Kanun

Yasa ya da diğer adıyla kanun (Grekçe kanōn κανων 1. kargı, çıta, cetvel, 2. kural< EYun kánna κάννα kamış, kargı = Aram ḳanyā קניא) anayasal hukuk sisteminde, yetkili organlarca meydana getirilen hukuk kurallarıdır. Yasalar, tüzükler, yönetmelikler birer hukuk kuralıdır. Yürürlükte olan hukuk kurallarının tümüne mevzuat denir. Dar anlamında yasa, yasama organınca yapılan yasa adıyla gerçekleştirilen işlerdir. Hukuk karşılıklı hakları ifade eden üst mefhumdur, yasa ise bu hakları koruyan ve belirleyen kuralları ifade eder.

Yasa, yazılı veya yazısız olabilir. Yazılı yasaların en ünlüsü MÖ 1700'lerde yapılmış Hammurabi yasaları'dır. Roma hukuku, Cermen hukuku, Katolik hukuku, İslam hukuku yazılı yasalara dayanır. Çağdaş yasaların yazılı oluşu Fransız Devrimi'nden sonra gelişmiştir. Önemli yazılı yasalara Kod (code) denilmektedir. Toplumu Kod'larla yönetmeye Kodifikasyon denilir ve Kıta Avrupa'da geçerlidir. Medeni yasa'lar birer Kod'dur. İslam dünyasında Mecelle ve yasa-ı Esasi ilk kodlardır.

Türkiye'de yasa koyma yetkisi TBMM'nindir. Anayasa madde 88'e göre yasa teklif etmeye ("Bakanlar Kurulu ve" ve deyimi, 21.1.2017-6771/16 md. ile çıkarılmıştır) milletvekilleri yetkilidir. Bunun dışındaki kişi ve kurumlar, yasa isteklerini meclise iletebilirler. Cumhurbaşkanı, yasa teklif edemez, çünkü cumhurbaşkanı seçildikten sonra TBMM üyeliğini kaybeder. yasalar cumhurbaşkanına sunulur ve cumhurbaşkanı yayınlarsa yürürlüğe girer. Yayınlamazsa (bütçe yasası hariç), gerekçesiyle meclise iade eder (15 gün içinde). Meclis yasası aynıyla tekrar kabul ederse, artık cumhurbaşkanı o yasası yayınlar. Meclis, yasa yaparken anayasa ve içtüzük hükümlerine uyar. yasalar TC Resmi Gazete'de (kuruluşu 7 Ekim 1920) yayınlanırsa yürürlüğe girer. yasalar, hangi tarihte yürürlüğe gireceklerini çoğunlukla sondan bir önceki maddelerinde belirtirler. Eğer bir yürürlük tarihi belirtilmemiş ise yasalar, Resmî Gazete' de yayınlandığı gün yürürlüğe girer. 15 Temmuz 2018'den önce, Resmî Gazete'de yayınlandığı günü izleyen günden itibaren 45 gün sonra yürürlüğe girerdi. Başbakanlık, Düstur adıyla yasaları derlemekte, her yasama yılında bir cilt yayınlamaktadır. yasalar, mevzuat bilgi sistemleriyle internette yayınlanmaktadır. Meclisin yayınladığı iki yasa dergisi bulunmaktadır: Tutanak Dergisi, yasalar Dergisi.

Meclis, geçmişe yönelik suç içeren yasa yapamaz. Seçim yasası değişiklikleri, yürürlük tarihinden başlayarak 1 yıl içinde olacak seçimlerde uygulanmaz. yasalar: yasa, tüzük, yönetmelik, KHK, TBMM İçtüzüğü, İçtihadı Birleştirme Kararları, mahkeme kararları, içtihatlar, örf ve adet, tebliğ, genelge, yönerge adlarını taşır.

Her yasasın bir sıra numarası olur. yasalar bu no ile anılır. Ancak, cumhuriyet öncesinden kalan yasalar adlarıyla anılır. 1920-1960 arasındaki yasalar 1-7480 arası no taşır. 27 Mayıs 1960-1 Kasım 1961 arasındaki yasalar 1-375 arası no taşır. 1961'den günümüze kadar gelen yasalar 1'den başlar ve son olarak 5000'leri aşmıştır. Bu durumda aynı no'lu iki yasa olabilir. Bu nedenle yasalar mehaz verilirken tarihi ve no'su birlikte verilir. Anayasaya göre, bazı konular ancak yasala düzenlenebilir (ceza, antlaşmalar, yargıç ve savcı atamaları gibi). yasalar, anayasaya aykırı olamaz ve bu kural yargı denetimi düzeniyle denetlenir. yasalar, bireylerce anlaşılabilir şekilde olur ve anlaşılabilir dille yazılır.

TC Anayasasının ilk 3 maddesi değiştirilemez. Bütün yasalar anayasa denilen temel yasa göredir. Bir yasa, başka bir yasala veya mahkeme kararıyla yürürlükten kalkar. Süreli yasalar ise kendiliğinden kalkar (Bütçe yasası gibi). Anayasa Mahkemesi'nin yasa iptalleri Resmî Gazete'de yayınlandığı anda o yasa yürürlükten kalkar. Bazı yasalar yürürlükte olmasına rağmen işler değildir (Millî Korunma yasası gibi). Bazıları ise yürürlüktedir; ama fiilen uygulanmaz: Mesela yasalara göre 6-14 yaşları arasındaki her çocuğun eğitimi zorunludur; ama uygulamada okula gitmeyen pek çok çocuk vardır. Yasalar, sadece yasa haline gelmekle yasa olmaz, uygulamada düzenlenme hataları, toplum gerçekleriyle bağdaşmama, uygulama için gerekli tedbirlerin alınmaması, yasası uygulayanlardaki aksaklıklar, araç eksikleri, halkın benimsememesi gibi sebeplerle kâğıt üzerinde kalabilir. yasasız suç olmaz.

Antlaşmalar, yasadır ve Anayasa Mahkemesi'ne götürülemez. Yerel yasalar uluslararası yasa çelişirse, uluslararası yasa esas alınır. Antlaşmalar, mecliste bir yasa uygun bulunursa onaylanır. Yasaları yasama organı yapar, ancak yürütme organı yasa gibi KHK'ler yapabilir. KHK'ler de Resmî Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe girer. Olağanüstü haller dışında KHK'ler Anayasa Mahkemesi denetimine açıktır. Yüretme organı tüzük çıkarabilir; tüzüklerin iptali için Danıştay'da dava açılır. Bir diğer yasa olan yönetmelikleri, yürütme organı dışında kamu tüzel kişileri de çıkarabilir, bunlar da idari yargıya açıktır, kamusal yönetmelikler Resmî Gazete'de yayınlanır.

Yasalar birbiriyle çelişemez. Yasa hiyerarşisinde Anayasa en baştadır. Aynı tür yasalar eşit güçtedir. Yasa hiyerarşisi şöyledir: Anayasa, yasa, KHK, tüzük, yönetmelik, içtihad. Bunlar arasında çelişki olursa yargı organları (Danıştay ve İdare Mahkemeleri), yasaları denetleme görevi gibi denetler.

Kaynakça değiştir

İstanbul.edu.tr Toplum ve Hukuk İlişkisi 14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hukuk Felsefesi Ders Kitabı24 Ocak 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Doğal Hukuk Anlayışı 15 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Hukuk Nedir? Slayt14 Temmuz 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
[1]^{[ölü/kırık bağlantı]} 10 Sayılı Resmî Gazete Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, m. 7
Hukukun Temel Kavramları Açıköğretim Ders Kitabı28 Aralık 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.