|
Gediz Ovası, çoğunlukla [[Manisa]] ili içinde yer alan, [[Gediz Nehri]] tarafından sulanan bir ova. [[Sarıgöl]]<nowiki/>den başlayan ova Manisa'nın batı kısmına kadar uzanan geniş bir coğrafyayı kapsamaktadır. Gediz ovasının uzunluğu 150 km ve genişliği 20 km kadar bulmaktadır. Coğrafi olarak [[Bozdağlar|Boz dağlar]] ile güneyinde yer alan [[Küçük Menderes Ovası]]<nowiki/>ndan ayrılmaktadır. Gediz Ovasının diğer kolu ise [[Yunt Dağları]] ile kuzeyindeki [[Bakırçay Ovası]]<nowiki/>ndan ayrılmaktadır. Jeopolitik konum olarak Yunt Dağlara, [[Bakırçay]], Boz dağlar ve Küçük Menderesin arasında kalan bir ovadır.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.ova.gen.tr/gediz-ovasi.html#:~:text=Gediz%20Ovas%C4%B1,%20Ege%20b%C3%B6lgesinde%20yer,alan%20K%C3%BC%C3%A7%C3%BCk%20Menderes%20Ovas%C4%B1ndan%20ayr%C4%B1lmaktad%C4%B1r.|başlık=Gediz Ovası, Oluşumu ve Özellikleri - ova.gen.tr|erişimtarihi=2020-08-25|çalışma=www.ova.gen.tr}}</ref>
{{Belirleme listesi bilgi kutusu
[[Dosya:Gediz ovası.jpg|küçükresim|290x290pik|Gediz Ovasının Konumu]]
| belirleme1 = Ramsar
Türkiye'nin en verimli ovalarından olmakla beraber, genel olarak [[sultaniye üzümü]] ve [[Mısır (bitki)|mısır]] üretilir.
| belirleme1_ad = Gediz Deltası
| belirleme1_tarih = 15 Nisan 1998
| belirleme1_sayı = 945<ref name="ramsar">{{Web kaynağı | url = https://rsis.ramsar.org/ris/945 | başlık = Gediz Delta | yayımcı = [[Ramsar Sözleşmesi|Ramsar]] Sites Information Service | dil = İngilizce | erişimtarihi = 20 Ağustos 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20170227082024/https://rsis.ramsar.org/ris/945 | arşivtarihi = 27 Şubat 2017 | ölüurl = no }}</ref>
}}
'''Gediz Deltası''', [[Gediz Nehri]]'nin [[İzmir]]'in [[Çiğli]], [[Menemen]] ve [[Foça]] ilçeleri sınırlarında, [[İzmir Körfezi]]'nin doğusundan [[Ege Denizi]]'ne döküldüğü yerde oluşturduğu [[Delta (coğrafya)|deltadır]]. Başta [[flamingo]]lar olmak üzere şu an nesli tükenme tehlikesi ile karşı karşıya olan [[tepeli pelikan]], [[mahmuzlu kız kuşu]], [[akça cılıbıt]], [[Yalıçapkınıgiller|yalı çapkını]] gibi 281 çeşit kuş türüne ev sahipliği yapmaktadır. Avrupa flamingo nüfusunun %30'u da bu bölgede yaşamaktadır. Pek çok kuş türüne ev sahipliği yapan deltadaki [[Çamaltı Tuzlası]]'nda [[İzmir Kuş Cenneti]] yer almaktadır.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.visitizmir.org/tr/ilce/cigli/nasil-gelmeli/izmir-kus-cenneti | başlık = İzmir Kuş Cenneti | yayımcı = visitizmir.org | erişimtarihi = 20 Ağustos 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180212054119/http://www.visitizmir.org/tr/ilce/cigli/nasil-gelmeli/izmir-kus-cenneti | arşivtarihi = 12 Şubat 2018 | ölüurl = no }}</ref> 1998'de [[Türkiye'deki Ramsar alanları listesi|Ramsar alanı]] ilan edilen deltanın [[Dünya Mirası]] olarak listelenmesi için Kasım 2019'da resmî başvuru yapıldı.<ref name="ramsar"/><ref>{{Web kaynağı | url = https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmir-buyuksehir-belediye-baskani-tunc-soyer-acikladi-gediz-deltasi-unesco-yolunda/41074/156 | başlık = İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer açıkladı: Gediz Deltası UNESCO Yolunda | yayımcı = İzmir Büyükşehir Belediyesi | tarih = 26 Kasım 2019 | erişimtarihi = 28 Kasım 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20191128145150/https://www.izmir.bel.tr/tr/Haberler/izmir-buyuksehir-belediye-baskani-tunc-soyer-acikladi-gediz-deltasi-unesco-yolunda/41074/156 | arşivtarihi = 28 Kasım 2019 | ölüurl = no }}</ref> Delta ayrıca [[Önemli Kuş Alanı]] statüsündedir.<ref name="iba">{{Web kaynağı | url = http://datazone.birdlife.org/site/factsheet/gediz-delta-iba-turkey | başlık = Gediz Delta | yayımcı = BirdLife International | dil = İngilizce | erişimtarihi = 16 Mayıs 2020 | ölüurl = no | arşivurl = https://web.archive.org/web/20171110102725/http://datazone.birdlife.org/site/factsheet/gediz-delta-iba-turkey | arşivtarihi = 10 Kasım 2017}}</ref>
== Tarihi ==
401 km uzunluğundaki Gediz Nehri'nin, İzmir Körfezi'ne doğru 400 km² genişliğindeki ovasıdır. Gediz 17.500 km² büyüklüğündeki havzasının sularını toplamaktadır. Delta kareye benzer bir [[graben|çöküntü alanında]] oluşmuştur. Delta çevresinde volkanik kütleler bulunur. Foça Tepeleri kuzeybatıdan, Dumanlı Dağ kuzeydoğudan, [[Yamanlar Dağı]] doğudan deltayı kuşatır. Delta Üçtepeler-Maltepe doğrultusunda Yeditepeler sırtıyla iki bölüme ayrılmıştır.<ref name="ertug">{{Web kaynağı | soyadı1 = KAYAN | ad1 = Prof. İlhan | soyadı2 = ÖNER | ad2 = Prof. Ertuğ | başlık = SEDİMANTOLOJİK VE PALEONTOLOJİK VERİLERLE GEDİZ DELTA OVASINDA (İZMİR) ALÜVYAL JEOMORFOLOJİ ARAŞTIRMALARI | url = http://dergipark.gov.tr/download/article-file/234578 | yayıncı = Ege Coğrafya Dergisi | erişimtarihi = 30 Ekim 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180408080150/http://dergipark.gov.tr/download/article-file/234578 | arşivtarihi = 8 Nisan 2018 | ölüurl = yes }}</ref>
Ovanın geçmişi MÖ 2000 yıllarına kadar gitmektedir. İlk yerleşimden itibaren gıda ihtiyacını gidermek için aktif olarak kullanılmıştır. Ovayı; [[Hititler]], [[Frigler]], [[İyonya|İyonyalılar]], [[Lidyalılar]], [[Ahameniş İmparatorluğu|Persler]], [[Antik Roma|Romalılar]], [[Bizanslılar]], [[Saruhanoğulları]] ve [[Osmanlı İmparatorluğu|Osmanlıların]] dahil pek çok medeniyet kullanmıştır.
== Yerleşim ==
Her deltada olduğu gibi Gediz Nehri de burada yatak değiştirerek akar. Önceki yatak [[Menemen]]'den güneye doğru, körfezin ortasında, [[Karşıyaka]] batısında denize ulaşmaktaydı.<ref name="ertug"/> 1886'da nehir önceden de kullandığı başka bir yatağa çevrilmiştir. Nehir çok fazla taşkın yaptığından halk tarafından "Cadı Gediz" olarak isimlendirilmiştir. 19. yüzyılın sonlarına doğru nehrin taşıdığı alüvyonlar körfezin sığlaşmasına neden olmuş, gemi geçişleri sorun olmaya başlamıştır. Küçük Menderes'in [[Efes]] Limanı'nı, Büyük Menderes'in [[Milet]] Limanı'nı yok ettiği gibi, Gediz Nehri'nin de İzmir Limanı'nı yok edeceğinden korkulmuştur. Yapılan kanallar ve setlerle ırmağın akış yönü değiştirilmiştir. Osmanlı Devleti'nin en büyük akarsu çalışması olan nehir yatağı değişikliği yirmi yılda bitirilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | başlık = Gediz Nehri ve İzmir Körfezi | url = http://www.milliyet.com.tr/gediz-nehri-ve-izmir-korfezi/ege/haberdetayarsiv/25.07.2004/39865/default.htm | yayıncı = milliyet.com.tr | erişimtarihi = 30 Ekim 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181031005407/http://www.milliyet.com.tr/gediz-nehri-ve-izmir-korfezi/ege/haberdetayarsiv/25.07.2004/39865/default.htm | arşivtarihi = 31 Ekim 2018 | ölüurl = no }}</ref>
Bölge çoğunlukla tarım arazisi olarak kullanılsa da [[Manisa]], [[Akhisar]], [[Turgutlu]] gibi büyük şehirler kurulmuştur. Bu yerleşimler ovayı bozması yanı sıra [[1.derece deprem bölgesi]] olan Manisa'yı da tehlikeye sokuyor.
== KaynakçaNehir Taşmaları ==
[[Dosya:Gediz taştı.jpg|küçükresim|402x402pik|2019 yılındaki nehir taşmasından bir görüntü, (45 haber)]]
{{Kaynakça}}
Zamanında [[Gediz Nehri]]'nin [[Cadı Gediz]] olarak lakaplanmış olmasının sebebi, hala daha devam eden nehir taşmalarıdır. Gediz nehri özelikle sık yağmur yağdığı dönemlerde büyük miktarda taşarak arazilere ve hayvanlara büyük ölçüde zarar vermektedir.
== Tehditleri ==
{{İzmir-taslak}}
Gediz nehri, bilinçsiz gübreleme ve fabrika atıkları yüzünden oldukça kirlenmiş yaşanamaz hale gelmiştir. Bu atıklar, tarım arazilerini oldukça olumsuz etkilemekte, verimliliğini azaltmakta ve çölleştirmektedir. Doğa koruma dernekleri, Gediz Nehrinde kirlenmenin devam etmesi halinde çok kısa bir süre içinde ovanın kullanılamaz hale geleceğini söylemektedir.
Diğer bir tehdit ise bilinçsiz yer altı suyu kullanmasıdır. Az maliyet için yeryüzüne yakın suları kullanarak hem obruk oluşmasına hem arazinin uzun vadede verimliliğini kaybetmesine yol açmaktadır.
[[Kategori:İzmir'deki yeryüzü şekilleri]]
[[Kategori:İzmir'deki korumalı bölgeler]]
[[Kategori:Türkiye'deki Ramsar alanları]]
[[Kategori:Türkiye'deki Önemli Kuş Alanları]]
[[Kategori:Türkiye'deki deltalar]]
[[Kategori:Çiğli]]
[[Kategori:Menemen]]
[[Kategori:Foça]]
[[Kategori:İzmir Körfezi]]
[[Kategori:Gediz Nehri]]
| 