Tribün

Tribün (Latince: tribunus; Yunanca tribounos), Roma Cumhuriyeti ve İmparatorluğunda 2-3 seçilmiş magistyra ve idari veya askerî görevlilerce paylaşılan unvan. Kelime, Antik Roma'da insanların askerlik ya da oy verme amacıyla bölünmüş oldukları kabile anlamındaki Tribe (tribus) sözcüğünden türetilmiştir.

Roma magistraları ve sivil hizmetler

Pleblerin Tribünü

Plebler Tribünlüğü magistralığı ya da Halkın Tribünü (Latince tribunus plebis), geleneksel olarak Roma Cumhuriyetinin kurulduğu yıl olarak kabul edilen MÖ 509 yılından yaklaşık 15 yıl sonra MÖ 494 yılında kurulmuştur. Romalı plebler, fiziksel şiddete karşı bir tür yasal koruma sağlayan dokunulmazlık (sacrosanctitas) hakkı ve herhangi bir plebi, patrici bir magistranın elinden kurtarabilme hakkı olan "yardım hakkını" (ius auxiliandi) güvence altına alacak bir kurumun oluşturulmasının patrici sınıfı tarafından kabul edilmesine kadar Roma kentini terk etmişlerdi (Secessio plebis). Tribünler sonradan, aracılık hakkı (ius intercessionis) ve başka bir tribün olan "halkın tribünü" de dahil her hengi bir magistranın eylem ya da tekliflerini veto etme hakkı (veto Latince "yasaklıyorum" anlamına gelir) gibi daha önemli güçler de elde etmişlerdir. Romalı pleblerin baş temsilcisi olarak tribünlerin evinin kapısının gece ve gündüz sürekli açık olması gerekirdi. Plebler Tribünü Concilium Plebis tarafından seçilirdi.

Tribün aynı zamanda görevlerini yerine getirirken kendisine engel olan herhangi bir kişiyi ölüm cezasına çarptırabilme yetkisine sahipti (bu sebeple bir tribünün en büyük tehdidi birisini Tarpeian Kayası'ndan aşağı atmak olurdu). Tribünlerin dokunulmazlığı, görevlerini yerine getirdikleri süre içerisinde kendilerine zarar verecek kişilerin plebler tarafından öldürülmesi yönünde verilmiş ciddi vaatlerle sağlanırdı. Tribünler, Concilium Plebis adlı Plebler meclisini toplama yetkisine sahip tek magistraydı ve aynı zamanda kendisine sadece ona ait olan, bir yasa teklif etme hakkı sağlayan "plebler meclisi başkanlığını" da yürütürdü. Bir tribün aynı zamanda Senatoyu toplantıya çağırabilir ve teklifler sunabilirdi. Ancak bir tribünün yetkileri sadece Roma sınırları içerisinde geçerliydi. Veto yetkisi, eyalet valilerini etkilemez ve dokunulmazlık hakkı Roma Şehir Surlarının bir mil dışına kadar uzanabilirdi. MÖ 450 yılında Tribün sayısı ona yükseltilmiştir.

Tribün olabilmek için pleb olmak gerekiyordu ve bu mevki MÖ 421 yılına kadar onlara açık olan tek makamdı. Cumhuriyetin son dönemlerinde bir patrici olan politikacı Clodius, ailesinin pleb kökenli bir kolu tarafından evlat edinilme işini ayarladı ve tribünlük görevine kadar yükseldi.

Lucius Cornelius Sulla, diktatör olduğu dönemde tribünlerin veto güçlerini ciddi biçimde sınırlandırdı ve Senatonun izni olmadan Concilium Plebis önünde yasa teklifinde bulunmalarını yasadışı hale getirdi. Daha sonra Crassus ve Pompey'in konsüllükleri döneminde tribünlerin eski hakları geri verildi.

Cumhuriyet tarihi boyunca, güçlü kişiler tribünlük unvanlarını kendi kişisel ihtişamları ve menfaatleri için kullandılar. Clodius ve Milo adlı tribünler Pompey ve Sezar'ın ihtiyaç ve taleplerini yerine getirebilmek için mahkemelerde ve yönetimde şiddet kullanmaktan çekinmediler. Senato Sezar'ın, Pompey'in emekli askerlerinin arazileri ve Galya'nın yönetimiyle ilgili taleplerini reddedince, Sezar tribünlere yöneldi ve istediklerini elde etti.

Bir Patrici için Pleb tribünü olmak imkânsız olduğundan, ilk Roma İmparatoru Augustus'a makamı (tribunitia potestas) aslında resmî olarak üstlenmeden tüm Tribünal yetkiler teklif edildi. Bu, Augustus'un otoritesinin iki anayasal dayanağından birisidir. (diğeri imperium proconsulare maius). Bu durum ona Senato'yu toplantıya çağırma hakkı veriyordu. Aynı zamanda dokunulmazdı, veto yetkisine sahipti (ius intercessionis) ve görevini yerine getirmesine engel olanları ölüme mahkûm edebiliyordu.

Birçok imparatorun saltanatının başlangıç tarihi olarak tribunitia potestas yetkisinin üstlenilmesi baz alınır (Tiberius, Titus, Trajan ve Marcus Aurelius bu unvanı seleflerinin saltanatı sırasında üstlenmişlerdir). Marcus Vipsanius Agrippa ve Drusus II, hiçbir zaman imparator olamadıkları halde tribunicia potestas yetkisini üstlenmişlerdir.

Roma Ordusu Subayları

Askerlerin Tribünü

Klanlar meclisi, her yıl yirmili yaşlarının sonlarındaki 24 genç erkeği senatoryal talep üzerine Askerlerin Tribünü (tribunes militium) olarak hizmet etmek üzere seçerdi. Bu 24'ler, mevcut dört Roma Lejyonuna komuta eden Konsüllerinin yanına, Lejyonları komuta etmek üzere subay olarak altışarlı gruplar olarak dağıtılırdı.

Aynı zamanda tüm orta dereceli Lejyon subayları da tribunum militi olabilmek için henüz genç ve seçilmemiş oldukları halde tribün olarak adlandırılırdı.

Kohort komutanı

• Tribunus Cohortis: askerî birlik komutanı
• Tribunus Cohortis Urbanae: Şehir kohortu komutanı

Hazine Tribünü

Hazine Tribünleri olarak bilinen (tribuni aerarii) tribünlerinin görevlerinin ne olduğu konusu biraz sırdır. Görünüşe göre başlangıçta vergi toplayıcı olarak görev yapıyorlardı ancak bu görev zaman içinde yavaşça diğer görevlilere devredilmiştir. Cumhuriyetin sonlarına doğru bu sınıf servet sınıflandırmasında equiteler'den daha aşağıdaydı. MÖ 70 yılında Roma seçiciler kurulu reforme edilecek ve üyelerinin 1/3'ü hazine tribünü olacaktı.

Çeşitli görevleri

Tribünal: karargâhın önünde yer alan ve birliklere hitap etmek için kullanılan yükseltilmiş platform

Tribunus: Kıdemli memur

Tribunus angusticlavius: "Dar şeritli subay"; equestrian (atlı) lejyon subayı, Her lejyonda beş adet bulunur.

Tribunus comitiatus: Comitia tarafından tribunus militum olarak seçilmiş subay

Tribunus laticlavius: "Geniş şeritli subay"; senatoryal lejyon subayı, Lejyon'un komuta kademesinde ikinci sırada yer alan komutan

Tribunus militum: Kıdemli lejyon subayı

Tribunus militum a populo: Halk meclisi tarafından atanmış kıdemli lejyon subayı

Tribunus rufulus: Komutan tarafından seçilmiş subay

Tribunus sexmestris: Altı aylık bir süre için görev yapan tribün

Tribunus vacans: Geç Roma'da atanmamış tribün; personel subayı

Kaynaklar ve dış bağlantılar

• Pauly-Wissowa (Realencyclopädie der Classischen Altertumswissenschaft adlı Almanca ansiklopedinin yazarı)
• The Use of the Tribunate for Reforms (Tribünlüğün Reformlar için kullanılması) 21 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., (İngilizce)
• Nouveau Larousse illustré Fransızca XX. Yüzyıl ansiklopedisi, (Fransızca)
• Ancient Rome: A Military and Political History (Antik Roma: askerî ve Politik bir tarih), Christopher S. Mackay, s. 135, Hazine Tribünlüğü hakkında bilgi, (İngilizce)