Yünbüken, Hanak
Yünbüken, Ardahan ilinin Hanak ilçesine bağlı bir köydür.
| Yünbüken | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Yünbüken Yünbüken'in Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Hanak |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 115 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75900 |
Tarihçe değiştir
Yünbüken köyünün eski adı Çihireti'dir. Gürcüce bir yer adı olan Çihireti (ჩიხირეთი), 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine Çikiret (چكریت) ve 1928 tarihli Osmanlıca köy listesine Çihrit / Çihiret (چیخریت) şeklinde girmiştir.[3][4] Çihireti, büyük bir olasılıkla Gürcüce örgü işi anlamındaki "çhiri" (ჩხირი) kelimesinden türemiştir.[5] Köyün adının 1959 yılında Yünbüken olarak değiştirilmesi bu anlamıyla ilişkili olabilir.
Çihireti köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Eruşeti'de yer alır. Eruşet ise, erken dönem Gürcü Hristiyanlığının en önemli merkezlerinden biriydi. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Günümüzde tamamen yıkılmış olan Çihireti Kilisesi de bu dönemden kalmıştır.[6]
Çihireti köyü, 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı tahrir defterine göre, Ardahan-i Büzürg livasının Meşe nahiyesine bağlı köylerden biriydi. Köyün nüfusu 10 Hristiyan haneden oluşuyordu. Osmanlı Devleti'ne vergi vermekle yükümlü hane reisleri Kazana, Elia, Potshera, İasa, Sutia, Eliazar, Basila, Vardzel gibi Gürcü adları taşıyordu. Köyde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor ve koyun besleniyordu.[3][7]
Çihireti köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinde Çihireti, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı bir köydü. Nüfusu, tamamı Kürt olan 32 kişiden oluşuyordu. Ne var ki 1896 ve 1906 Rus nüfus tespitlerinde Çihireti köyü yer almamıştır.[8] Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Çihireti (ჩიხირეთი) köyünde kimsenin yaşamadığını, köyün harabeye döndüğünü, köyün hemen kıyısında, derenin karşı tarafında küçük bir kilisenin yıkıntılarının bulunduğunu yazmıştır.[9]
Çihireti köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla ülkenin sınırları Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Ardahan bölgesi ve Çihireti köyü Türkiye'ye bırakıldı.[10][11]
Çihireti köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Ardahan kazasının Damal nahiyesine bağlıydı.[4] 1940 genel nüfus sayımında "Çıhıret" şeklinde yazılmış olan köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 107 kişiden oluşuyordu.[12] Çihireti veya Çıhıret Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Yünbüken olarak değiştirilmiştir.[13] 1965 genel nüfus sayımında Yünbüken köyünün nüfusu 211 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 34 kişi okuma yazma biliyordu.[14]
Yünbüken’in sınırları içinde bir zamanlar var olan kilise ve kalelerin günümüze kalıntıları kalmıştır. Köyün merkezinin 1,5 kilometre kuzeyindeki köyü kilisesi tamamen yıkılmış, bugüne sadece temel taşları kalmıştır. Köyün merkezinin 1,3 kilometre güneydoğusunda, iki vadi arasında kale kalıntıları mevcuttur. Deniz seviyesinden 2.030 metre yüksekte olan ve günümüze yıkıntıları ulaşan kalenin genişliği 46 metre, uzunluğu 50 metredir. Köyün merkezinin 800 metre batısında ise bir başka kale vardır. Kale iki derenin birleştiği noktada bir tepede yer alır. Yünbüken’in merkezinin 2,9 kilometre kuzeybatısındaki kalıntılar burada başka bir kalenin daha olduğunu göstermektedir.[15]
Coğrafya değiştir
Köy, Ardahan il merkezine 33 km, Hanak ilçe merkezine 7 km uzaklıktadır.[16]
Nüfus değiştir
Çihireti köyünün nüfusu 1595 tarihinde 10 Hristiyan haneden oluşuyordu.[3] Rus idaresinin 1886 yılında yaptığı nüfus sayımına göre ise köyde 32 kişi yaşıyor ve nüfusun tamamı Kürtlerden oluşuyordu. 1896 yılındaki nüfus sayımında köyün adı geçmemektedir.[8] Köyün bir nedenle boşaldığı Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli'in 1917'de verdiği bilgiden anlaşılmaktadır.[17]
1960 Genel Nüfus Sayımı’nda Kars ilinin Hanak ilçesinde Yünbüken (Çıkırhet) adıyla kaydedilmiş olan köyün nüfusu 198 kişiden oluşuyordu. Bu nüfusun 95’i kadın, 103’ü erkekti.[18] Son tespitlere göre Yünbüken köyünün nüfusu 71’i kadın, 70’i erkek olmak üzere 141 kişi düşmüştür.[2] Altmış yıl sonra nüfusun artması yerine azalmış olması, Türkiye’nin genelindeki köyden kente göçün sonuçlarının Yünbüken köyüne de yansıdığını göstermektedir.
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 115[2] |
| 2021 | 123[2] |
| 2020 | 128[2] |
| 2019 | 141[2] |
| 2018 | 148[2] |
| 2017 | 128[2] |
| 2016 | 126[2] |
| 2015 | 127[2] |
| 2014 | 127[2] |
| 2013 | 120[2] |
| 2012 | 130[2] |
| 2011 | 133[2] |
| 2010 | 131[2] |
| 2009 | 148[2] |
| 2008 | 147[2] |
| 2007 | 145[2] |
| 2000 | 121[19] |
| 1990 | 255[20] |
| 1985 | 279[21] |
| 1980 | 277[22] |
| 1975 | 259[23] |
| 1970 | 258[24] |
| 1965 | 211[25] |
| 1960 | 198[18] |
| 1886 | 32[8] |
Kaynakça değiştir
- ^ "Yunbuken, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 21 Kasım 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q r "Ardahan Hanak Yünbüken Köy Nüfusu". Nufusune.com. 22 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ a b c "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 555". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2023.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 762.
- ^ "ჩხირი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 18. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 500". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2023.
- ^ a b c Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 110, ISBN 9786052100271.
- ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 24 Eylül 1917, sayı: 230.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 355.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 634". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2023.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 359.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar - Katalog (ტაო-კლარჯეთი - ისტორიისა და კულტურის ძეგლები - კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 210, 385, ISBN 978-9941-478-17-8
- ^ "Yünbüken Köyü". YerelNet.org.tr. 4 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” (Gürcüce), Sakartvelo gazetesi, 24 Eylül 1917, sayı: 230.
- ^ a b Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1963). "1960 Genel Nüfus Sayımı: İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "İl, ilçe ve bucaklara göre köy nüfusları - 2000". TÜİK. 25 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1991). "1990 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1986). "1985 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1981). "1980 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1977). "1975 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1973). "1970 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1968). "1965 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.