Dar Geçit Muharebesi: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
düzeltme |
k Anlam ayrımı sayfalarına verilen bağlantı asıl maddeye bağlandı. |
||
26. satır:
}}
{{Müslümanları Maveraünnehir'i fethi kutusu}}
'''Dar Geçit Muharebesi''' ({{Dil|ar|وقعة الشعب}} ''Vakatüşşib'') Tahtakaraça Geçidi'nde (Günümüzde [[Özbekistan]]) [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'nin büyük bir ordusu ile [[Türkeş Devleti]] arasında Temmuz 731'de üç gün boyunca süren çatışmadır. [[Türkeş Devleti]], [[Semerkant]]'ı kuşatıyordu ve şehrin komutanı [[Sevre bin Hür]], [[Horasan (İran)|Horasan]]'ın yeni atanan valisi [[Cüneyd el-Mürrî]]'den yardım talebinde bulunmuştu. Cüneyd'in 28.000 kişilik ordusu geçitte Türkeş Devleti'nin saldırısına uğradı ve Emevî ordusu kendini kurtarmayı ve Semerkant'a ulaşmayı başarsa da çok büyük kayıplar verdi; Bir yardım amacıyla Türkeş güçlerine arkadan saldırmaları emredilen Sevre'nin 12.000 askeri neredeyse yok edildi.
Tüm Emevi döneminin en ayrıntılı anlatımlarından biri olup günümüze ulaşan [[Taberî]]'nin ''[[Peygamberler ve Melikler Tarihi|Tarihi]]'' muharebenin, on yıl boyunca Müslümanların [[Orta Asya]]'ya yayılmasını durdurup veya tersine çevirdiğini söyler. Horasan ordusunun uğradığı kayıplar, uzun vadede Emevî rejimini zayıflatan ve yirmi yıl sonra Horasan'da başlayan [[Abbâsî İhtilâli]]'nde yıkılmasına neden olan Hilafet'in metropol bölgelerinden takviye sevkine yol açtı.
== Arka plan ==
[[Maveraünnehir]] bölgesi, 7. yüzyılın ortalarında [[Müslümanların İran'ı fethi|Müslümanların İran]] ve [[Horasan (İran)|Horasan]]'ı fethinden sonra, I. Velid ({{Hükümdarlık dönemi|705|715}}) döneminde [[Kuteybe bin Müslim]] komutasındaki Suriye merkezli [[Emevîler|Emevî Halifeliği]]'nin Müslüman Arapları tarafından fethedildi.{{Kdş|Blankinship|1994|ss=19, 29-30}} Bölgenin yerli [[İran halkları|İranlı]] ve [[Türk halkları|Türk]] sakinlerinin ve özerk yerel yöneticilerin sadakatleri değişken kaldı ve 719'da [[Tang Hanedanı|Çinlilere]] ve vassalları [[Türkeş Devleti]]'ne (Türk aşiret konfederasyonu) Müslümanlara karşı askeri yardım için bir dilekçe gönderdiler.{{Kdş|Blankinship|1994|ss=109-110}} Buna karşılık 720'de Türkeş Devleti saldırıları başladı ve yerli [[Soğdya]] halkı Halifeliğe karşı ayaklanmalar başlattılar. Bunlar Horasan valisi Said bin Amr el-Haraşi tarafından büyük bir gaddarlıkla bastırıldı, ancak 724'te halefi [[Müslim bin Said el Kilabi]], [[Fergana Vadisi|Fergana]]'yı ele geçirmeye çalışırken büyük bir felaket yaşadı ("[[Susuzluk Günü]]" olarak adlandırılır).{{Kdş|Blankinship|1994|ss=125-127}}{{Kdş|Gibb|1923|ss=61-67}} Sonraki birkaç yıl boyunca Emevî kuvvetleri savunmayla sınırlı kaldı. İslam'a dönen yerlilerin (''[[mevali]]'') vergilerini kaldırarak yerel nüfusun desteğini kazanma ve yatıştırma çabalarında bulunuldu ancak bunlar gönülsüzdü ve kısa sürede tersine döndüler, sert Arap eylemleri yerel seçkinleri daha da yabancılaştırdı. 728'de Türkeş işgali ile birleşen büyük çaplı bir ayaklanma, [[Semerkant]] çevresindeki bölge hariç, Maveraünnehir'in çoğunun Halifelik güçleri tarafından terk edilmesine yol açtı.{{Kdş|Blankinship|1994|ss=127-128}}{{Kdş|Gibb|1923|ss=67-70}}
Durumu tersine çevirme umuduyla, 730 başlarında Halife [[Hişâm bin Abdülmelik]] ({{Hükümdarlık dönemi|723|743}}) Horasan'a yeni bir vali atadı. Bu vali son zamanlarında [[Sind]]'in huzura kavuşturma ile meşgul olan deneyimli general Cüneyd el-Mürrî idi. Cüneyd'in [[Ceyhun]]'u geçtikten sonra 7.000 süvari eskortuna ihtiyaç duyması ve önceki yıl [[Baykend Muharebesi|zorlu bir seferde]] [[Buhara]]'ya kadar ilerleyen selefi [[Aşras el-Sulami]] ordusuyla bağlantı kurmak için at binerken [[Kağan]] [[Suluk Çor]] tarafından saldırıya uğraması, o zamanki zorlu güvenlik durumunu göstermektedir. Zorlu bir çarpışmadan sonra, Cüneyd ve eskortu saldırıyı geri püskürtmeyi başardı ve el-Sulami'nin güçleriyle bağlantı kurdu. Türkeş ordusu kuzeye, Semerkant'a doğru çekilirken, Buhara ve Soğdya'nın çoğu kısa süre sonra kurtarıldı. Müslüman ordusu onu takip etti ve şehrin yakınında yapılan bir savaşta zafer kazandı. Cüneyd daha sonra askerleriyle birlikte [[Merv]]'de kışlamak üzere geri çekildi.{{Kdş|Blankinship|1994|s=155}}{{Kdş|Gibb|1923|ss=72-73}} Kış aylarında, daha önce Müslüman yönetimi altında hareketsiz olan [[Toharistan]]'daki Amuderya'nın güneyinde isyanlar patlak verdi. Cüneyd, [[Belh]]'e gitmek zorunda kaldı ve isyanı bastırmak için 28.000 adamını orada dağıttı. 731'in başlarında Türkeşler Semerkand'ı kuşattığında ve şehrin valisi Sevre bin Hür'den yardım çağrıları geldiğinde, bu durum onu ciddi anlamda yetersiz bıraktı. Ordunun kıdemli Horasanlı Arap liderlerinin, güçlerini yeniden bir araya getirmek için beklemesini ve Ceyhun'u 50.000'den az adamla geçmemesini tavsiye etmesine rağmen Cüneyd, Semerkant'ın kurtarılmasına hemen yürümeye karar verdi.{{Kdş|Blankinship|1994|ss=155-156}}{{Kdş|Gibb|1923|s=73}}{{Kdş|Kennedy|2001|s=43}}
47. satır:
== Neticesi ve etkisi ==
[[Dosya:Caliphate 740-en.svg|küçükresim|280px|En geniş haliyle [[Emevîler|Emevî Halifeliği]] (yeşil) {{Yaklaşık|740}}. [[Horasan (İran)|Horasan]] ve [[Maveraünnehir]] haritanın en kuzey doğusundadır.]]
Cüneyd, ordusunun toparlanması için 731 Ekimine kadar yaklaşık dört ay Semerkant'ta kaldı. Bu arada Türkeşler, kuşattıkları Buhara'ya doğru yola çıktılar. Cüneyd yine onlarla muharebede karşılaşmaya karar verdi ve Kasım ayı başlarında Türkeşleri bir takım bozguna uğratmayı ve [[Mehregan]] günü girdiği Buhara'da kuşatmayı kaldırmayı başardı. Cüneyd daha sonra Merv'e döndü ve Semerkant'ta 800 kişilik bir askeri garnizon bıraktı. Türgeş kış için kuzeye çekildikten sonra, şehrin Müslüman sakinlerini tahliye etti.{{Kdş|Blankinship|1994|s=160}}{{Kdş|Gibb|1923|s=75}}
| |||