Sander düzlükleri: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmemiş revizyon] |
İçerik silindi İçerik eklendi
k →top: şablon düzenleme |
Yelizyildiz (mesaj | katkılar) Değişiklik özeti yok |
||
1. satır:
[[File:Skeiðarársandur, Iceland.jpg|thumb|right|260px|Buzulun Ucundaki Sander Düzlüğü (Skeiðarársandur)]]
'''Sander düzlükleri''' ya da '''Sander ovaları''' bir kumul veya çukur olarak da adlandırılan bir buzulun ucundaki eriyik suyla yıkanan buzul çökeltilerinden oluşan düz ovalardır.Buzul aktığı zaman alttaki kaya yüzeyini, ezerek enkazla birlikte taşır.Buzulun burnundaki eriyik sular, büyük kayaların tortul yükünü Sander düzlüğü üzerine taşır ve daha küçük parçacıklar çökmeden önce daha fazla yol alırlar.<ref name="http://https://en.wikipedia.org/wiki/Outwash_plain">[http://https://en.wikipedia.org/wiki/Outwash_plain]</ref>
Buzullardan çıkan aşırı derecede sediment yüklü akarsuların taşımış oldukları malzemeyi, buzuldan belirli bir mesafe uzaklıkta birikmesiyle oluşurlar.Daha çok kum, çakıl gibi küçük unsurlu malzemeden oluşur.Buzul devirleri, stadial ve fazların sayısına göre birden fazla düzlük
halinde gelişebilirler. İnterglasyal dönemlerde yarılırlarsa taraçalar (sandur taraçaları) haline de dönüşürler.<ref>{{kitap kaynağı|ad1=Buzul Jeomorfolojisi|yazar1=Cihan ALTUN}}</ref>
İzlanda'da Jeotermal aktivitenin buzulların erimesini hızlandırması ve çökeltilerin eriyik suları hızlandırması nedeniyle sander düzlükleri yaygın görülür.<ref name="http://https://en.wikipedia.org/wiki/Outwash_plain" />
== Oluşum ==
[[Dosya:Lómagnú with sand blowing.jpg|thumb|right|260px]]▼
Sanderler, [[Svalbard]], [[Kerguden Adaları]] ve [[İzlanda]] gibi buzlu bölgelerde bulunur.Buzullar ve buz dağları yavaş yavaş inişleri esnasında altta yatan kayaları erittikleri için içerisinde büyük miktarda silt ve tortu içerirler.Böylece buzulun ucunda eriyen su buzulda uzaklaşır ve geniş bir ovaya yerleşir.Bir sander ovasında orjinal yatakları yeniden işleyen yüzeysel örgülü devreler bulunabilir.Jeotermal göllerin etkisiyle buz bloklarının eridiği yerlerde depresyon alanları bulunur.
Buzullardaki, buzul nehirlerinin çıkış şekli tipik olarak dağınık ve kanallaşmamıştır.Düzenli [[Jeotermal]] aktivitenin yanısıra volkanik aktivite yüzlerce yıldır büyük buzul patlamalarına neden olur.Bu da büyük miktarda tortu taşımasına neden olur. Güney [[Quebec]]'in (St. Lavrance) önemli bir bölümünü oluşturan Gaspe Yarımadası [[Pleistosen]] buzul devrinden kalma Paleo-Sander örneğini içerir.<ref name="http://https://en.wikipedia.org/wiki/Outwash_plain" />
[[Image:Lómagnú and Skeiðarárjökull.jpg|thumb|600px|center|İzlanda'daki Skeiðarársandur'un batı kenarı, yaygın drenaj kanallarını göstermektedir.]]
== Örnek Sander Düzlüğü ==
izlanda'nın Güneydoğu kıyısında [[Vatnajökull]] yeraltı mavnası ile deniz arasında geniş bir kumlu çoraklık olan yaklaşık 1300 km'lik bir alanı kaplayan Skeiðarársandur dünyanın en büyük sander düzlüğüdür.En son 1996'da buzulun altındaki volkanik patlamalar buzulun patlamasına yol açmıştır.Bu nedenle küçük seller meydana geldi.İzlanda'nın etrafını saran Halka yol zarar görmüştür fakat günümüzde onarılmış durumdadır.
1996 [[jökulhlaup]] [[Grímsvötn]] yanardağı patlaması sonucu pik akışı 200-400 m<sup>3</sup> olarak tahmin edilmiştir.Gígjukvísl'de buzulun 12 m'ye kadar yakın mesafesinde büyük tortu birikimi meydana gelmiştir.Skeiðarársandur'un erozyon modelleri 1996'da 1997'de 2001'de çekilen tekrar tekrar geçmeli lazer [[LİDAR]] ile ölçülen santimetre ölçekli yükseklik farklarına bakılarak ölçülmektedir.
1996 yılında [[jökulhlaup]] ' daki toplam birikimlerin net kazancının yarısı selden 4 yıl sonra aşınmıştır.Sander düzlüğündeki bu iki nehir, büyük ölçüde farklı erozyon kalıplarına sahiptir.Çökme erozyondaki farklılık Gígjukvísl'nin aktığı 2 km'lik terminale yakın bir açma ile doğrudan doğruya sander ovasına akan Skeiðarán atfedilebilir.Gígjukvísl nehri, en yüksek düzeyde tortu oluşumunun gerçekleştiği ve daha sonra en büyük erozyonun gerçekleştiği yerdir.Bu masif jökulhlaup mevduatlarının kısa vadede büyük bir Jeomorfik etkiye sahip olabileceğini ancak yüzey gerilemesindeki net değişimin bir kaç yıl sonrasına kadar asgari düzeyde olabileceğini göstermektedir.<ref name="http://https://en.wikipedia.org/wiki/Outwash_plain" />
Skeiðarársandur'un difuzden kanalize bir dağıtıcı sisteme kadar gözlenen, en çok tortu yatağının bulunduğu proksimal bölgedeki akarsuyun gelişimde önemli bir etkisi olmuştur.Bununda birlikte tüm sander boyunca aktif bir şekilde artışı sağlamak için dağınık, çok noktalı bir dağıtım sistemi olmalıdır.Buzul geri çekilmesinin bir ürünü olan Skeiðarársandur'da birikim sistemi sedimentin dinamik konfigirasyonlarda ovaya dağılım gösteren farklı kanal modellerinin birden fazla bölgesi bulunur.<ref name="http://https://en.wikipedia.org/wiki/Outwash_plain" />
== Kaynakça ==
[[Kategori:Glasiyoloji]]
[[Kategori:Yeryüzü şekilleri]]
| |||