Vikipedi

Yahudiler ve Yalanları Üzerine

Martin Luther'in antisemitik kitabı

Yahudiler ve Yalanları Üzerine (Almanca: Von den Jüden und iren Lügen; modern yazımda Almanca: Von den Juden und ihren Lügen), Alman Reform lideri Martin Luther (1483-1546) tarafından 1543'te yazılmış 65.000 kelimelik Yahudi karşıtı ve antisemitik bir incelemedir.

Martin Luther'in Yahudiler ve Yalanları Üzerine kitabının başlık sayfası. Wittenberg, 1543

Luther'in Yahudilere karşı tutumu yaşamı boyunca farklı biçimler aldı. Daha önceki döneminde, yani 1537'ye kadar ya da çok daha önce olmayan bir dönemde, Yahudileri Lüterciliğe (Protestan Hristiyanlık) dönüştürmek istedi, ancak başarısız oldu. Daha sonraki döneminde Yahudiler ve Yalanları Üzerine'yi yazdığında, Yahudileri kınamış ve zulme uğramalarını istemiştir.[1]

İncelemede, Yahudi sinagoglarının ve okullarının ateşe verilmesini, dua kitaplarının imha edilmesini, hahamların vaaz vermelerinin yasaklanmasını, Yahudilerin evlerin yakılmasını, mal ve paralarına el konulmasını, Yahudilere merhamet veya nezaket gösterilmemesini,[2] hiçbir yasal koruma sağlanmamasını[3] ve "bu zehirli solucanlar"ın zorunlu çalışmaya gönderilmesini veya sonsuza kadar sınır dışı edilmesini savunuyor.[4] Ayrıca, "Biz, onları öldürmemekte hatalıyız" şeklinde yazarak cinayeti savunuyor gibi görünüyor.[5]

Kitabın daha sonraki antisemitik Alman düşüncesinin yaratılmasında etkisi olmuş olabilir.[6] Weimar Almanyası'nda Nazi Partisinin yükselişiyle birlikte kitap, destekçileri arasında geniş çapta popüler oldu. İkinci Dünya Savaşı sırasında, kitabın kopyaları genellikle Nazi mitinglerinde görüldü ve hakim olan akademik fikir birliği, kitabın Holokost'u haklı çıkarmada önemli bir etkisi olabileceği yönünde.[7] O zamandan beri, kitap birçok Lüteryen kilisesi tarafından kınandı.[8]

İçerik değiştir

Martin Luther incelemede Yahudileri "alçak, fahişe insanlar ve Tanrı'nın halkı değildirler" şeklinde tanımlar ve "soy, sünnet ve kanunla övünmeleri pislik olarak kabul edilmelidir" ifadelerini belirtir.[9] Luther, onların "şeytanın dışkısıyla dolu bir çukurun içinde domuz gibi yuvarlandıkları"[10] ve sinagogun "iflah olmaz bir fahişe ve kötü bir sürtük" olduğunu yazdı.[11]

İncelemenin ilk on bölümünde Luther, Yahudiler ve Yahudilik hakkındaki görüşlerini ve bunların Protestanlar ve Protestan Hristiyanlığı ile nasıl karşılaştırıldığını uzun uzadıya açıklar. Açıklamanın ardından, incelemenin 11. bölümü, Protestanlara yedi iyileştirici eylem gerçekleştirmelerini tavsiye eder:[12]

  1. Yahudi sinagoglarını ve okullarını yakmak ve insanları bunlara karşı uyarmak
  2. Yahudilerin Hristiyanlar arasında ev sahibi olmasına izin vermeyi reddetmek
  3. Yahudi dini yazılarını ellerinden almak
  4. Hahamların vaaz vermesini yasaklamak
  5. Karayollarında Yahudilere hiçbir koruma sağlamamak
  6. Tefeciliği yasaklamak ve tüm Yahudilerin gümüş ve altınlarına el konulması, emanete alınması ve gerçekten din değiştiren Yahudilere geri verilmesi.
  7. Genç, güçlü Yahudilere döven, balta, kürek ve iğ vermek ve ekmeklerini alın teriyle kazanmalarına izin vermek

Luther'in eseri, Hristiyanlığı kabul eden (hiçbir sorunu olmadığı) Yahudiler ile Yahudiliği uygulayan (şiddetle küstüğü) Yahudiler arasında tutarlı bir şekilde ayrım yapar.[13][14][15] Bu nedenle modern terminolojide Luther, ırkçı bir antisemitik bakış açısı yerine Yahudi karşıtı bir antisemitik bakış açısını ifade eder.[16]

Eser özellikle, önde gelenler de dahil olmak üzere birçok ilk Hristiyanın Yahudi bir geçmişe sahip olduğunu kabul ediyor.[17]

Luther'in görüşlerinin evrimi değiştir

Ana madde: Martin Luther ve antisemitizm

Orta Çağ Kilisesi ve Yahudiler değiştir

Luther, yaşamının başlarında, Katolik Kilisesi tarafından saf olmayan bir İncil olduğuna inandığı şeyin ilanıyla Yahudilerin Hristiyanlığa dönüşmesinin engellendiğini iddia etmişti ve eğer nazikçe Yahudilere sunulursa evanjelik mesaja olumlu yanıt vereceklerine inanıyordu. Yahudilerin yaşamak zorunda bırakıldıkları kötü koşullardan duyduğu endişeyi dile getirdi ve İsa'nın bir Yahudi olarak doğduğunu inkâr edenlerin sapkınlık yaptığında ısrar etti.[18]

Luther'in Yahudiler hakkında bilinen ilk yorumu, 1514'te Rahip Spalatin'e yazdığı bir mektuptadır:

Yahudilerin dönüşümü, yalnızca içeriden işleyen Tanrı'nın işi olacak ve insanın dışarıdan çalışması – daha doğrusu oynaması – değil. Bu suçlar ortadan kaldırılırsa daha kötüsü takip edecek. Çünkü, Vaiz'in dediği gibi, düzeltilemez hale gelebilsinler diye, Tanrı'nın gazabı tarafından sövülmeye teslim edilirler, çünkü düzeltilemez olan herkes, ıslahla daha iyi olmaktan çok daha kötü hale getirilir.[19]

1519'da Luther, 529'da I. Justinianus tarafından Corpus Iuris Civilis'te kurulan Servitus Judaeorum ("Yahudilerin Köleliği") doktrinine meydan okudu. Şöyle yazdı: "Saçma ilahiyatçılar Yahudilere karşı nefreti savunuyorlar. ... Hangi Yahudi onlara uyguladığımız gaddarlığı ve düşmanlığı, onlara karşı davranışlarımızda hayvanlardan daha az Hristiyanlara benzediğimizi gördüğünde aramıza girmeye razı olur?"[20]

Magnificat hakkındaki yorumunda Luther, Yahudiliğin Eski Ahit'in ilk beş kitabı olan Tevrat'a yaptığı vurguyu eleştirir. "Yasayı kendi güçleriyle tuttuklarını ve muhtaç ve lanetli durumlarını ondan öğrenemediklerini" belirtiyor.[21] Yine de her zaman Hristiyan olabilecekleri için, İbrahim'in soyundan gelen Yahudiler için Tanrı'nın lütfunun her zaman devam edeceği sonucuna varır.[22] "Biz Yahudilere bu kadar gaddarca davranmamalıyız, çünkü aralarında müstakbel Hristiyanlar var." der.[23]

Luther, 1523 tarihli İsa Mesih'in Bir Yahudi Olarak Doğduğu adlı makalesinde Yahudilere yapılan insanlık dışı muameleyi kınadı ve Hristiyanları onlara nazik davranmaya çağırdı. Luther'in hararetli arzusu, Yahudilerin müjdenin açıkça ilan edildiğini duymaları ve Hristiyanlığa dönmeleri yönündeydi. Böylece şunları savundu:

Bir Yahudi olsaydım ve böyle aptalların Hristiyan inancını yönetip öğrettiğini görmüş olsaydım, bir Hristiyandan önce bir domuz olurdum. Yahudilere insandan çok köpekmiş gibi davrandılar; onlarla alay etmekten ve mallarına el koymaktan başka pek bir şey yapmadılar. Onları vaftiz ettiklerinde onlara Hristiyan doktrini veya yaşamı hakkında hiçbir şey göstermezler, sadece onları papazlığa ve keşişliğe tabi tutarlar. ... Aynı zamanda Yahudi olan havariler, biz Yahudi olmayan ulusların Yahudilere davrandığı gibi biz uluslara da davranmış olsaydı diğer uluslardan olanlardan hiçbir zaman bir Hristiyan olmazdı. ... Hristiyanlar olarak konumumuzla övünmeye meyilli olduğumuzda, Yahudilerin Mesih'in soyundan olduğu halde Yahudi olmayanlardan ibaret olduğumuzu hatırlamalıyız. Biz yabancılar ve kayınlarız; onlar, Rabbimizin kan akrabası, kuzeni ve kardeşidirler. Bu nedenle, et ve kanla övüneceksek, Yahudiler aslında Mesih'e bizden daha yakındırlar. ... Onlara gerçekten yardım etmek istiyorsak onlarla ilişkilerimizde papalık yasası tarafından değil, Hristiyan sevgisi yasası tarafından yönlendirilmeliyiz. Onları içtenlikle kabul etmeli ve bizimle ticaret yapmalarına ve bizimle çalışmalarına izin vermeliyiz ki bizimle bir araya gelmeleri, Hristiyan öğretilerimizi duymaları ve Hristiyan yaşamımıza tanık olmaları için fırsatlara sahip olabilsinler. Bazıları sert boyunlu olursa ne olur? Ne de olsa bizler de hepimiz iyi Hristiyanlar değiliz.[24]

Yahudilere karşı değiştir

Ağustos 1536'da Luther'in prensi, Saksonya Seçmeni John Frederick, Yahudilerin kendi krallığına yerleşmesini, ticaretle uğraşmasını veya krallığını geçmesini yasaklayan bir yetki yayınladı. Alsaslı bir shtadlan, Rosheim'lı Haham Josel, bir reformcu olan Wolfgang Capito'dan, prensle görüşmek için Luther'e yaklaşmasını istedi, ancak Luther her türlü şefaati reddetti.[25] Josel'e yanıt olarak Luther, Yahudileri dönüştürmek için yaptığı başarısız girişimlerine atıfta bulundu: "Halkınız için elimden gelenin en iyisini yaparım, ancak [Yahudi] inatçılığınıza kendi nazik eylemlerimle katkıda bulunmayacağım. Yüce Rabbimin yanında başka bir aracı bulmalısın."[26] Heiko Oberman, bu olayın Luther'in Yahudilere karşı tutumunda önemli olduğuna dikkat çekiyor: "Bugün bile bu ret, Luther'in kariyerinde Yahudilere karşı dostluktan düşmanlığa geçişteki belirleyici dönüm noktası olarak değerlendiriliyor";[27] yine de Oberman, Luther'in böyle bir "dönüm noktası"nı reddedeceğini iddia ediyor. Bunun yerine, Luther'in gerçek bir endişesi olan Hristiyan dönüşümüne giden yollarına gereksiz engeller koymaktan kaçınmak için Yahudilere "dostça" muamele edilmesi gerektiğini hissetti.[28]

Paul Johnson, "Luther sözlü tacizden memnun değildi. Yahudi aleyhtarı broşürünü yazmadan önce bile, Yahudileri 1537'de Saksonya'dan kovdurdu ve 1540'larda onları birçok Alman kasabasından sürdü; 1543'te seçmenin onları Brandenburg'dan kovmasını sağlamaya çalıştı, ancak başarısız oldu." şeklinde yazdı.[29]

Michael Berenbaum, Luther'in Hristiyan otoritesinin tek kaynağı olarak Kitâb-ı Mukaddes'e olan güveninin, İsa'yı mesih olarak reddetmeleri nedeniyle Yahudilere karşı daha sonraki öfkesini beslediğini yazıyor.[18] Luther için kurtuluş, İsa'nın Tanrı'nın Oğlu olduğu inancına bağlıydı ve bu, Yahudiliğin taraftarlarının paylaşmadığı bir inançtı. Graham Noble, Luther'in Yahudileri kendi tabiriyle, onları yok etmek değil, kurtarmak istediğini yazar. Ancak onlara karşı görünürdeki makullüğünün altında kendilerine özgü Hristiyanlığa geçmeleri için her zamankinden daha şiddetli talepler üreten acı bir hoşgörüsüzlük olduğunu ve onlar tövbe etmeyince onlara saldırdığını belirtir.[30]

Yayınından bu yana tarih değiştir

İkinci Dünya Savaşı'ndan bu yana hakim olan akademik görüş, eserin Reform ve Holokost arasındaki yüzyıllarda Almanya'nın Yahudi vatandaşlarına karşı tutumu üzerinde büyük ve kalıcı bir etkide bulunduğu yönündedir.[6][31][32] Yazıldıktan dört yüz yıl sonra, Naziler, Nürnberg mitingleri sırasında Yahudiler ve Yalanları Üzerine'yi sergilediler. Nürnberg şehri, Nazi gazetesi Der Stürmer'in editörü Julius Streicher'e - Streicher'in 1937'deki incelemeyle ilk karşılaşmasını anlatan gazetenin ilk baskısını - şimdiye kadar yayınlanan en radikal antisemitik eser olarak sundu.[7]

Bu görüşe karşı, ilahiyatçı Johannes Wallmann, eserin Almanya'da etkisinin sürekliliği olmadığını ve aslında 18. ve 19. yüzyıllarda büyük ölçüde göz ardı edildiğini yazıyor.[33] Hans Hillerbrand, Luther'in Alman antisemitizminin gelişimindeki rolüne odaklanmanın "Alman tarihinin daha büyük özelliklerini" hafife almak olduğunu savunuyor.[34]

Mayıs 1948'de Yahudi karşıtı Gerald L. K. Smith, "Hristiyan Milliyetçi Haçlı Seferi" adı altında yayınlanan "Yahudiler ve Yalanları" adlı bir İngilizce çeviri çıkardı.[35]

1980'lerden bu yana, bazı Lüterci kilisesi organları, Luther'in Yahudilerle ilgili eleştirilerini resmen kınadı ve kendilerini bu yönden ondan ayırdı. Kasım 1998'de, Kristallnacht'ın 60. yıldönümünde, Bavyera'daki Evanjelik Lüterci Kilisesi bir bildiri yayınladı: "Martin Luther'in çalışmalarına ve geleneğine borçlu olduğunu bilen Lüterci Kilisesi için onun Yahudi karşıtı sözlerini de ciddiye alması, teolojik işlevlerini kabul etmesi ve sonuçları üzerinde düşünmesi zorunludur. Lüterci teolojisindeki Yahudi karşıtlığının her [ifadesinden] uzak durması gerekir."[8]

Ayrıca bakınız değiştir

Kaynakça değiştir

  1. ^ "Luther, Martin". jewishencyclopedia.com. 7 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.  See also the note supra referring to Robert Michael.
  2. ^ Michael, Robert. "Luther, Luther Scholars, and the Jews," Encounter 46:4, (Autumn 1985), p. 342.
  3. ^ Michael, Robert. "Luther, Luther Scholars, and the Jews," Encounter 46:4, (Autumn 1985), p. 343.
  4. ^ Luther, Martin. On the Jews and Their Lies, Luthers Werke. 47:268–271; Trans. Martin H. Bertram, in Luther's Works. (Philadelphia: Fortress Press, 1971).
  5. ^ Luther, Martin. On the Jews and Their Lies, cited in Michael, Robert. "Luther, Luther Scholars, and the Jews," Encounter 46 (Autumn 1985) No. 4:343–344.
  6. ^ a b Wallmann, Johannes. "The Reception of Luther's Writings on the Jews from the Reformation to the End of the 19th Century", Lutheran Quarterly, n.s. 1 (Spring 1987) 1:72–97. "The assertion that Luther's expressions of anti-Jewish sentiment have been of major and persistent influence in the centuries after the Reformation, and that there exists a continuity between Protestant anti-Judaism and modern racially oriented antiSemitism, is at present wide-spread in the literature; since the Second World War it has understandably become the prevailing opinion."
  7. ^ a b Ellis, Marc H. "Hitler and the Holocaust, Christian Anti-Semitism" 10 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Baylor University Center for American and Jewish Studies, Spring 2004, slide 14. Also see "Nuremberg Trial Proceedings" 21 Mart 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Vol. 12, p. 318, Avalon Project, Yale Law School, April 19, 1946.
  8. ^ a b "Christians and Jews. A Declaration of the Lutheran Church of Bavaria" (PDF). 8 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Ekim 2022. 
  9. ^ Luther, Martin. On the Jews and Their Lies, 154, 167, 229, cited in Michael, Robert. Holy Hatred: Christianity, Antisemitism, and the Holocaust. New York: Palgrave Macmillan, 2006, p. 111.
  10. ^ Oberman, Heiko. Luthers Werke. Erlangen 1854, 32:282, 298, in Grisar, Hartmann. Luther. St. Louis 1915, 4:286 and 5:406, cited in Michael, Robert. Holy Hatred: Christianity, Antisemitism, and the Holocaust. New York: Palgrave Macmillan, 2006, p. 113.
  11. ^ Michael, Robert, Holy Hatred: Christianity, Antisemitism, and the Holocaust. New York: Palgrave Macmillan, 2006, p. 112.
  12. ^ Luther, Martin. The Jews and Their Lies, (Publisher: Christian Nationalist Crusade, 1948).
  13. ^ Von den Jüden und iren Lügen [On the Jews and their lies]. Christianity-Revealed.com (2011 tarihinde yayınlandı). 1543. 19 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2019. If God is to become gracious also to them, the Jews, they must first of all banish such blasphemous prayers and songs, that boast so arrogantly about their lineage, from their synagogues, from their hearts, and from their lips, for such prayers ever increase and sharpen God’s wrath toward them [...]. However, they will not do this, nor will they humble themselves abjectly, except for a few individuals whom God draws unto himself particularly and delivers from their terrible ruin. 
  14. ^ Von den Jüden und iren Lügen [On the Jews and their lies]. Christianity-Revealed.com (2011 tarihinde yayınlandı). 1543. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2019. I advise that [...] all cash and treasure of silver and gold be taken from them and put aside for safekeeping. [...] Such money should now be used in no other way than the following: Whenever a Jew is sincerely converted, he should be handed one hundred, two hundred, or three hundred florins, as personal circumstances may suggest. 
  15. ^ Von den Jüden und iren Lügen [On the Jews and their lies]. Christianity-Revealed.com (2011 tarihinde yayınlandı). 1543. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2019. [...] they did not know at that time that it was God's word; but now they have been informed of it these fifteen hundred years. [...] All right, let them even now hear and believe it, and all will be simple. 
  16. ^ Here I Stand: A Life of Martin Luther. Abingdon classics: Classic reprint series. Nashville: Abingdon Press (2013 tarihinde yayınlandı). 1950. s. 394. ISBN 9781426754432. Erişim tarihi: 5 Nisan 2019. [...] one must be clear as to what [Luther] was recommending and why. His position was entirely religious and in no respect racial. 
  17. ^ Von den Jüden und iren Lügen [On the Jews and their lies]. Christianity-Revealed.com (2011 tarihinde yayınlandı). 1543. 14 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2019. For more than one hundred years after Jesus' resurrection [...] there were always bishops in Jerusalem from the tribe of the children of Israel, a[ll] of whom our Eusebius mentions by name (Eccl. Hist., Bk. 4, ch. 5). He begins with St. James the apostle and enumerates about fifteen of them, a[ll] of whom preached the gospel with great diligence, performed miracles and lived a holy life, converting many thousands of Jews and children of Israel to their promised Messiah who had now appeared, Jesus of Nazareth; apart from these there were the Jews living in the Diaspora who were converted together with the Gentiles by St. Paul, other apostles, and their disciples. This was accomplished despite the fact that the other faction, the blind, impenitent Jews the fathers of the present-day Jews raved, raged, and ranted against it without letup and without ceasing, and shed much blood of members of their own race both within their own country and abroad among the Gentiles [...]. The peoples, that is, not only the Jews but also the Gentiles, are in perfect accord in their obedience [...]; they have become one people, that is, Christians. 
  18. ^ a b Berenbaum, Michael. The World Must Know, United States Holocaust Memorial Museum, pp. 8–9.
  19. ^ Martin Luther, "Luther to George Spalatin" 2 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., in Luther's Correspondence and Other Contemporaneous Letters, trans. Henry Preserved Smith (Philadelphia: Lutheran Publication Society, 1913), 1:29.
  20. ^ Luther quoted in Elliot Rosenberg, But Were They Good for the Jews? (New York: Birch Lane Press, 1997), p. 65.
  21. ^ Martin Luther, The Magnificat, trans. A. T. W. Steinhaeuser, in Luther's Works (St. Louis: Concordia Publishing House, 1956), 21:354.
  22. ^ Russell Briese, "Martin Luther and the Jews", Lutheran Forum 34 (2000) No. 2:32.
  23. ^ Luther, Magnificat, 21:354f.
  24. ^ Martin Luther, "That Jesus Christ was Born a Jew", trans. Walter I. Brandt, in Luther's Works (Philadelphia: Fortress Press, 1962), pp. 200–201, 229.
  25. ^ Martin Brecht, Martin Luther (Minneapolis: Fortress Press, 1985–1993), 3:336.
  26. ^ Luther’s letter to Rabbi Josel as cited by Gordon Rupp, Martin Luther and the Jews (London: The Council of Christians and Jews, 1972), 14. According to "Luther and the Jews". 4 Kasım 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2017. . This paragraph is not available in the English edition of Luther's works.
  27. ^ Heiko Oberman, Luther: Man Between God and the Devil (New York: Image Books, 1989), p.293.
  28. ^ cf. Luther's "Warning Against the Jews (1546)" (1546); original German text: Weimar Ausgabe 51:194–196; J. G. Walch, Dr. Martin Luthers Sämmtliche Schriften, 23 vols. (St. Louis: Concordia, 1883), 12:1264–1267).
  29. ^ Johnson, Paul. A History of the Jews, p. 242.
  30. ^ Michael, Robert. "Luther, Luther Scholars, and the Jews", Encounter 46 (Autumn 1985) No. 4:343–344.
  31. ^ Michael, Robert. Holy Hatred: Christianity, Antisemitism, and the Holocaust. New York: Palgrave Macmillan, 2006; see chapter 4 "The Germanies from Luther to Hitler", pp. 105–151.
  32. ^ Hillerbrand, Hans J. "Martin Luther", Encyclopædia Britannica, 2007. "[H]is strident pronouncements against the Jews, especially toward the end of his life, have raised the question of whether Luther significantly encouraged the development of German antisemitism. Although many scholars have taken this view, this perspective puts far too much emphasis on Luther and not enough on the larger peculiarities of German history."
  33. ^ Wallmann, Johannes. "The Reception of Luther's Writings on the Jews from the Reformation to the End of the 19th Century", Lutheran Quarterly, n.s. 1, Spring 1987, 1:72–97.
  34. ^ Hillerbrand, Hans J. "Martin Luther", Encyclopædia Britannica, 2007.
  35. ^ Luther, Martin (May 1948). "The Jews and Their Lies" (PDF). Christian Nationalist Crusade. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Kasım 2020. 

Konuyla ilgili yayınlar değiştir

  • Bainton, Roland. Here I Stand: A Life of Martin Luther. Nashville: Abingdon Press, 1978. 0-687-16894-5.
  • Brecht, Martin. Martin Luther, 3 vols. Minneapolis: Fortress Press, 1985-1993. 0-8006-0738-4, 0-8006-2463-7, 0-8006-2704-0.
  • Gavriel, Mardell J. The Anti-Semitism of Martin Luther: A Psychohistorical Exploration. Ph.D. diss., Chicago School of Professional Psychology, 1996.
  • Goldhagen, Daniel. Hitler's Willing Executioners. Vintage, 1997. 0-679-77268-5.
  • Gritsch, Eric W. Martin Luther's Anti-Semitism: Against His Better Judgement. Grand Rapids, MI: William B. Eerdmans Publishing Company, 2012. 978-0-8028-6676-9.
  • Halpérin, Jean, and Arne Sovik, eds. Luther, Lutheranism and the Jews: A Record of the Second Consultation between Representatives of The International Jewish Committee for Interreligious Consultation and the Lutheran World Federation Held in Stockholm, Sweden, 11–13 July 1983. Geneva: LWF, 1984.
  • Johnson, Paul. A History of the Jews. New York: HarperCollins Publishers, 1987. 0-06-091533-1.
  • Kaennel, Lucie. Luther était-il antisémite? (Luther: Was He an Antisemite?). Entrée Libre N° 38. Geneva: Labor et Fides, 1997. 2-8309-0869-4.
  • Kaufman, Thomas. Lesley Sharpe and Jeremy Noakes trans. Luther's Jews. Oxford: Oxford University Press, 2017. 978-0-19-873854-1.
  • Kittelson, James M. Luther the Reformer: The Story of the Man and His Career. Minneapolis: Augsburg Publishing House, 1986. 0-8066-2240-7.
  • Luther, Martin. The Jews and Their Lies. Los Angeles: Christian Nationalist Crusade, 1948.
  • Oberman, Heiko A. The Roots of Anti-Semitism in the Age of Renaissance and Reformation. James I. Porter, trans. Philadelphia: Fortress Press, 1984. 0-8006-0709-0.
  • Rosenberg, Elliot, But Were They Good for the Jews? (New York: Birch Lane Press, 1997). 1-55972-436-6.
  • Roynesdal, Olaf. Martin Luther and the Jews. Ph.D. diss., Marquette University, 1986.
  • Rupp, Gordon. Martin Luther: Hitler's Cause or Cure? In Reply to Peter F. Wiener. London: Lutterworth Press, 1945.
  • Siemon-Netto, Uwe. The Fabricated Luther: the Rise and Fall of the Shirer Myth. Peter L. Berger, Foreword. St. Louis: Concordia Publishing House, 1995. 0-570-04800-1.
  • Siemon-Netto, Uwe. "Luther and the Jews". The Lutheran Witness 123 (2004) No. 4:16–19. (PDF)
  • Steigmann-Gall, Richard. The Holy Reich: Nazi Conceptions of Christianity, 1919-1945. Cambridge University Press, 2003. 0-521-82371-4.
  • Tjernagel, Neelak S. Martin Luther and the Jewish People. Milwaukee: Northwestern Publishing House, 1985. 0-8100-0213-2.
  • Wallmann, Johannes. "The Reception of Luther's Writings on the Jews from the Reformation to the End of the 19th Century." Lutheran Quarterly 1 (Spring 1987) 1:72–97.
  • Wiener, Peter F. Martin Luther: Hitler's Spiritual Ancestor 15 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hutchinson & Co. (Publishers) Ltd., 1945;

Dış bağlantılar değiştir

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Yahudiler_ve_Yalanları_Üzerine&oldid=30742373" sayfasından alınmıştır