Zafernâme (Şerafeddin Ali Yezdî)

Zafernâme, ana konusu Türk-Moğol fatihi Timur'un hayatı olan ve onun ölümünden yaklaşık yirmi yıl sonra Şerafeddin Ali Yezdî tarafından yazılan methiye türündeki bir kitaptır. 1424-28 yılları arasında Timur'un torunu İbrahim Sultan tarafından yazdırılmıştır ve Timur'un hayatının en bilinen kaynaklarından biri olmaya devam etmektedir.^[1] Kitap, Timur'un kraliyet yazarları ve sekreterleri tarafından tutulan notlar kullanılarak yazılmıştır, bu da kitaptaki bilgilerin özenle ve dikkatle seçilerek yazılmış olduğunu düşündürmektedir.

İslam İranı'nın ilk dönemlerinde yazılmış çoğu şiir ve metin kendi miraslarını kurmak isteyen siyasi ve dini liderlerin talebi üzerine yazıldığı için methiye türündedir. Timur ise yaşamı boyunca yaptığı işlerin net ve basit bir dille anılmasını istedi.^[2] Bununla birlikte Zafernâme, uygun miktarda abartılı bir dille ve bir methiye yazma duyarlılığıyla yazılmıştı. Bu da dönemdeki yazarların edebi geleneklerinin Timur'un isteklerine üstün geldiğini ortaya koyuyor. Zafernâme, Özbek yönetiminde Çağatay Türkçesine ve on altıncı yüzyılda Osmanlı Türkçesine çevrilmeden önce İran'da sıklıkla kopyalandı ve resimlendirildi. Daha yakın zamanlarda Zafernâme, François Pétis de la Croix tarafından 1722'de Fransızcaya ve ertesi yıl İngilizceye çevrildi.

Zafernâme, Timur'un liderliğini ve askeri başarılarını vurgulayan on beşinci yüzyıl metinlerinden biridir. Şerafeddin Ali Yezdî, Zafernâme'yi etkili kılmak için kendi döneminden daha önce Timur hakkında yazılmış ve onu bir fatih olarak gösteren metinlere güvendi. Başlıca etkilendiği metinlerden biri, 1404 yılında Nizameddin Şamî tarafından yazılmış bir biyografiydi.^[1] Bu etkilenmelerin bir kanıtı da, Gıyaseddin Ali-i Yezdi'nin Timur'un Hindistan'daki deneyimlerini anlatan ''Ruzname-i Gazavat-ı Hindustan'' kitabının kullanılmasıdır. 1410'da Timur'un oğullarından Şahruh, babasının döneminin güncellenmiş bir versiyonunu istedi. Orijinal Zafernâme'nin yazarı Nizameddin Şamî, başka bir yazar olan Tacü'l-Selmanî'nin el yazmasını bitirdi ve Timur'un son birkaç yılını kağıda döktü.^[2] Bu emsaller elyazmanın içeriğini etkilediği için ve ona bazı bilgilerin yazılmasını dikte ettiği için Sultan Hüseyin'in yazdırdığı Şerafeddin Ali Yezdî Zafernâme'si için önemliydi.

Yazar değiştir

Şerafeddin Ali Yezdî, 15. yüzyılda yaşamış, matematik, astronomi, enigma, şiir ve tarih de dahil olmak üzere sanat ve bilim konularında çeşitli eserler yazmış olan bilgindir. En ünlü eseri Zafernâme'dir (539).^[3] 1370'lerde zengin bir şehir olan Yezd'de (İran) doğdu. Hayatının çoğunu bilime adadı, 1405'te Timur’un ölümüne kadar Suriye ve Mısır'daki eğitimine devam etti.^[4] Şerafeddin, hükûmetin zayıf olduğu 1446-1447 arasında Şahruh'a isyan etti ancak daha sonra yetkinliği nedeniyle başka şehirlerde görevlendirildi. Hayatının geri kalan yılları, 1454'te öldüğü Teft'te geçti (Monfared 539).

Yezdi, 1421'de Zafernâme adlı Timur biyografisini yazmak için görevlendirildi ve dört yıl sonra, 1425'te tamamladı.

Elyazmaları değiştir

Zafernâme'nin birkaç resimli el yazması versiyonu vardır, ancak on beşinci yüzyılda yazılan versiyonlardan sadece üç resimli kopya günümüze kadar ulaşmıştır: İbrahim Sultan Zafernâme'si, Garrett Zafernâme'si ve Türk ve İslam Eserleri Müzesi Zafernâme'si.^[2] Zafernâme'nin çeşitli versiyonları, o versiyonun üretilmesine neden olan çeşitli sanat patronlarına atfedilebilir. Her patron, farklı Zafernâme versiyonları için farklı kişisel zevklere ve hedeflere sahipti, bu da seçtikleri sanatçılar tarafından çizilen illüstrasyon ve tasarımları etkiledi.

Garrett Zafernâme'si (veya Sultan Hüseyin Mirza Zafernâmesi veya Baltimore Zafernâmesi), kitabın şu anda Baltimore, Maryland, ABD'deki Johns Hopkins Üniversitesi Kütüphanesi'nde bulunan erken dönem bir el yazması versiyonudur. El yazması 6 çift sayfaya yayılmış on iki Fars minyatürüne sahiptir ve 1467-68 yıllarında muhtemelen Herat'ta yazılmıştır.^[5] Kolofon, el yazmasının, yazıldığı zamanın popüler bir yazarı olan "Shir Ali" nin eseri olduğunu belirtiyor.^[2] Altı çizimin ünlü sanatçı Bihzad tarafından çizildiğine inanılıyor.

1590'larda Babür İmparatoru Ekber Şah'ın atölyesinde bir versiyonu üretildi.

Bağdat'ın fethi, Şiraz, 1435-1436, İbrahim Sultan kopyası
Timurlu Prenslerin Düğünü (Muhammed Sultan, Pir Muhammed ve Şahruh)
Timur'un Köhne Ürgenç kuşatması, 1595-1600
Timur Delhi sultanını mağlup ediyor, Ekber' Şah'ın kopyasından, 1595 -1600
Timur Gürcistan'a karşı askerî harekât düzenliyor. Ekber Şah'ın kopyasından 1595 - 1600
Timur Semerkant çevresindeki bir ziyafette, 1628

Notlar değiştir

^ ^a ^b Woods (Nisan 1987). "The Rise of Tīmūrid Historiography". Journal of Near Eastern Studies. 46 (2): 86, 99-101.
^ ^a ^b ^c ^d The Garrett Manuscript of the Zafar-Name: A Study in Fifteenth-Century Timurid Patronage. New York University. 1973. s. 147.
^ Monfared (2008). "Sharaf al-Dīn 'Alī Yazdī: Historian and Mathematician". Iranian Studies. 41 (4): 537-547.
^ Sharaf Al-Dīn 'Alī Yazdī (ca. 770s–858/ca. 1370s–1454): Prophecy, Politics, and Historiography in Late Medieval Islamic History. The University of Chicago. 2009. ss. 1, 19.
^ Natif (2002). "The Zafarnama [Book of Conquest] of Sultan Husayn Mirza". Insights and Interpretations: 211-228.

[:3-1] Woods (Nisan 1987). "The Rise of Tīmūrid Historiography". Journal of Near Eastern Studies. 46 (2): 86, 99-101.

[:0-2] The Garrett Manuscript of the Zafar-Name: A Study in Fifteenth-Century Timurid Patronage. New York University. 1973. s. 147.

[:1-3] Monfared (2008). "Sharaf al-Dīn 'Alī Yazdī: Historian and Mathematician". Iranian Studies. 41 (4): 537-547.

[4] Sharaf Al-Dīn 'Alī Yazdī (ca. 770s–858/ca. 1370s–1454): Prophecy, Politics, and Historiography in Late Medieval Islamic History. The University of Chicago. 2009. ss. 1, 19.

[:2-5] Natif (2002). "The Zafarnama [Book of Conquest] of Sultan Husayn Mirza". Insights and Interpretations: 211-228.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]