Çöl verniği
Çöl verniği ya da kaya verniği kurak ortamlarda görülen kaya yüzeyleri üzerinde bulunan siyahımsı ve kızılımsı tabaka verniktir. Çöl verniği genellikle bir mikrometre kalınlığındadır ve nanometre ölçü katmanını temsil eder.[1] Bu durum için kullanılan diğer terimler kaya oksitlenmesi ve çöl küfüdür, fakat çok nadir kullanılır.
Oluşumu değiştir
Mn ve Fe-oksitlerle kil minerallerinin karışımından ibaret çok ince bir yığışım oluşturur. Son olarak,rüzgâr içinde hızla taşınan kum ve silt parçacıklarının çarpması etkisiyle de ana kayaçta ufalanmalar gelişebilir.Hemen hemen organik maddeler ve iz elementleri dizisi bulunmaktadır.[2]
Yapısı değiştir
Bilim adamları ilk başta verniğin kaya tabakalarından çıkarılan maddeler tarafından yapıldığını düşünüyorlardı.Fakat mikroskopik ve mikro kimyasal gözlemler verniğin büyük bir bölümünün rüzgârlar tarafından getirilen kil olduğunu gösterir.[3] Clay daha sonra görür ki subsrat kaya çölde yüksek sıcaklığa ulaştığında kimyasal olarak birlikte tepkimeye girer, bu tepkime de yağış ve çiy önemlidir. Siyah çöl verniğinin önemli bir özelliği manganezin yüksek konsantrasyonuna sahip olmasıdır. Manganez ağırlğının sadece %0.12 sini oluşturan yer yüzeyinin kabuğunda nispeten nadirdir. Fakat siyah çöl verniğinde magnezyum 50 ya da 60 kat daha çok verimlidir. Bu önemli zenginleştirme ortamlarda yaygın organik besinlerde az olan oksitleyici magnezyum mikropları tarafından düşünülmesine sebep olmuştur. pH’ ı 7.5 in üzerinde olan mikro ortam yoğunlaşan magnezyum mikropları için yaşanılması zordur. Böyle durumlarda magnezyum az (demir-zengin)turuncu vernikler gelişir.Sırasıyla nemli ve kurak iklimlerle ilişkili olan magnezyum-zengin ve demir-zengin verniklerini değerlendiren magnezyum/demir için bir alternatif varsayım önerilmiştir. Çöl verniği kaya altında olanın kimliğini sık sık gizler ve farklı kayalar verniği muhafaza etmek ve kabul etmek için değişken güçlere sahiptir. Örneğin, kireç taşlarında genellikle vernik yoktur çünkü onlar sularla çözünebilir ve bu nedenle verniği oluşturmak için sabit bir yüzey sağlamaz. Parlak, koyu ve siyah vernikler bu kayaların aşınması için nispeten yüksek dirençlerinden dolayı bazalt ,ince kuvarst ve başkalaşmış killi şistler üzerinde şekil alırlar.[4]
Kaynakça değiştir
| Wikimedia Commons'ta Çöl verniği ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır. |
- ^ David Krinsley, Ronald Dorn, N. K. Tovey 1995. Nanometre-Scale Layering in Rock Varnish: Implications for Genesis and Paleoenvironmental Interpretation, The Journal of Geology, 103(1): 106-113
- ^ Perry, R.S. and Adams, J.B. 1978. Desert varnish: evidence for cyclic deposition of manganese. Nature 276(5687):489-491.
- ^ Blake, W.P. 1905. Superficial blackening and discoloration of rocks especially in desert regions. Transactions of the American Institute of Mining Engineers 35:371-375.
- ^ Tanzhuo Liu and Ronald I. Dorn 1996. Understanding the Spatial Variability of Environmental Change in Drylands with Rock Varnish Microlaminations. Annals of the Association of American Geographers 86(2): 187-212.