Zakaryan Ermenistanı
Zakaryan Ermenistanı (Ermenice: Զաքարյան Հայաստան Zakaryan Hayastan) 1201-1360 yılları arasında Zakaryan-Mhargrdzeli hanedanlığı tarafından yönetilen bir Ermeni prensliğiydi.[2] Zakaryan hanedanı tarafından yönetilen devletin başkenti, bugünkü Türkiye'nin doğusundaki Ani kentiydi. Zakaryanlar, Gürcistan'daki Bagrationi hanedanının vasalları olsalar da sıklıkla bağımsız hareket ettiler ve zaman zaman kendilerini kral olarak adlandırdılar.[3][4]
Zakaryan Ermenistanı Զաքարյան Հայաստան | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1201-1360 | |||||||||||
![13. yüzyılın başlarında Zakaryan toprakları[1]](/wiki/Dosya:Zakarid_Armenia_1200_map-fr.svg) 13. yüzyılın başlarında Zakaryan toprakları[1] | |||||||||||
| Başkent | Ani | ||||||||||
| Yaygın dil(ler) | Ermenice | ||||||||||
| Resmî din | Ermeni Apostolik Kilisesi | ||||||||||
| Hükûmet | monarşi | ||||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Zakaryan Ermenistanı, Moğol İmparatorluğu ve Büyük Selçuklu İmparatorluğu gibi büyük imparatorlukların baskısı altında kalmıştır. 1236'da Moğol İmparatorluğu'nun egemenliğine girdiler.[5] Torunları ise 1330'lara kadar Ani'yi elinde tutmaya devam etti. Daha sonra şehri Karakoyunlular da dahil olmak üzere bir dizi Türk hanedanına kaptırdılar. Bölgesel güçlerin rekabeti ve siyasi çekişmeler ile zayıflayan Zakaryan Ermenistanı, İlhanlıların 1360 yılındaki işgaliyle yıkılmıştır.
Tarihçe değiştir
1045'te Bagratuni Hanedanlığı'nın yıkılmasının ardından Ermenistan sırasıyla Bizanslılar ve 1071 Malazgirt Savaşı'ndan sonra Selçuklular tarafından ele geçirildi.[6] Zakaryan ailesinin tarihsel olarak bilinen ilk üyesi olan Hosrov, 11. yüzyılın başlarındaki Selçuklu istilaları sırasında Ermenistan'dan güney Gürcistan'a taşındı. Sonraki yüz yıl boyunca Zakaryanlar, Mhargrdzeli ("Uzun omuz") veya Yerkaynabazuk (Ermenice: Երկայնաբազուկ) olarak tanındıkları Gürcü sarayında kademeli olarak öne çıktılar. Bir aile efsanesine göre bu isim Uzunomuzlu II. Artaserhas'tan (MÖ 404-358) gelmektedir.[7]
12. yüzyılda, Gürcistan'daki Bagrationi Hanedanı yeniden güç kazandı ve Müslümanların kontrolü altındaki Ermenistan'a doğru genişledi.[8] Eski Ermeni başkenti Ani, 1124 ile 1209 yılları arasında beş defa el değiştirdi.[9] Sargis Zakaryan, Gürcistan Kralı III. Giorgi döneminde 1161 yılında Ani valisi olarak atandı. 1177'de Prens Demna ve Orbeli ailesinin isyanı sırasında Zakaryanlar isyancılara karşı monarşiyi desteklediler. Ayaklanma bastırıldı ve III. Giorgi düşmanlarına işkence ederek ve Zakaryanların konumlarını yükseltti.
III. Giorgi dönemindeki bazı zorluklara rağmen, Kraliçe Tamar döneminde de başarılar devam etti.[8] Bunun başlıca nedeni Ermeni generaller Zakaria ve İvane idi.[10] 1199 yılı civarında geri alınan Ani, 1201'de Zakaryan Ermenistanı'nın başkenti oldu.[8] Ermenistan genellikle Zakaryanlar tarafından bağımsız bir devlet olarak yönetiliyordu.[3] 13. yüzyılın başlarında ticaretin geliştiği Zakaryan prensleri yönetimindeki şehir, en azından bölge 1237'de Moğollar tarafından işgal edilene kadar zenginleşti. Zakaryalılar büyük bir servet biriktirdiler ve tüm Kuzey Ermenistan'ı yönettiler. Zakaria ve soyundan gelenler başkenti Ani olan Kuzeybatı Ermenistan'da hüküm sürerken, İvane ve soyu Divin şehri de dahil olmak üzere Doğu Ermenistan'ı yönetiyordu.[6]
Zakaria ve İvane neredeyse otuz yıl boyunca Gürcü-Ermeni ordularını komuta ettiler: 1195'te Şamkor'da ve 1203'te Basian'da büyük zaferler elde ettiler ve 1210'da kuzey İran'a baskınlar düzenlediler.
Harezmler bölgeyi ele geçirdiğinde Divin, artık yaşlanmış ve Ani'yi yeğeni I. Şahinşah'a devretmiş olan İvane tarafından yönetiliyordu. Divin kaybedilse de Kars ve Ani teslim olmadı.[8]
Moğollar 1236'da Ani'yi ele geçirdiklerinde Zakaryanlar'a karşı dostça bir tavır sergilediler.[8] 1243'te Ahlat'ı İvane'nin kızı prenses Tamta'ya verdiler.[8]
Moğollar 1236'da Ani'yi ele geçirdikten sonra, Zakaryanlar Bagrationi'nin değil, Moğolların vasalları olarak hüküm sürdüler.[6] Zakaryanların sonraki kralları, Karakoyunlu Türkmen aşiretlerine yenildikleri 1360 yılına kadar Ani üzerindeki kontrollerini sürdürdüler.[6]
Kaynakça değiştir
- ^ George A. Bournoutian «A Concise History of the Armenian People», map 19. Mazda Publishers, Inc. Costa Mesa California 2006
- ^ Chahin, Mack (2001). The Kingdom of Armenia: A History (2. rev. bas.). Richmond: Curzon. s. 235. ISBN 0700714529.
- ^ a b Strayer, Joseph (1982). Dictionary of the Middle Ages. 1. s. 485.
The degree of Armenian dependence on Georgia during this period is still the subject of considerable controversy. The numerous Zak'arid inscriptions leave no doubt that they considered themselves Armenians, and they often acted independently.
- ^ Eastmond, Antony (2017). Tamta's World. Cambridge University Press. s. 26.
In one inscription on the palace church on the citadel of Ani, the brothers' principal city and the former capital of Armenia, they refer to themselves as 'the kings of Ani', suggesting loftier ambitions, independent of Georgia, and in the inscription at Haghartsin quoted in the first chapter, they claimed descent from the Bagratunis, the Armenian kings of the region until the eleventh century.
- ^ Suny, Ronald Grigor (1994). The Making of the Georgian Nation. Indiana University Press. s. 40. ISBN 0-253-20915-3.
Within the kingdom, the Zakharian-Mkhargrdzelis and the Orbelianis, "both families which were Armenian in religion and not Georgian by origin, represented a definite revival and assertion of Armenian influence throughout the eastern provinces of the kingdom."
- ^ a b c d Sim, Steven. "The City of Ani: A Very Brief History". VirtualANI. 23 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.
- ^ Paul Adalian, Rouben (2010). Historical Dictionary of Armenia. s. 83.
- ^ a b c d e f Minorsky, Vladimir (1953). Studies in Caucasian History. New York: Taylor’s Foreign Press. ss. 102-103. ISBN 978-0-521-05735-6.
- ^
Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Ani". Encyclopædia Britannica. 2 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 47.
- ^ "The Yezidi Kurds and Assyrians of Georgia - The Problem of Diasporas and Integration into Contemporary Society" (PDF). 18 Ocak 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.
