Van Gölü Kapalı Havzası
Van Gölü Kapalı Havzası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin doğusunda, Van Gölü'ne sularını döken akarsuların oluşturduğu kapalı havza.
Türkiye'nin 26 havzasından biridir. Güneyden Dicle nehri, kuzey ve batısından Fırat nehri, kuzey doğusunda Hazar Denizi, doğusundan Urmiye Gölü havzaları ile çevrilidir. Havza alanı Erçek Gölü havzası dahil, Türkiye'nin %2,3'ü kadar, 1.797.643 hektardır.[1]
Havza sınırı, doğuda İran sınırı, Dumanlı Dağlar, Tendürek Dağı, Aladağ, Süphan Dağı, Nemrut Dağı, Bitlis, Çatak, Artos Dağı, Vaviran Dağları, Sülün, Mengene ve Mirömer dağları ile çevrilidir. Havzanın yıllık su potansiyeli 3.54 milyar m³'tür.[1]
Hidrografya değiştir
| Sulak alanlar | Alanı (ha) | Rakım (m) |
|---|---|---|
| Van Gölü | 372.800 | 1650 |
| Erçek Gölü | 9.450 | 1890 |
| Arin Gölü | 1.260 | 1660 |
| Nazik Gölü | 4.625 | 1816 |
| Nemrut Gölü | 1.280 | 2.247 |
| Aygır Gölü | 143 | 1970 |
| Sultan (Süphan) Gölü | 140 | 2437 |
| Hasantimur Gölü | 21 | 2125 |
| Akgöl | 407 | 2343 |
| Bostaniçi | 161 | 1950 |
| Turna (Keşiş) Gölü | 704 | 2600 |
| Ermanis (Gövelek) Gölü | 55 | 2235 |
| Çenge (Çeğen) Gölü | 50 | 1890 |
| Değirmi Göl | 46 | 2300 |
| Hıdırmenteş Gölü | 95 | 2357 |
Havza, su kaynakları açısından oldukça zengindir. Van, Erçek, Nemrut, Nazik, Arin, Akgöl başta olmak üzere 17 adet göl bulunur. 10 adet sulak alan yer alır. Van, Arin, Erçek ve Akgöl tuzlu-sodalı, diğer alanlar tatlı suludur. Karasu, Bendimahi, Deliçay, Engil, Zilan Deresi, Güzeldere, Memedik ve Karmış Çayı gibi pek çok akarsu bulunur.
- Karasu Çayı: Bendimahi Çayı ile Özalp Çayı arasındaki alanın sularını toplar. İran sınırı yakınlarında doğar, doğu-batı yönünde akarak, doğudan Van Gölü'ne dökülür.
- Bendimahi Çayı: Kuzeydoğudan Van Gölü'ne ulaşır. Göle dökülen en büyük debili akarsudur. İnci kefalinin üreme alanı olan çay üzerinde Muradiye Şelalesi bulunur.
- Zilan Çayı (İncesu): Üzerinde sulama ve elektrik üretme amaçlı yapılmış olan Koçköprü Barajı bulunur. Bıyıklı balık ve siraz balığı bulunan akarsu, inci kefali için üreme alanıdır.
- Deliçay: Kuzeyden göle ulaşır, sulamada yararlanılır. İnci kefali ve siraz balıkları bulunur.
- Memedik Deresi: Erçek Gölü'ne dökülür, siraz balığı bulunur.
- Hoşap Çayı: Doğudan gelerek göle güney kısmından dökülür. Üzerinde Zernek Barajı bulunur.
- Gevaş Suyu: Göle güneyden ulaşır.
- Güzeldere: İnci kefalinin üreme alanı olan akarsu göle güneybatıdan dökülür.
- Karmış Çayı: Nazik gölünden çıkan akarsu güneybatıdan göle dökülür.
Van Gölü değiştir
Kapalı havzanın en alçak kısmında Van Gölü yer alır. % 2,6 tuzluluk oranıyla bir soda gölü olan Van Gölü 3626 km² yüzey alanı, 607 km³ hacmi, 12470 km² drenaj alanı ve maksimum 451 metre derinliği ile Türkiye'nin kara içerisindeki en büyük su kütlesidir. Göl sularının yüksekliği değişkendir. 1970'te 1648 m yükseklik, 3.574 km²alana sahip göl suları, 1998'de 2,5 m artmış, yükseklik 1650,4 m, alan 3.626 km²'ye yükselmiştir.[2]
İklim ve bitki örtüsü değiştir
Havza genelinde karasal iklim hâkimdir. Van Gölü'ndeki buharlaşma etkisiyle, göl kıyılarında karasal iklim yumuşar. Temmuz ve ağustos aylarında azalsa da, her mevsim yağış görülür. Van merkezde 384 mm/yıl yağış düşer. Maksimum yağış nisan, minimum yağış ağustos ayında görülür. Yıllık ortalama sıcaklık 8,9 °C'dir. En fazla buharlaşma temmuz ayında gerçekleşir.[1]
1890'lı yıllar kadar geniş orman alanlarının bulunduğu havzada yoğun tahribat yaşanmıştır. Yakacak temini, yaylacılık ve tarım faaliyetleri için ormanlar tahrip edilmiştir. Çok yıllık bitkiler oldukça azalmış, bozkır ve çıplak araziler genel görünümü oluşturmuştur. Ani yağışlar erozyona sebep olmakta, akarsular yoğun katı madde taşımaktadır.[3]
Yerleşim ve nüfus değiştir
Havza içinde Van merkez ve ilçeleri; Muradiye, Erciş, Saray, Özalp, Çaldıran, Başkale, Edremit, Gürpınar, Gevaş, Bahçesaray, Çatak ile Bitlis'e bağlı; Tatvan, Adilcevaz ve Ahlat ilçe merkezleri yer alır. Havza sınırlarında 1.000.000 kişi yaşamaktadır.[1]
Havza su kaynaklarında inci kefali, sazan, gökkuşağı alabalığı, dağ alabalığı, bıyıklı balık ve sıraz balığı gibi ekonomik potansiyeli olan sekiz balık türü yaşar. İnci kefali, sazandan sonra iç sularda en çok avlanan (10-15 bin ton/yıl) balıktır. Bazı sulara aynalı sazan aşılaması yapılmıştır.
Kaynakça değiştir
- ^ a b c d ÇETİNKAYA, Osman (1993). "Van Gölü Havzası Su Kaynakları ve Balıkçılık Potansilyeli" (PDF). akuademi.net. 5 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2017.
- ^ YILDIZ, Mehmet Zeydin; DENİZ, Orhan (2005). "KAPALI HAVZA GÖLLERİNDE SEVİYE DEĞİŞİMLERİNİN KIYI YERLEŞMELERİNE ETKİSİ: VAN GÖLÜ ÖRNEĞİ" (PDF). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 28 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Mart 2017.
- ^ ELP, Mahmut; ŞEN, Fazıl; ÇETİNKAYA, Osman (2006). "Van Gölü Havzası Su Kaynaklarında Yaşayan Balık Populasyonlarının Karşılaştığı Problemler ve Çözüm Yolları". E.Ü. Su Ürünleri Dergisi. Erişim tarihi: 19 Mart 2017.[ölü/kırık bağlantı]