1723-1727 Osmanlı-İran Savaşı: Revizyonlar arasındaki fark

[[İran]]'a 1502 yılından beri hâkim olan [[Safevîler]] ise bir süredir gerileme dönemi içindeydi ve sınırları çeşitli bölgelerden saldırıya uğruyordu. Nitekim [[Beluçlar|Beluç]] kabileleri 1698'den beri [[Kirman (eyalet)|Kirman]] bölgesine, Afgan [[Hotakîler]] 1717'den beri [[Horasan (İran)|Horasan]]'a, [[Lezgiler]] ise 1721'den beri [[Şirvan]]/[[Azerbaycan]] ve [[Dağıstan]]'a akınlarda bulunuyorlardı. Buna karşılık, Safevî Şahı [[Hüseyin Mirza|Hüseyin]]'in (1694-1722) 1700'lerin başından itibaren [[Hotakîler]]'e yönelik almaya çalıştığı önlemler [[Safevîler|Safevî Devleti]]'ni temelinden sarsan gelişmelere sahne oldu. [[Kandehar]]'daki Afgan kökenli tebaasını [[Şiilik|Şiileştirmeye]] girişen Şah Hüseyin [[Mir Üveys]] önderliğindeki isyanla karşılaştı. [[Kandehar]]'a vali olarak atanan [[Gurgin Han]]'a (Müslüman olan Gürcü Prensi XI. Georgi) karşı 1709'da ayaklanıp adıgeçeni hayatını kaybettiren Hotakîler, 1720 yılında ise [[Mir Üveysoğlu Mahmud Han]] komutasında [[Kirman Eyaleti|Kirman]]'a girip 8 Mart 1722'de [[Gülnabad Muharebesi]]'nde Safevî ordusunu mağlup ettikten sonra başkent [[İsfahan]]'ı kuşattılar. 23 Ekim 1722'de teslim olan Şah Hüseyin teslim olarak tahttan feragat etti ve Hotakîler İran başkentine hakim oldu. Şah Hüseyin'in oğlu [[II. Tahmasb]] ise [[Kazvin]]'e kaçarak kendini burada Şah ilan etti<ref>"XVIII. Asırda Osmanlı-İran Münasebetleri", İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara (2002), C.XII, s. 512</ref>.

Safevî Şahı [[II. Tahmasb]], [[İsfahan]]'ın Afgan Hotakî Prensi Mahmud tarafından ele geçirilip babası [[Hüseyin Şah]]'ın hapsedilmesinden sonra [[Kazvin]]'e yerleşerek İran tahtını geri alma mücadelesine girişti. Bunun için de [[Rusya Çarlığı|Rusya]]'yla barış yapması gerekiyordu. 23 Eylül 1723'te imzalanan [[Sen Petersburg Antlaşması]]'yla [[Rus-İran Savaşı (1722-1723)|1722-23 Rus-İran Savaşı]]'na son verilirken, [[Safevîler]] Rusya'ya [[Derbent, Dağıstan|Derbent]], [[Bakü]], [[Şirvan]], [[Gilan (eyalet)|Gilan]], [[Mazenderan Eyaleti|Mazenderan]] ve [[Gürgan|Esterabad]]'ı terkediyorlardı.<ref>Treaty of St Petersburg (1723), Alexander Mikaberidze, Conflict and Conquest in the Islamic World: A Historical Encyclopedia, Vol. I, ed. Alexander Mikaberidze, (ABC-CLIO, 2011), s. 850.</ref> Buna karşılık Rusya da İran tahtını ele geçiren Afgan Hotakîler üzerine ordu göndererek [[II. Tahmasb]]'ı yeniden tahta çıkarmayı taahhüt etti. Bununla birlikte, yaklaşık 61.000 kişilik ordusunun 37.000'ini kaybeden Rusya<ref>"The Cambridge History of Iran", William Fisher, P. Avery Bayne, G.R.G Hambly, C. Melville, Cambridge University Press (1991), c. 7. ISBN 978-0521200950</ref> bu yardımı sağlayabilecek kuvvette değildi. [[II. Tahmasb]]; Afganları İran topraklarından çıkartabilmek için Ruslardan sonra Osmanlılardan da yardım talep etti<ref>"Nader Şah", Sadık Rezazâde Şafak, Behzad Neşriyat, Tahran, s. 153</ref>.

[[İstanbul]] ve [[Sen Petersburg]]'daki müzakereler devam ederken [[Bağdat Eyaleti|Bağdat Valisi]] Hasan Paşa İran topraklarına taarruz ederek [[Kirmanşah (şehir)|Kirmanşah]]'ı zaptetti (16 Ekim) ve [[Aleşter]] civarında mevzilenmiş olan [[II. Tahmasb]]'ın [[sipahsalar]]ı (en kıdemli komutan) Ali Merdan'ın üzerine yürüdü. [[Silsile şehristanı|Silsile]] ve [[Delfan şehristanı|Delfan]] bölgesi askerlerinden oluşan İran birliğini [[Aleşter Muharebesi]]'nde kesin bir yenilgiye uğratan Osmanlı birliği karşısında Ali Merdan da çekilmiş olduğu [[Hürremabad]]'da itaatini arzedince, [[Luristan]] da (120 yıl sonra) Osmanlı egemenliğine girmiş oldu. Hasan Paşa 10 Kasım'da [[Senendec|Sine]] kalesini ele geçirince [[Erdelan]] Hanı Abbas Kulu Han da teslim oldu.

Osmanlıların bir ordusu [[Hemedan]]'ı kuşatırken Kafkasya bölgesindeki bir diğer ordu ise [[Safevîler|Safevî]] saflarına geçmiş olan Gürcü [[Muhammed Kulu Han]]'ın savunduğu [[Erivan|Revan]]'ın üzerine yürüdü. [[Tiflis Eyaleti|Tiflis Valisi]] [[Arnavut Recep Paşa]], [[Gori]] kalesi komutanı Yusuf Paşa ve [[Çıldır Eyaleti|Çıldır Valisi]] İshak Paşa'yla birlikte Muhammed Kulu Han'ın ordusunu [[Akçakal Muharebesi]]'nde yenilgiye uğrattı ve [[Kür Nehri]]'nin güneyine attı (17 Haziran). [[Tiflis]] Muhafızı [[Ahmed Arifî Paşa]] 24 Haziran'da kuşattığı [[Erivan|Revan]]'ın (İranlıların 12.000 kayıp vermelerinin ardından) kentini 7 Temmuz'da, kalesini ise 28 Eylül'de ele geçirdi. Kalenin teslimiyle ele geçirilen [[Şah Abbas]]'ın kılıcı (Şah Abbas 1605'te Revan'ı Osmanlılardan geri almıştı) da [[İstanbul]]'a gönderildi. Osmanlılar daha sonra [[Nahçıvan (şehir)|Nahçıvan]] ve [[Ordubad]]'ı topraklarına kattılar.

[[Köprülü Abdullah Paşa]] komutasındaki yaklaşık 20.000 askerlik orduyla [[Erdebil]]’den harekete geçerek Şikakî ve Şahseven aşiretlerine karşı yürüdü. Osmanlı ordusu İran birliklerini [[Areş]]’ten çekildikleri [[Çay]] boğazında yakaladı. 8 Mayıs’taki [[Arpaçay Muharebesi]]’nde yenilen İranlılar [[Mugan]] bozkırlarına dağılarak [[Kızılağaç Devlet Tabiatı Koruma Alanı|Kızılağaç]]’a çekildiler.

Osmanlı birlikleri dört cephede ayrı ayrı zaferler kazanırken, Hemedan seraskeri [[Eyyubizade Ahmed Paşa]] Kasım ayında ana Osmanlı ordusuyla Hotakîlerin elindeki [[İsfahan]]’a doğru ilerledi. 20 Kasım’daki [[Ancedan Muharebesi]]’nde Kürt süvarilerin bir başka Sünni orduya karşı savaşmayı reddedip çekilmeleri üzerine Osmanlı ordusu yenildi ve [[Hemedan]]’a çekildi. Hotakîler, kuzeyde [[Zencan (şehir)|Zencan]], [[Abhar]] ve [[Tarim]]’i geri aldı.

Bu çerçevede Hotakîlerce [[Hemedan]]'daki [[Eyyubizade Ahmed Paşa]]'ya önce Hacı İsmail ardından ise Molla Nusret adlı elçiler gönderilerek barış teklifinde bulunuldu. Ana Osmanlı ordusunun [[Kirmanşah (şehir)|Kirmanşah]]'tan [[Hemedan]]'a gelerek taarruza hazırlandığı bir dönemde müzakereler başladı (23 Eylül). 4 Ekim'de ise 12 maddelik bir antlaşma üzerinde uzlaşıldı. Bu [[Hemedan Antlaşması|Antlaşmaya]] göre;

* Hotakîler, Andecan Muharebesinden sonra işgal ettikleri [[Zencan (şehir)|Zencan]], [[Sultaniye, Zencan|Sultaniye]] ve [[Abhar]]'ı Osmanlılara iade ettiler (10. madde).