Başkanlık sistemi: Revizyonlar arasındaki fark
[kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Etiket: 2017 kaynak düzenleyici |
tartışma sonucu birleştirme |
||
1. satır:
{{taraflı|Nisan 2017}}
{{Hükûmet biçimleri haritası}}
{{Yürütme erki}}
'''Başkanlık sistemi''',
''[[Başkan]]'' unvanı, başkanlık sistemine sahip her ülkede kullanılmıyor. Aynı şekilde, başkan unvanı bazen diğer sistemler tarafından da kullanılır, örneğin [[Yarı başkanlık sistemi|yarı başkanlık sistemlerindeki]] başkanlar. Çoğu durumda büyük ölçüde törensel olan [[parlamenter sistem]]li cumhuriyetlerin devlet başkanlarına da başkan denir. Diktatörler veya tek partili devletlerin liderlerini de genellikle başkan unvanını kullanırlar.
Başkanlık sistemi, [[Amerika|Amerika anakarasında]] egemen olan yönetim biçimidir. Burada 22 devletinden 19'u başkanlık cumhuriyetidir, istisnalar [[Kanada]], [[Belize]] ve [[Surinam]]'dır. [[Orta Afrika]] ve [[Orta Asya]]'da da yaygındır. Buna karşılık, en az sayıda başkanlık cumhuriyeti Avrupa'da.
== Özellikleri ==
Satır 102 ⟶ 105:
| isbn = 978-0-8166-5677-6}}</ref> Başkanın görevini esasen anti-demokratik görür ve başkanlık sisteminin vatandaşların başkana adeta ibadet etmesiyle sonuçlandığını, bunun da sivil katılımı zayıflattığını savunur.<ref>{{Web kaynağı | yazar = David Sirota | başlık = Why cult of presidency is bad for democracy | yayıncı = [[San Francisco Chronicle]] | tarih = 22 Ağustos 2008 | url = http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/c/a/2008/08/21/EDCQ12G3M0.DTL | erişimtarihi = 29 Ocak 2017 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20111209204948/http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=%2Fc%2Fa%2F2008%2F08%2F21%2FEDCQ12G3M0.DTL | arşivtarihi = 9 Aralık 2011 | ölüurl = hayır }}</ref>
Başkanlık sistemini savunan [[Liberal Demokrat Parti (Türkiye)|Liberal Demokrat Parti]] eski genel başkanı [[Cem Toker]] de Türkiye'deki [[Cumhurbaşkanlığı Hükûmet Sistemi|başkanlık sisteminin]], başkanlık sistemi tanımıyla bir alakası olmadığını savunarak<ref>{{Web kaynağı | url = https://twitter.com/tokcem/status/1142155872149364736 | başlık = https://twitter.com/tokcem/status/1142155872149364736 | erişimtarihi = 27 Ağustos 2021 | dil = Türkçe | çalışma = Twitter | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210827153651/https://twitter.com/tokcem/status/1142155872149364736 | arşivtarihi = 27 Ağustos 2021}}</ref> bu sisteme (
=== Kuvvetler ayrılığı ===
Satır 116 ⟶ 119:
== Başkanlık sistemi ile yönetilen ülkeler ==
=== Başbakansız başkanlık sistemleri ===
{{Sütun-başla}}
{{Sütun-
*{{bayrak|Angola}}
*{{bayrak|Benin}}
*{{bayrak|Bolivya}}
*{{bayrak|Brezilya}}
*{{bayrak|Şili}}
*{{bayrak|Kolombiya}}
*{{bayrak|Komorlar}}
*{{bayrak|Kosta Rika}}
*''{{bayrak|Kıbrıs}}''
*{{bayrak|Dominik Cumhuriyeti}}
*{{bayrak|Ekvador}}
*{{bayrak|Eritre}}
*{{bayrak|El Salvador}}
*{{bayrak|Gambiya}}
{{Sütun-3}}
*{{bayrak|Gana}}
*{{bayrak|Guatemala}}
*{{bayrak|Honduras}}
*{{bayrak|Endonezya}}
*{{bayrak|Kenya}}
*{{bayrak|Liberya}}
*{{bayrak|Malavi}}
*{{bayrak|Maldivler}}
*{{bayrak|Meksika}}
*{{bayrak|Nikaragua}}
*{{bayrak|Nijerya}}
*{{
*{{bayrak|Panama}}
*{{bayrak|Paraguay}}
{{Sütun-3}}
*{{bayrak|Filipinler}}
*{{bayrak|Senegal}}
*{{bayrak|Seyşeller}}
*{{bayrak|Sierra Leone}}
* ''{{bayrak|Somaliland}}''
*{{bayrak|Güney Sudan}}
*{{bayrak|Türkiye}}
*{{bayrak|Türkmenistan}}
*{{bayrak|Amerika Birleşik Devletleri}}
*{{bayrak|Uruguay}}
*{{bayrak|Venezuela}}
*{{bayrak|Zambiya}}
*{{bayrak|Zimbabve}}
{{Sütun-sonu}}
=== Başbakanlı başkanlık sistemleri ===
Aşağıdaki ülkelerde, başkanın yanında bir [[başbakan]] makamının (resmi ismi değişebilir) bulunduğu ülkelerdir. Başkan hala hem devletin hem de hükümetin başıdır ve başbakanın rolleri çoğunlukla cumhurbaşkanına yardımcı olmaktır. Başbakan'ın fiilen hükümet başkanı ve cumhurbaşkanının devlet başkanı olduğu Beyaz Rusya, Gabon ve Kazakistan istisnalardır.
{{Sütun-başla}}
{{Sütun-3}}
* ''{{bayrak|Abhazya}}''
* {{flag|Arjantin}}
* {{bayrak|Beyaz Rusya}}
* {{bayrak|Burundi}}
* {{bayrak|Kamerun}}
* {{bayrak|Orta Afrika Cumhuriyeti}}
* {{bayrak|Fildişi Sahili}}
* {{bayrak|Cibuti}}
{{Sütun-3}}
* {{bayrak|Ekvator Ginesi}}
* {{bayrak|Gabon}}
* {{bayrak|Gine}}
* {{bayrak|Kazakistan}}
* {{bayrak|Kırgızistan}}
* {{bayrak|Peru}}
* {{bayrak|Ruanda}}
{{Sütun-3}}
* {{bayrak|Güney Kore}}
* {{bayrak|Tacikistan}}
* {{bayrak|Tanzanya}}
* {{bayrak|Togo}}
* {{bayrak|Tunus}}
* {{bayrak|Uganda}}
* {{bayrak|Özbekistan}}
{{Sütun-sonu}}
=== Türkiye'de başkanlık sistemi ===
Başkanlık sistemi, ''Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemi'' ismi ile de biliniyor. [[2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumu|2017 referandumu]]'yla kabul edilen ve 9 Temmuz 2018 tarihinden itibaren uygulanmaya başlanan bu sistemde,<ref name="yazicioglu">{{haber kaynağı |yazar1=Yıldız Yazıcıoğlu |başlık=Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Resmen Başladı |url=https://www.amerikaninsesi.com/a/cumhurbaskanligi-hukumet-sistemi-resmen-basladi/4474926.html |erişimtarihi=26 Nisan 2020 |eser=Amerika'nin Sesi |tarih=9 Temmuz 2018 |dil=Türkçe |arşivurl=https://web.archive.org/web/20201202125156/https://www.amerikaninsesi.com/a/cumhurbaskanligi-hukumet-sistemi-resmen-basladi/4474926.html |arşivtarihi=2 Aralık 2020 |ölüurl=hayır }}</ref> yürütme yetkisi ve görevi, cumhurbaşkanı tarafından, anayasaya ve kanunlara uygun olarak kullanılır ve yerine getirilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 | başlık = Mevzuat Bilgi Sistemi | erişimtarihi = 24 Ekim 2021 | çalışma = www.mevzuat.gov.tr | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20210724183959/https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=2709&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5 |arşivtarihi= 24 Temmuz 2021 | ölüurl = hayır }}</ref>
Cumhurbaşkanlığı, cumhurbaşkanlığı teşkilatı hakkındaki 1 sayılı cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenmiştir. 1 sayılı cumhurbaşkanlığı kararnamesi, 539 maddelik mufassal bir kararnamedir. Bu kararname, cumhurbaşkanlığının her yönünü ayrıntılarıyla düzenlemektedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=1&MevzuatTur=19&MevzuatTertip=5 | başlık = Mevzuat Bilgi Sistemi | erişimtarihi = 24 Ekim 2021 | çalışma = www.mevzuat.gov.tr | arşivengelli = evet |arşivurl= https://web.archive.org/web/20200720183003/https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=1&MevzuatTur=19&MevzuatTertip=5 |arşivtarihi= 20 Temmuz 2020 | ölüurl = hayır }}</ref>
Bu sisteme geçişle beraber [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]'nin kimi yetkileri, [[Türkiye cumhurbaşkanı|cumhurbaşkanına]] aktarıldı.<ref name="sarac">{{haber kaynağı |yazar1=Nurullah Sarac |başlık=Türkiye'nin yeni yönetim sistemi hakkında bilmek istediğiniz her şey |url=https://tr.euronews.com/2018/07/10/yeni-sistem-hakkinda-bilmeniz-gerekenler |erişimtarihi=26 Nisan 2020 |tarih=10 Temmuz 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180712233702/https://tr.euronews.com/2018/07/10/yeni-sistem-hakkinda-bilmeniz-gerekenler |arşivtarihi=12 Temmuz 2018 |ölüurl=hayır }}</ref> [[Cumhurbaşkanı]], devletin başıdır. Yürütme yetkisi, cumhurbaşkanına aittir. Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde, cumhurbaşkanı [[siyasi parti|partili]] olabilir.<ref name="sarac" /> 2007 yılında yapılan anayasa değişikliğinden sonra 2014 yılından itibaren cumhurbaşkanı, halk tarafından seçilmektedir. Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde bakanlar da cumhurbaşkanı tarafından meclis dışından atanabilmektedir.<ref name="gokkus">{{haber kaynağı |yazar1=Beraat Gokkus |başlık='Yeni Türkiye' yürürlükte: Yeni sistem ile değişecek 10 şey |url=https://tr.euronews.com/2018/07/09/-yeni-turkiye-de-erdogan-ile-degisecek-10-sey |erişimtarihi=26 Nisan 2020 |tarih=9 Temmuz 2018 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20191130160415/https://tr.euronews.com/2018/07/09/-yeni-turkiye-de-erdogan-ile-degisecek-10-sey |arşivtarihi=30 Kasım 2019 |ölüurl=hayır }}</ref> Cumhurbaşkanlığı Başdanışmanı [[Mehmet Uçum]]’un, ''16 Nisan'' başlıklı kitabında belirttiği gibi, cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemini şöyle tanımlıyor: “Cumhurbaşkanı siyasî kararları verme konusunda tek yetkilidir. Bakanların hiçbir siyasî yetkisi ve meclise karşı sorumluluğu yoktur, cumhurbaşkanının 'teknik çalışma ekibi'dirler."<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.worldcat.org/oclc/1066742383|başlık=15 - 16 Temmuz'dan cumhurbaşkanlığı sistemine Türkiye'nin demokratik birliği mücadelesinde yeni aşama 16 Nisan|tarih=2018|sayfalar=79-80|yer=Cağaloğlu, İstanbul|seri=1. Basım|ad=Mehmet|soyadı=Uçum|isbn=978-605-171-783-8|oclc=1066742383}}</ref> Cumhurbaşkanının görev süresi beş yıldır. Bir kimse en fazla iki defa cumhurbaşkanı seçilebilir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanligi/gorev_yetki/#:~:text=Adayl%C4%B1k%20ve%20Se%C3%A7imi%20(Madde%20101)&text=Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1n%C4%B1n%20g%C3%B6rev%20s%C3%BCresi%20be%C5%9F%20y%C4%B1ld%C4%B1r,fazla%20iki%20defa%20Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1%20se%C3%A7ilebilir. | başlık = T.C.CUMHURBAŞKANLIĞI : Görev ve Yetkiler | erişimtarihi = 28 Mayıs 2021 | çalışma = www.tccb.gov.tr | arşivurl = https://web.archive.org/web/20150721115535/https://www.tccb.gov.tr/cumhurbaskanligi/gorev_yetki/#:~:text=Adayl%C4%B1k%20ve%20Se%C3%A7imi%20(Madde%20101)&text=Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1n%C4%B1n%20g%C3%B6rev%20s%C3%BCresi%20be%C5%9F%20y%C4%B1ld%C4%B1r,fazla%20iki%20defa%20Cumhurba%C5%9Fkan%C4%B1%20se%C3%A7ilebilir. | arşivtarihi = 21 Temmuz 2015}}</ref> Değişen sistemle birlikte meclis tarafından çıkarılan [[yasa]]lar azalmış, [[Cumhurbaşkanlığı kararnamesi|kararnameler]]in sayısı ise artmıştır.<ref>{{haber kaynağı |soyadı1=Erem |ad1=Onur |başlık=Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi: 24 Haziran 2018’den bugüne kaç kanun çıktı, kaç kararname yayımlandı? |url=https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-48788902 |erişimtarihi=26 Nisan 2020 |eser=BBC News Türkçe |tarih=28 Haziran 2019 |dil=Türkçe |arşivurl=https://web.archive.org/web/20190629221513/https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-48788902 |arşivtarihi=29 Haziran 2019 |ölüurl=hayır }}</ref> Cumhurbaşkanı kararnameler yoluyla [[Yasama organı|yasama yetkisi]]ni de kullanmaktadır.<ref name="ozturk">{{haber kaynağı |soyadı1=Öztürk |ad1=Fundanur |başlık=Cumhurbaşkanlığı hükûmet sisteminde TBMM'nin yetkileri ve görevleri ne olacak? |url=https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44737074 |erişimtarihi=26 Nisan 2020 |eser=BBC News Türkçe |tarih=1 Ekim 2018 |dil=Türkçe |arşivurl=https://archive.today/20190521204934/https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-44737074 |arşivtarihi=21 Mayıs 2019 |ölüurl=hayır}}</ref> Türkiye’deki bütün [[Kanun (hukuk)|kanun]], [[kanun hükmünde kararname]], [[cumhurbaşkanlığı kararnamesi]], [[tüzük]] ve [[yönetmelik]]lere Mevzuat Bilgi Sistemi'nden ulaşılabilir.
== Ayrıca bakınız ==
|