğol istilası nedeniyle Anadolu'ya göç eden bu dervişlerden bir kısmı kentlere yerleşirken, diğerleri kırsal alana yönelmiştir. Kırsal alanda faaliyet gösterenler Türkmen babaları olarak karşımıza çıkmaktadır. Bir kısmı aynı zamanda Türkmen boy şefleridir. Ayaklanmanın esas önderi Baba İlyas da böyledir. Şamanizmin kam – ozanlarına benzeyen, medrese eğitimi görmemiş bu dervişler bir halk İslamıİslam'ı anlatmaktadırlar. Bu halk İslamı Müslüman hükümdarlıkların desteklediği, yaygın, geleneksel, bu haliyle [[Doğu Ortodoksluk|ortodoks]] olarak tanımlanan [[Sünni]] anlayışının dışında, bu haliyle heterodoks olarak bilinen inanç sistemidir. Her zaman siyasi otoriteye muhalif ve ayaklanmaya eğilimli bir takım akımlar içinde görülmektedirler.<ref>Ahmet Yaşar Ocak, Sh.: 83 - 86</ref> Babai Ayaklanmasına katılan dervişlerin içinde, şeriat ve ahlak kurallarına uymayan, dini yasakları umursamayan, şarap ve esrar kullanan, aralarında homoseksüellerin de bulunduğu [[Kalenderilik|Kalenderi]]'in bulunduğu, belki de çoğunlukta olduğu belirtilmektedir.<ref>Ahmet Yaşar Ocak, Sh.: 89. 90</ref> Kalenderiler dışındaki dervişlerin, boy şefleri olmalarının da sayesinde birer [[zaviye]] açtıkları görülmektedir. Bu zaviyeler merkezi yönetim tarafından resmen tescil edilmiştir ve mali yönden vakıf arazileriyle desteklenmiş, ayrıca vergi bağışıklığı da sağlanmıştır. Böylece çok sayıda zaviye sahibi şeyh, varlıklı ve geniş bir aileye sahip oluyor, böylelikle önemli bir güç elde ediyorlardı. Bir kısmı tarih boyunca varlıklarını sürdürmüş ve Osmanlı dönemine kadar, hatta günümüze kadar gelebilmiştir.<ref>Ahmet Yaşar Ocak, Sh.: 86</ref>