Adaptif radyasyon: Revizyonlar arasındaki fark

'''Adaptif radyasyon''' veya '''adaptif yayılım''' ([[Latince]]: ''adaptare'' – uyumlandırmak; ''radiatus'' – yayılarak) , [[evrimsel biyoloji]]de hızlıca çoğalım gösteren bir [[tür]] veya [[soy]] içinde [[ekotip]]ler husule getirerek [[ekolojik]] ve [[fenotip]]ik çeşitliliğe yol açan, aynı zamanda yeni türlerin meydana gelmesinde büyük rol oynayarak birçok farklı grupların [[evrim]]ine hizmet eden olayı tanımlayan terim.<ref name="Schluter2000">{{Dergi kaynağı | soyadı = Schluter | ad = Dolph | başlık = The Ecology of Adaptive Radiation | yıl = 2000 | yayıncı = Oxford University Press | isbn = 0-19-850523-X | sayfalar =10-11| url = http://www.google.com/books?id=Q1wxNmLAL10C&pg=PA10 |erişimtarihi= 8 Kasım 2011 |arşivurl= https://web.archive.org/web/20120525050108/http://www.google.com/books?id=Q1wxNmLAL10C&pg=PA10 |arşivtarihi= 25 Mayıs 2012 | ölüurl =hayır}}</ref> Bu süreç, son bir atadan başlayarak [[türleşme]]ye ve canlı [[organizma]]ların farklı çevre şartlarında ve yaşam ortamlarında yararlanabilecekleri, farklı [[Morfoloji (biyoloji)|morfolojik]] ve [[fizyoloji]]k özelliklerin [[fenotip]]ik [[adaptasyon]]larına yol açar.<ref name="Schluter2000" /> Bu anlamda adaptif yayılım, az çeşitlilik gösteren bir türün çevre şartlarına özel [[uyumAdaptasyon|uyumlar]]lar geliştirerek daha yüksek oranlarda çeşitlenmesi ve yayılmasıdır. Bunun yanında adoptif yayılım, daha önce işgal edilmemiş ve yararlanılmayan farklı [[ekolojik niş]]lerin kullanılabilmesi de sağlar.

Adaptif radyasyon sonucu [[türleşme]] [[evrim]]in temel mekanizmalarından biri olarak kabul edilir. Adaptif radyasyonun itici güçleri, birçok evrimsel süreçlerde olduğu gibi [[Popülasyon (biyoloji)|popülasyon]] içindeki [[genetik varyasyon]]lar ve [[doğal seçilim]]dir (örneğin, tür içindeki bireyler arasında var olan [[Türiçi rekabet|rekabet]] yüzünden oluşan seçilim baskısı gibi).<ref>Brigitte Meinhard: ''Abiturprüfung Bayern Biologie GK.'' Stark Verlagsgesellschaft mbG & Co. KG, 2009, ISBN 9783894490966, S. 2004-4</ref> Adaptif yayılım oluşumlarına dair özellikle ilgi çekici olan örnekler, [[volkanik]] faaliyetler sonucu [[okyanus]] yüzeylerinde beliren yeni [[ada]]lar ile karalarda volkanik etkinliğin görüldüğü bölgelerin yakınlarında, çökmeler sonucu da oluşabilen tatlı su [[göl]]lerinin canlılar tarafından yeni yaşam alanları olarak kullanılmaya başlanması ve orada koloniler oluşturmasıdır. Bu yeni yaşam alanları başlangıçta sadece çok az sayıda tür veya türler tarafından keşfedilirler. Böylece bu yeni ve tenha bölgelere yerleşen türler, eski yaşadıkları geniş kapsamlı ve karışık evrimsel örüntülere sahip olan ve birçok çeşitli türleri barındıran yaşam alanlarında olduğundan daha az rekabet şartlarına sahip olurlar. Genelde uzun zamana yayılan evrimsel gelişmelere kıyasla bu ortamlarda çok kısa bir zaman içinde (birkaç 1000 veya 10.000 yıl içinde) birçok çeşitli türler oluşur.<ref>In Bakterienkulturen können morphologisch unterscheidbare Stämme binnen drei Tagen entstehen: Paul B. Rainey & Michael Travisano (1998): Adaptive radiation in a heterogeneous environment. Nature 394: 69-72</ref> Çok kısa zaman içinde evrimsel gelişmelerin görülebileceği böyle bir durum ise sadece bu yeni yaşam alanlarının daha önce canlı türleri tarafından işgal edilmedikleri ve yerleşilmedikleri durumlarda görülür. Burada başka bir ilginç örnek ise, daha önce üzerinde çeşitli canlı türlerin yaşadığı ve coğrafi veya ekolojik olarak birbirleriyle ilişkili olan adaların parçalanarak ayrılmalarından sonra, zaman içinde diğerlerinden yalıtılan ve izole kalmaya başlayan bir ada üstündeki canlı popülasyonların da morfolojik olarak birbirlerinden farklılaşmaya ve [[türleşme]]ye başlamasıdır. Yalnız bu durumda hızlandırılmış bir şekilde yeni tür oluşumlarının kendisini göstermeleri beklenmemelidir. Hızlı şekilde gelişen bir türleşme olayında, bir türün rekabet ettiği diğer türler olmadan büyük miktarda kaynaklara (özellikle [[besin]] kaynaklarına) sahip olabilmesi çok önemli gibi görünüyor. Adaptif yayılımı kolaylaştıran ve destekleyen etkenler bu anlamda henüz işgal edilmeyen boş [[ekolojik niş]]ler olmaktadır.

* Vücut yapısının ve [[morfolojiMorfoloji (biyoloji)|morfolojinin]]nin değişmesi

* Wilson, E. et al. ''Life on Earth,'' by Wilson, E.; Eisner, T.; Briggs, W.; Dickerson, R.; Metzenberg, R.; O'brien,R.; Susman, M.; Boggs, W.; (Sinauer Associates, Inc., Publishers, Stamford, Connecticut), c 1974. Chapters: ''The Multiplication of Species; Biogeography,'' pp 824–877. 40 Graphs, w species pictures, also Tables, Photos, etc. Includes [[Galapagos|Galápagos IslandsAdaları]], [[Hawaii]], and [[Avustralya|Australia]] subcontinent, (plus [[St. Helena]] Island, etc.).