Veri ambarı
Veri ambarı, ilişkili verilerin sorgulandığı ve analizlerinin yapılabildiği bir depodur.[1] Veri ambarı veritabanını yormamak için oluşturulmuştur. Bir veri ambarı ilgili veriyi kolay, hızlı ve doğru biçimde analiz etmek için gerekli işlemleri yerine getirir. Veri ambarı, işlemsel sistemlerdeki veriyi kopyalayıp, karar verme işlemi için uygun formda saklar.[2] Veri ve bilgiler, üretildiklerinde heterojen kaynaklardan elde edilirler. Yıldız Teknik Üniversitesi'ne göre: Veri ambarı, başlangıçta farklı kaynaklardan gelen verinin üzerinde daha etkili ve daha kolay sorguların yapılmasını sağlamaktadır.
Veri ambarı,Kurum ya da kuruluşların bilgi sistemlerinde depolanan verilerin tamamının veya belirli bir kısmının düzenli bir şekilde tutulduğu,merkezi veri depolama alanıdır.Bu terimin yaratıcısı W.H.Inmon'dur. IBM ise bu terimi "Bilgi Ambarı" olarak kullanmaktadır (Karabulut,2011).[3]
Veri Ambarları, sağlık sektöründen coğrafi bilişim sistemlerine, işletmelerin pazarlama bölümünden üretime, geleceğe dönük tahminler yapmada, sonuçlar çıkarmada ve işletmelerin yönetim stratejilerini belirlemede kullanılmakta olan bir sistemdir. Pahalı bir yatırım maliyeti olsa bile sonuç olarak getirisi (yararı) bu maliyeti kat kat aşmaktadır. İs organizasyonlarında bilgi akış mimarisinde veri ambarları iki amaçla oluşturulmaktadır:
- Hareketsel ve organizasyonel görevler arasındaki depo ve analitik stratejik verilerin birikimini sağlar. Bu veriler daha sonra yeniden kullanılmak üzere arşivlenir. Veri ambarları verilerin sorgulanabildiği ve analiz yapılabilindiği bir depodur.
- Veri Ambarlarının pazarda yeni fırsatlar bulmaya, rekabete katkı, yoğun proje çevirimi, iş, envanter,ürün maliyetlerinin azalmasının yanında farklı işlere ait verilerin ilişkilendirilmesi, karar destek ve alınan bilgiye hızlı cevap verebilme gibi birçok katkısı vardır.
İşletmelerin ya da kuruluşların değişik birimleri, topladıkları bilgilerden işlerine yarayacak olanları ileride analiz amacıyla işletimsel sistem veri tabanından farklı bir ortamda birleştirerek büyük çaplı bir veri deposu oluştururlar.Bir veri ambarı analizin kolay,hızlı ve doğru bir biçimde yapılabilmesi için gerekli işlemleri yerine getirir.Veri ambarı kullanıldığında,günlük işletimsel işlerle yeterince meşgul olan veritabanı kullanılmadan,analiz işlemleri farklı bir ortamda bilginin kurum ya da kuruluşlara önemli faydalar sağlayacağı su götürmez bir gerçektir.Artık günümüzde güç hammaddesi,parası olanda değil "bilgi"yi elinde tutan ve kullanmasını bilendedir. Her geçen gün toplanılan veri miktarı artmaktadır.Buna bağlı olarak, bu verilere erişmek ve onları kullanmak zorlaşmaktadır.Bunun en önemli sebebi,değişik zamanlarda değişik kişiler tarafından oluşturulmuş veritabanı sistemlerinin ve kütük yapılarının veriyi tutmak için kullanılması ve çok miktardaki veriye farklı şekillerden erişme zorunluluğunun ortaya çıkmasıdır.Dolayısıyla işletmeler ve kuruluşlar bilgiyi çözümleyebilmek ve raporlayabilmek için bir sürü farklı program geliştirmek ve onların bir de bakımını yapmak zorunda da kalırlar.Sonuç olarak bu yöntem oldukça maliyetli,etki olmayan ve zaman alıcıdır.İşte veri ambarları Hızır gibi yetişerek bu noktada karşımıza çıkarlar(Aslantürk ve Mutlu,2003).[4]
Bir başka deyişle,pek çok kurum ve kuruluş günlük işlemlerini takip etmek amacıyla hazırlanmış olan otomasyon yazılımlarını kullanmaktadır. Bu yazılımlar kayıtlarını yüksek seviyeli hareket işleme amacıyla dizayn edilmiş ilişkisel veri tabanlarında saklarlar. Zamanla kurum ve kuruluşların sistemlerindeki veri boyutları akıl almaz bir seviyede artmaya başlar ve farklı beklentilerin etkisiyle de bozulmalar meydana gelir.İşte verilerin anlaşılması ve analizinde sorunların ortaya çıkmasının nedeni, bu akıl almaz büyüme ve onun ardından gelen veri bozulmalarıdır.Bu zorluklar göz önünde bulundurularak farklı yazılımlardaki ilgili kayıtları tek bir çatı altında toplamak ve analize uygun bir biçimde bir arada tutmak amacıyla veri ambarı mucizesinden yararlanılır (İşli,2009).[5]
Günümüzde iş dünyası çok hızlı değişmektedir ve karar verici otoritelerin geçmişi ve bugünü gösteren bir resme ihtiyacı vardır. Geleneksel veri ambarları, tarihsel resmi göstermektedir lakin bugünün resmini içermemektedir.Oysaki, veri ambarlarındaki güncel veri kullanıcı açısından oldukça mühimdir. Değişen pazar koşulları şirketleri,uzun vadede varlıklarını koruma altına almaları için zorlamaktadır. Bu sebeple şirketler,geleceğe yönelik stratejik planlarını oluşturma telaşı içinde olurlar. Simülasyon senaryoları ile şirketlerin stratejik planları üzerinde etkili olabilecek faktörler kestirilebilir. Dinamik simülasyonlar hem tarihsel hem de güncel verileri kullanır.İşte tam bu noktada veri ambarları devreye girerek dinamik yapıları itibarı ile dikkat çekerler(Obalı,2012).[6]
Şirketlerin çalışma biçimlerindeki son gelişmeler,piyasada kıyasıya bir rekabet ortamı yaratmıştır. Günümüzde bu kıyasıya rekabet ortamında avantaj sağlayabilmek için piyasa ve müşteriler hakkında sağlam,zamanında ve çok boyutlu bilgi sahibi olmayı gerektirmektedir. Şirketlerin en değerli varlıklarından biri, o ana kadar sahip oldukları bilgilerdir. Bu bilgileri işlerine yarar hale getirebilmek,şirketlere değişken piyasa koşullarında kıyasıya rekabet edebilmeleri için güç sağlayacaktır. Bugün ilerlemeyi sağlamanın tek yolu,doğru bilgiyi doğru zamanda doğru kişilere ulaştırabilmektir.Günümüzün anlamlı bilgi kullanabilen sistemlerinin ihtiyacı,sadece şirketin sahip olduğu bilgileri bir araya toplayıp,ayıklayıp, organize edip,güvenli bir yerde saklamak değil “zaten” anlam kazanmış bilgileri de aynı süreçlerden geçirebilmektir (Çakır,2004).[7]
Ham verilerin kurum adına işe yarar-anlamlı bilgiye dönüşümü sürecini, bir otomobilin üretim hattına benzetebiliriz.Nasıl ki,üretim hatlarında çeşitli kaynaklardan alınan parçalar,değişik işlemlere tabi tutulup, bir araya getirilip,üretim hattının sonunda bir otomobil olarak karşımıza çıkıyorsa ham verinin de kurum ve kuruluşlar adına anlamlı bilgiye dönüşebilmesi için bazı işlemlerden geçmesi gerekir (Karabulut,2011).[3]
Veriler, veri ambarına dahil edilmeden önce ETL sürecinden geçerler.Bu işlem sayesinde, verinin hangi amaçla kullanılacağı göz önünde bulundurularak veri istenilen formata sokulur.
ETL(Extract Transform Load) değiştir
- Extract, veriyi kaynak sistemden alma,
- Transform, verinin amaca uygun olarak istenilen formata sokulması yani temizlenmesi ve kalitesinin arttırılması,
- Load, verilerin hedef sisteme yüklenmesi anlamına gelir.
Kısaca ETL;verinin kaynak sistemden alınıp,işe yarar hale getirilip, veri ambarına yüklenmesidir.
Veri ambarı bir program ya da bir ürün değildir.Veri ambarı geniş bir ortamdır,kendine has özellikleri olan bir mimari yapıdır.İşletmeler artık hizmet verdikleri müşterilerini daha iyi tanımak, verdikleri hizmetlerin yansımalarını ölçmek,şirket adına en doğru kararları vermek için bilgi teknolojilerini daha çok kullanmaya başlamışlardır.Bu yönelim,özellikle veri ambarları ve Karar Destek Sistemlerinin(KDS) daha da popüler olmasını sağlamaktadır (Dal,1999).[8]
Veri ambarı kavramı;veri madenciliği,web madenciliği gibi çeşitli kılıklara bürünerek çok büyük firmalardan kurum ve kuruluşlara,işletmelerden kütüphanelere, bilgi merkezlerine kadar geniş bir yelpazede etkinliğini sürdürerek karşımıza çıkar.Örneğin, bir kütüphanenin kullanıcılarına daha kaliteli ve daha etkin bir hizmet verebilmesinin en önemli yolu kullanıcılarını tanıyabilmesidir.Bunun için hiç şüphesiz kullanıcıların,kütüphanenin web sitesinde gezinirken web günlüklerine bıraktıkları denetleme verilerinin web madenciliği yöntemleri ile analizidir (Takçı ve Soğukpınar,2002,s.12-26).[9]
Kıyasıya rekabet ortamının oluşumu,küreselleşme ve bilgi teknolojilerindeki hızlı gelişmeler;yöneticiler için karar vermede bilginin önemini arttırmaktadır.Böyle bir ortamda,gereken verileri elde edebilme, veriye ve bilgiye anında erişebilme, ortak veri kümesi içinden doğru bilgileri zamanında alabilmek;kurum ve kuruluşların ayakta kalmasını ve rekabet gücü oluşturabilmesini sağlayan etkenlerdir.Karar vermek için kritik bilgiler kurum içinde veya kurum dışında farklı kaynaklardan alınabilmektedir.Veri saklama ve veriye erişim modelleri farklı olabilmektedir.Gereken kritik bilgilerin elde dilmesi veri ambarcılığının temel amacıdır (Yüksek,2003).[10]
Veri ambarının kullanım amacı değiştir
- Müşterilerin gizli kalmış satın alma eğilimlerini tespit etmek
- Satış analizi ve trendler üzerine odaklanmak,
- Finansal analiz
- Stratejik Analiz (Bir KDS olmasından dolayı)[11]
Ayrıca bakınız değiştir
Kaynakça değiştir
- ^ "Veritabanı, Veri Madenciliği, Veri Ambarı, Veri Pazarı" (PDF). 11 Temmuz 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2010.
- ^ http://e-learning.bahcesehir.edu.tr/coursecontent/SE2101%20DBMS/dbms_old/Veri%20Ambarı%20ve%20OLAP.ppt[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b Karabulut,N.(2011).Veri ambarı nedir?14 Kasım 2013 tarihinde naimkarabulut.wordpress.com adresinden erişildi.
- ^ Aslantürk,O. ve Mutlu,A.(2003).Veri Ambarına Genel Bir Bakış Raporu.Ankara:Hacettepe Üniversitesi.
- ^ İşli,D.(2009).Veri ambarı ve OLAP teknolojilerinden yararlanılarak raporlama aracı gerçekleştirimi.Yüksek lisans tezi,Pamukkale Üniversitesi,Denizli.
- ^ Obalı,M.(2012).Web servisleri tabanlı gerçek zamanlı veri ambarı.Yüksek lisans tezi,Çankaya Üniversitesi,Ankara.
- ^ Çakır,O.D.(2004).İş hayatındaki akıllı veri ambarı uygulamaları.Yüksek lisans tezi,Marmara Üniversitesi,İstanbul.
- ^ Dal,B.(1999).Veri ambarı ortamında karar destek sistemi tasarımı.Doktora tezi,İstanbul Üniversitesi,İstanbul.
- ^ Takçı,H. ve Soğukpınar,İ.(2002).Kütüphane kullanıcılarının erişim örüntülerinin keşfi.Bilgi Dünyası,3(1),12-26.
- ^ Yüksek,Y.(2003).Üniversite bilgi yönetim sistemi için veri amabarı ve veri madenciliğinin oluşturulması.Yüksek lisans tezi,Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi,Çanakkale.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2010.