Yeraltından Notlar

Dostoyevski'nin kısa romanı
14 Ocak 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 1 değişiklik bulunmaktadır.

Yeraltından Notlar (Rusça: Записки из подполья, Zapiski iz podpolya), Dostoyevski'nin, Camus dahil olmak üzere birçok Batılı düşünürü varoluşçu anlamda etkilemiş bir klasik olarak kabul edilen kısa romanıdır. 1864 yılında Sankt-Peterburg'da basılmıştır.

Yeraltından Notlar
Записки из подполья
Zapiski iz podpolya
1866 baskısının kapak resmi
YazarFyodor Dostoyevski
ÜlkeRusya
DilRusça
TürUzun hikâye
YayımOcak-Nisan 1864
YayımcıEpoch [en] (Rusya)
OCLC31124008
891.73/3 20
PG3326 .Z4 1993

Yeraltından Notlar, gerçek dünyadan kendini soyutlamış veya buna zorunlu kalmış bir kişinin iç çatışmalarını ve hezeyanlarını ana eksen olarak belirler. Yeraltı Adamı'nın monoloğu ve ünlü "Ben hasta bir adamım." ifadesi ile romana giren Dostoyevski bu romanıyla sonraki döneminin büyük eserlerine bir giriş yapar.

Yeraltından Notlar, modernite eleştirileri için erken sayılabilecek bir yılda, 1864'te, Rusya'da köleliğin feshedildiği 1861'den üç yıl sonra basılır. Köleliğin kaldırılması ile Rusya'da yeni bir havanın estiği bilinmektedir. Ancak Dostoyevski'nin karakteri ayrı bir alemdedir. İçerdiği temalar Rus edebiyatına dışsal olarak görülse de Rus düşünsel yaşamına dışsal değildir, ancak çoğuna ters bir yanıttır. Dostoyevski'nin bu eserini Çernişevski'nin "Nasıl Yapmalı" adlı ütopik sosyalist eserine bir nevi cevap olarak yazdığı kabul edilir. Çernişevski'nin yine Petersburg'da geçen romanındaki iyimserliğin karşısında Yeraltı'nın karanlık gurultusunu seslendirir Dostoyevski.

Dostoyevski'nin Rus aydınına karşı seslendirdiği haklı sitem ve bunun getirisi olarak romana sinen kötümserce eleştirisi aslen yine Dostoyevski'nin "Rusluk" olarak tanımladığı Batı Hayranlığına karşıdır. Batılılaşma, modernizasyonun Rusya'da şehir olarak temsili olan Petersburg'un seçilmesi batılılaşma sorununu bir şekilde ele alan veya ona dokunan tüm romanların, hikâyelerin zorunluluğudur. Çernişevski'nin "Nasıl Yapmalı"sı gibi Gogol'ün ünlü "Palto"'su da St. Petersburg'u mekan olarak alır, keza Dostoyevski'nin bir sonraki romanı olan ve belki de en ünlü romanı olan "Suç ve Ceza"nın da mekanı St. Petersburg'dur.

Romanın ilk bölümü bu romanın ardından zamanla "Yeraltı Adamı" olarak tanınan karakterin itirafları, serzenişleri, hakaretleri, hayıflanmaları kısaca iç dünyası üzerine bir monologdur. Çevresindeki insanlardan tiksinen, nefretle insanları anan, insanları belki de hiç sevmemiş gibi görünen kapalı bir karakterin fazlasıyla açık ifadeleridir. İkinci bölümde ise Yeraltı Adamı'nın yeraltından bir anlık çıkışı ve daha önceden arkadaşı olduğu anaşılan kişilerle bir hesap görmeye çabalamasını izleriz.

Dostoyevski Yeraltından Notlar ile yeni çağına girer. Bu romanını takip eden "Suç ve Ceza" ile büyük ün kazanır. Suç ve Ceza ile Yeraltından Notlar arasında sürekli bir bağlantı kurma çabası vardır, ancak Suç ve Ceza büyük bir ahlak öğretisidir aynı zamanda, Yeraltı ise bu minvalde sert bir eleştiri olabilir ancak. Yazarın tarihi kendisini bu ahlâk kavgasında bularak başlamıştır.

Zeki Demirkubuz, 2012'de Yeraltından Notlar'dan serbest bir uyarlama olarak "Yeraltı" filmini çekmiştir.

Dış bağlantılar

değiştir