Baruch Spinoza: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
Nietzche’nin Güç istenci ve Spinoza’nın Kudret dediği var kalma direnci. Etiketler: Mobil değişiklik Mobil ağ değişikliği |
Ethica'nın "Etiğine" dair eklemelerin yapılması gerekmekteydi. Spinoza üzerine yaptığım okumaları da kullanmak, ortaya dökmek istediğimi de söylemeliyim. |
||
111. satır:
Sonuç olarak Spinoza'nın elbette bir özgürlük anlayışı söz konusudur ve bu anlayış şaşırtıcı olmayacak kadar kesin bir nitelikle onun mantıksal sistemine derinden bağlıdır. Spinoza için ''özgürlük'', ''insanın kendi doğasında mevcut olan zorunluluklara uyması durumudur''. Özgürlük, zorunluluğun tanınmasıdır. Bu argüman, zorunlu olarak her tür özneyi ve öznelliği dışta bırakan Spinozacı sistemden ileri gelmektedir. İnsan teki, Tanrı'nın görünümlerinden biri olduğu için, her şeyi yöneten yasalar bu insan tekini de yönetir ve onun kararı bu durumda olsa olsa bu yasalara uymak durumudur ki, burada bir özgürlükten söz edilemez. Spinoza'nın tüm sistemini kurarken ''saf ve tarafsız bir mantıkçının'' konumuna çekilmeye çalıştığını söyleyebiliriz ve tutumu özellikle özgürlük konusunda belirgindir. Eylemleri yalnızca kendisi tarafından belirlenen şey özgürdür ve bu insan olamaz, olsa olsa Tanrı olabilir. İnsan eylemliliği ise zorunlu olarak belirlenmiştir. Buna bağlı olarak özgür insan, Spinoza'ya göre, içinde bulunduğu ve kendisini belirleyen zorunlulukların farkında olan, bunların bilgisine sahip olan insandır. Bu anlamıyla felsefi sisteminde Spinoza, daha yüksek bir algı düzeyine çıkmış, duygularını denetim altına alabilen, kendisinin ve dünyanın kavrayışına sahip olmayı ''özgür insan'' olarak tanımlar.
=== İyi ve Kötü ===
Spinoza, Ethica'nın 4. Bölümünün ön sözünde bu konuya değinir. Kendi için [[İyi ve kötü|iyi ve kötüyü]] anlatmak için öncesinde mükemmellik ve kusurluluk (Çiğdem Dürüşken, Ethica çevirisinde tamlık ve eksiklik kelimelerini önermiştir)<ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2012, sayfa 237.</ref><ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 309.</ref> kavramlarını anlatmakla yola koyulur.
Mükemmelliğin birincil anlamının, insanların düşünce dünyasındaki tamamlanmış, gerçekleşmiş olan olduğunu, kusurluluğun ilk anlamının ise yine insanların düşünce dünyasındaki tamamlanmaktan uzak, eksikliği bulunan, olmamış olan olduğunu söyler.<ref>[http://www.gutenberg.org/files/3800/3800-h/3800-h.htm#chap04 Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 310.]</ref> Bunu açıklamak üzere, tıpkı Spinoza'nın yaptığı ev örneği kullanılabilir: Bir [[Osmanlı padişahları listesi|Osmanlı Padişahı]], [[selamlık]] ve [[Harem|haremlik]] bölümlerine sahip olmayan bir sarayı tamamlanmamış görecektir. Öteki yandan, bir [[İngiltere hükümdarları listesi|İngiltere Hükümdarı]] için bu sarayın, bu bakımdan kusuru yoktur. Oysa Spinoza açısından doğada hiçbir eksiklik yoktur. Çünkü Tanrı ya da doğa adlı tözün varoluşu zorunlu olduğundan bir noksanlık içeremez. Öyle olsaydı, varoluş kavranamaz olurdu. Ona göre insanlar, şeylerin nedenlerinin birebir bilgisine sahip olmadığından iyi ve kötüyü icat etmişlerdir. Bununla birlikte, insanların tekil olarak şeyleri ele almaktansa dünyayı tümel kavramlarla anlatmayı benimsediğini söyler.<ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 312.</ref> Spinoza, bunu konformist bir tavır olarak görür. Çünkü böylesine bir yaklaşımın altında yer alan ereksel nedenselliktir. Spinoza, ereksel nedenselliğe karşıdır çünkü Tanrı ya da Doğa karar veremez. Karar vermesi, onun bir sonuç doğurması demektir. Sonuçlandırma oluşturması, Doğa üzerinde bir sınırlama oluşturacağı için ereksel nedensellik, Spinoza için açık olarak bir çelişkidir. Ona göre insan ön yargısının, hayalinin ürünüdür.<ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 91.</ref>
İnsanların ön yargısının sebebi ise Ethica'nın 1. Bölümünün 2. Tanımından ve 2. Bölümünün 1. Önermesinden anlaşılabilir.
'''1. Bölümün 2. Tanımı'''
Bir şey kendisiyle aynı doğadan başka bir şeyle sınırlanabiliyorsa, o şeye kendi cinsinde sonlu denir. Örneğin bir cismin sonlu olduğunu söyleriz, çünkü her zaman daha büyüğünü düşünebiliriz. O halde bir düşünce de başka bir düşünceyle sınırlanır. Ama bir cisim bir düşünceyle sınırlanmaz, bir düşünce de bir cisimle sınırlanmaz.<ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 33.</ref>
'''2. Bölümün 1. Önermesi'''
Düşünce Tanrının bir sıfatıdır, yani Tanrı düşünen varlıktır.<ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 109.</ref>
Bu cümlelerden belirlenebilir ki insan zihni sınırlıdır. Tanrının zihni ise sonsuz biçimde sonsuz şey düşünebilir. Tanrıda tüm tekil düşünceler bulunduğu için Tanrının düşüncesi sınırlanamaz ve sınırlandırılamaz. Fakat insan, Tanrı ya da Doğa adlı tözün bir tavrı olduğundan yeni fikirler benimseyip, fikirlerinin gerçeği ne kadar temsil ettiğine göre gerileme veya ilerleme gösterecektir. Böylece başka fikirleri karşılaştırmak, insan için zorunlu olacaktır. Bundan ötürü, Spinozacı perspektifte tek bir düşünce, hiçbir şey ifade etmez. O yüzden "bir düşünceyi başka bir düşünce sınırlandırır"<ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 109.</ref>, diyor.
'''Mükemmellik''' ile '''kusurluluk''' kavramlarını izah ettikten sonra, iyi ve kötünün, '''bu iki kavramın''' varyasyonları, yeni şekilde söylenmeleri olduğunu belirtir. Lakin burada Spinoza, günlük yaşama bu kadar sirayet etmiş olan, iyi ve kötüyü, bir görelilik anlayışı ile bırakıp kenara çekilmez. Bu kelimelerin üzerinde durmak gerektiğini söyleyip<ref>Ethica, Çiğdem Dürüşken(çev.), Alfa Yayınları, İstanbul, 2018, sayfa 313.</ref>, iyi olanın bizi gerçeğe, tam olana yani Tanrı'ya yaklaştıracağını, kötü olanın bizi yalana, sahteye yani ölüme, hiçliğe götüreceğini söyler. [[Etik]], insanın Tanrı derecesine ulaşma çabasıdır. Spinoza felsefesinin de temel amacı budur. Hatta meşhur kitabının ismi bu yüzden Ethica idir. Tüm bu yaklaşımlar, Spinoza'nın olumlamacı bir felsefe oluşturduğunun kanıtıdır.
== Spinoza'nın etkileri ==
| |||