Vikipedi

Tokat (şehir)

Tokat ilinin merkezi olan şehir
(Tokat (merkez) sayfasından yönlendirildi)
Bu sayfa Tokat ilinin şehir merkezini anlatmaktadır. İl için Tokat (il) sayfasına bakınız.

Tokat, Tokat ilinin merkezi olan şehirdir. Karadeniz Bölgesi'nde yer alan Tokat, kuzeyinde Samsun, kuzeydoğusunda Ordu, güney ve güneydoğusunda Sivas, güneybatısında Yozgat, batısında Amasya ile çevrilidir.

Tokat
Şehir
Türkiyedeki Yeri
Türkiyedeki Yeri

Tokat
ÜlkeTürkiye
BölgeKaradeniz Bölgesi
İlTokat
İdare
 • Belediye başkanıMehmet Kemal Yazıcıoğlu (MHP)
Yüzölçümü
 • Toplam2.268 km²
Rakım623 m
Zaman dilimiUTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu
60100/60200
Alan kodu356
Plaka kodu60

Tarihi değiştir

Tokat ilinde yapılan arkeolojik kazılar sonucunda Bakır Çağına sonlarına kadar inen (MÖ 3000 dolayları) yaşam izleri bulunabilmiştir. Günümüz ilçe merkezinde yerleşim tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 7 km kuzeydoğusundaki Gümenek mevkiindeki tepelik alanda Helenistik Dönemden itibaren yerleşimin olduğu Komana Pontiki antik şehri bulunmaktaydı.

Tokat'ta yerleşimin, Roma döneminde yol güvenliğini sağlamak amacıyla Tokat Kalesinin yapılması ve sonrasında da pagan inanca merkezlik yapmış Komana'yı terk eden Hristiyanlar'ın kalenin etrafına yerleşmesiyle başladığı düşünülmektedir. Avusturyalı tarihçi ve doğubilimci Paul Wittek, Bizans kaynaklarında geçen "Dokeia (Dokia)" şehrinin birçok tarihçilerin iddia ettiği gibi günümüz Tosya şehrini değil Tokat'ı tarif ettiğini belirtmiştir. Bunu da 1277 yılında İlhanlılar'dan kaçan çocuk yaştaki sultan III. Gıyâseddin Keyhüsrev ile onun yöneticisi Muînüddin Süleyman'ın, aynı dönemde yaşayan tarihçiler Bar Hebraeus (İbnü’l-İbrî) tarafından "Doqia", İbn Abdüzzâhir'in ise Tokat kalesine çekildiği belirtmesini delil göstererek Dokeia'nın Tokat olduğu tezini güçlendirmiştir. Benzer şekilde 13. yüzyılda yazıldığı düşünülen Tarih-i Al-i Danişmend (Dânişmendnâme) adlı eserde de Tokhia, Tokia ve Dokia adlarıyla bahsedilen şehirde Tokat'ı belirtmektedir. Ermeniler ise yerleşimden Evdoxia ya da Evdokkia olarak bahsetmiştir.[1] Yerleşim 712 ve 740 yıllarında olmak üzere çok kısa süreli Arap ordularınca ele geçirilmesi haricinde Bizans egemenliğinde Amasya merkezli Armeniakon Theması içerisinde yer aldı. Tokat kalesi ve şehri 1074 yılında Dânişmend Gazi tarafından ele geçirilmiş ve sonrasında da 1080 yılında kendi adıyla kurduğu Dânişmendliler Beyliği topraklarına katılmıştır. II. Kılıç Arslan'ın 1175 yılında Danişmentliler'i yenmesiyle Tokat şehri 1175 yılı gibi Anadolu Selçuklu Devleti hakimiyetine girdi. II. Kılıç Arslan, 1186'da ülkesini oğulları arasında paylaştırdığında Tokat merkezli kısmı oğlu II. Süleyman Şah'ın payına düştü. Rükneddin Süleyman Şah kardeşleriyle yaptığı mücadeleyi kazanıp Anadolu Selçuklu Devletini tekrar bir araya getirmesiyle Tokat şehri, Danişmend ilinin merkezi konumuna geldi. 1243 yılında yaşanan Kösedağ Muharebesi'nde Anadolu Selçuklular'ın yenilip İlhanlıların otoritesini kabul etmesi üzerine Tokat'ta İlhanlılar'a tabi olan Selçuklu hakimiyeti görülmeye başlandı. Daha sonra İlhanlılar tarafından atanan emirlerin idaresinde bulunan Tokat, 1355 yılında İlhanlı ordu komutanlarından Alâeddin Eretna tarafından kurulan Eretna Beyliği topraklarına katıldı. 1381 yılında da naiplik görevinde bulunan Kadı Burhâneddin'in Eretna Beyliğine son vererek kendi adıyla anılan Kadı Burhâneddin Devleti'ni kurmasıyla Tokat bu yeni kurulan devlete katıldı.

Osmanlı döneminde Tokat değiştir

Kadı Burhâneddin'in 1398 yılında ölümünün hemen akabinde şehir halkının daveti üzerine Tokat'a gelen Yıldırım Bayezid şehri Osmanlı topraklarına kattı. Tokat Osmanlı egemenliğindeyken, 16. yüzyıla kadar Rum Eyaleti'nin merkez şehri konumundaydı. Timur 1402 yılında şehri kuşatsa da ele geçiremedi. Ankara Muharebesinde alınan yenilgiden sonra Osmanlı'nın yaşadığı Fetret Devri döneminde Çelebi Mehmed'in kontrolünde kaldı. 1418/1419 yılında yaşanan büyük depremde çevre yerleşimlerde olduğu gibi Tokat'ta da büyük zarar yaşandı. 1472 yılı Ağustos ayında Bektaşoğlu Ömer Bey komutasındaki Akkoyunlular Tokat'a girerek şehri yağmalayıp yakmışlardır.[2] 1505 yılında Safeviler'in kuşatmasında şehir savunucuları başarıyla karşı koyabildi. Nur Ali Halife İsyanı sırasında şehir Nur Ali Halife'ye teslim olunca burada Şah İsmail adına hutbe okutuldu. Ancak kısa süre sonra kesintisiz olmak üzere tekrar Osmanlı hakimiyetine katıldı. 1498 yılına gelindiğinde şehir diğer bir deprem afeti nedeniyle zarar gördü.

Tokat şehriyle ilgili Osmanlı dönemine ait ilk kayıt 1455 yılında yapılan tahririyle yapılmıştır. Bu tarihteki kayda göre Tokat'ta 38'i Müslüman, 8'i Gayrimüslim olmak üzere 46 adet mahalle bulunmaktaydı. 1485 tahririnde 49'u Müslüman ve 10'u Gayrimüslim olmak üzere 59 adet, 1520 tahririnde de 45'i Müslüman ve 8'i Gayrimüslim olmak üzere 53 adet mahallesi bulunmaktaydı. Bu dönemlerde şehrin kabaca 1/3'ünün biraz fazlası Gayrimüslimlerden oluşmaktaydı. Bu Gayrimüslimlerinde büyük çoğunluğunu Ermeniler, bunları takiben Rumlar ve az sayıda da Yahudiler oluşturmaktaydı. Buradaki Yahudiler'inde İspanya'dan göçmek zorunda bırakılan Sefarad Yahudileri olması muhtemeldir. Şehirde 1455 yılında 3.079 olan hane sayısı (tahmini 15-17 bin arasında nüfus) 1485 yılında 1.781 haneye düşmüştü. Bu azalışın Akkoyunlular'ın 1472 yılında şehri yağmalayıp yıkmasıyla alakalı olduğu düşünülmektedir. Benzer şekilde 1520 yılında şehirdeki hane sayısının 1.417'ye düşmeside 1498 depreminin etkisiyle olmalıdır. Afetler ve saldırıların kesilmesiyle ortamın sakinleşmesine 1554 yılında 1.999 olan hane sayısı, 1574 yılında 2.568'e çıkmıştı.[3] 17. yüzyıl döneminde Tokat'la ilgili fazla kayıt bulunmamaktadır. Celali isyanları ve Büyük Kaçgunluk döneminde de Tokat kırsalının olduğu gibi şehir merkezininde etkilenmiş olması gerekmektedir. 1623 yılında isyancı Abaza Mehmed Paşa tarafından bir süreliğine ele geçirildi. Osmanlı ekonomisinin iyice bozulduğu yüzyılda, devlet para toplama işlerini hızlandırmak amacıyla topraklarda vergileri mültezimler yoluyla toplama çabasına girmiş ve Tokat'ta Rum Hazine Defterdarlığı'nın kapatılmasıyla 1659 yılında oluşturulan ve 1840 yılına kadar kadar süren Tokat Voyvodalığının merkezi oldu. 17 Ağustos 1668 yılında Amasya, Bolu, Kastamonu, Ankara ve Samsun gibi şehirleri de etkileyen, Türkiye'de kaydedilen en şiddetli ve en büyük deprem olan 8.0 büyüklüğündeki 1668 Kuzey Anadolu depreminde şehirde hasarlar yaşanmış, kale ve şehri çevreleyen surların bir bölümü yıkılmıştır.[4][5] 17. yüzyılda hazırlanmış resmi belgelere göre 1679-80 yılı gibi çıkan büyük yangında da şehrin büyük bölümü zarar gördü.[6]

1844-45 kapsamlı yapılan Temettüat kayıtlarına göre Tokat şehrindeki 73 mahallede; 2.137'si Müslüman, 1.333'ü Ermeni (Gregoryan), 222'si Rum, 175'i Katolik (Ermeni olması muhtemel), 38'i Yahudi ve 22'si Kıpti olmak üzere 3.927 hane bulunmaktaydı. Hanede 5 kişi yaşadığı kabulüne göre bu tarihte şehirde 20.000 dolayında bir nüfusun bulunduğu tahmin edilmektedir.[7] Düyûn-ı Umûmiye adına görev yapan Fransız coğrafyacı ve yazar Vital Cuinet'in kayıtlarına göre 1892 yılında Tokat'ta; 17.500 Müslüman, 750 Kafkasya ve Gürcistan topraklarından gelen Müslüman, 9.000 Gregoryen Ermeni, 1300 Katolik Ermeni, 150 Protestan Ermeni, 750 Rum, 400 Yahudi ve 40 kadar misyoner olmak üzere 30.000 dolayında insan yaşamaktaydı. Sivas'ta bulunan Fransız konsolosluğunca 1901 yılında hazırlanan raporda ise şehir nüfusu; 18.000 Müslüman, 8.800 Ermeni, 1.300 Rum ve 900 Yahudi ve diğer milletlerden olmak üzere kabaca tasnif edilmiştir.[8] Buradan anlaşılacak diğer bir hususta Tokat'ta misyonerlik faaliyetlerinin ve diğer devletlerin ilgilerinin olduğu ortaya çıkmaktadır. Örneğin Amerikalı misyoner Henry John Van Lennep, 1854 yılında Tokat'a gelip misyonerlik faaliyetlerinde bulunmuş ve ülkesine döndükten sonra hazırladığı "Travels in Little-Known Parts of Asia Minor" adlı kitabında da faaliyetleri hakkında bilgiler vermiştir.[9] 1840 yılı başında muhassıllık idarelerinin teşkil edilmesiyle bu statüde idare edilmeye başlanan Tokat, muhassallık idarelerinin kaldırılmasıyla Müdürler tarafından yönetilmeye başlandı. 1864 yılında yürürlüğe giren Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesiyle Sivas merkez sancağının kazası statüsünü devam ettiren Tokat, 1870/71 yılından itibaren kaymakamlıkla yönetilmeye başlandı. 1880/81 yılına kadar kaza merkezi olan Tokat, bu tarihte Sivas Vilayeti'ne bağlı Tokat sancağının merkezi oldu.

Cumhuriyet dönemi değiştir

Yerleşim 31 Mayıs 1920 tarihinde TBMM kararıyla il statüsüne yükselerek, yeni kurulan ilin merkez şehri oldu. Ermeni nüfusun büyük oranda tehcir edilmesi, Rumlar'ın mübadele uyarında Yunanistan'a gönderilmesi, karışıklılar, I. Dünya Savaşı ve Türk Kurtuluş Savaşı gibi etkenlerle Tokat şehir nüfusu da düşmüştü. 1935 yılında yapılan nüfus sayımında ilçe merkezinde 22.166 kişi yaşamaktaydı. İlçe merkezine bağlı köylerde ise 72.018 kişi yaşamaktaydı.[10]

Nüfus değiştir

Yıl Toplam Şehir Kır
1927[11] 77.809 22.390 55.419
1935[12] 93.460 21.261 72.199
1940[13] 95.190 21.447 73.743
1945[14][a] 62.743 20.078 42.665
1950[15] 70.464 21.666 48.798
1955[16][b] 63.545 26.661 36.884
1960[17] 84.761 32.654 52.107
1965[18] 94.132 37.368 56.764
1970[19] 103.681 44.110 59.571
1975[20] 112.476 48.588 63.888
1980[21] 127.541 60.855 66.686
1985[22] 142.027 73.008 69.019
1990[23] 150.771 83.058 67.713
2000[24] 174.700 113.100 61.600
2007[25] 181.262 127.988 53.274
2008[26] 176.564 124.496 52.068
2009[27] 182.572 129.879 52.693
2010[28] 188.173 136.595 51.578
2011[29] 182.371 132.300 50.071
2012[30] 182.225 132.437 49.788
2013[31] 184.345 133.777 50.568
2014[32] 185.626 137.831 47.795
2015[33] 188.736 142.724 46.012
2016[33] 192.065 148.149 43.916
2017[33] 196.386 152.314 44.072
2018[33] 201.294 154.495 46.799
2019[33] 199.805 153.840 45.965
2020[33] 203.395 158.722 44.673

İklim değiştir

Tokat'ın iklimi Karadeniz ağırlıklı olmak üzere karasal iklim-Karadeniz iklimi arasında bir geçiş iklimine sahiptir. En çok yağış ilkbahar ve sonbahar da düşer, yazlar kuraktır. Ortalama yağış miktarı 463 mm (1980-2010 ortalaması), ortalama sıcaklık 12,6 °C'dir.

Notlar değiştir

  1. ^ Turhal ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.
  2. ^ Almus ilçesinin kurulması ile nüfus azalmıştır.

Kaynakça değiştir

  1. ^ Wittek, Paul (1970). Selçuklu Araştırmaları Dergisi I "Bizanslılardan Türklere Geçen Yer Adları". Ankara: Selçuklu Tarih ve Medeniyeti enstitüsü. s. 230-234. 
  2. ^ Kılıç, Remzi (2003). "Fatih Devri (1451-1481) Osmanlı-Akkoyunlu İlişkileri". Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 1 (14). DergiPark. s. 105. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. 
  3. ^ Şimşirgil, Ahmet (1990). "Osmanlı Taşra Teşkilatında Tokat (1455-1574)" (PDF). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi. ss. 49,50,51,75. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020. 
  4. ^ "Tarihsel Depremler (Historical Earthquakes)". Boğaziçi University, Kandilli Observatory and Earthquake Research Institute. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021. 
  5. ^ United States Geological Survey. "Historic Worldwide Earthquakes". 25 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2021. 
  6. ^ Ekin, Ümit (2009). "Bir Sakk Mecmuasına Göre 17. Yüzyılda Tokat" (PDF). Karadeniz Araştırmaları Dergisi, 20. KaraM. ss. 67,68. 28 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. 
  7. ^ Eken, Galip (2000). "Tanzimat Dönemi Osmanlı Toplumunda Nüfusun Mesleki Yapılanması: Tokat Örneği". Tarih İncelemeleri Dergisi. 15 (1). DergiPark. s. 125. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. 
  8. ^ Açıkel, Ali (2004). "Tokat Sancağının İdari Durumu ve Nüfus Yapısı (1880-1907)" (PDF). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 14 (2). Fırat Üniversitesi. s. 337. 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. 
  9. ^ Aykun, İbrahim (2015). ""Ermeni Olaylarında Tokat". Geçmişten Günümüze Türk-Ermeni İlişkileri Uluslararası Sempozyumu" (PDF). Bayburt Üniversitesi. ss. 66,67. 6 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Şubat 2020. 
  10. ^ "Genel Nüfus Sayımı” TC Başbakanlık İstatistik Genel Direktörlüğü, Yayın No:74, Sf:XV, Yıl:1935. URL: http://www.mku.edu.tr/files/200-0bb55d9e-e0bb-413b-a4a9-d21120852f52.pdf 2 Eylül 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 8 Şubat 2020
  11. ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021. 
  12. ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  13. ^  . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016. 
  14. ^  . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  15. ^  . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  16. ^  . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021. 
  17. ^  . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021. 
  18. ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  19. ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  20. ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  21. ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  22. ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  23. ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  24. ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  25. ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  26. ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  27. ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  28. ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  29. ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012. 
  30. ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013. 
  31. ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014. 
  32. ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015. 
  33. ^ a b c d e f
    • "Merkezi Dağıtım Sistemi" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016. 
    • "Merkez Nüfusu - Tokat". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021. 
    • "Tokat Merkez Nüfusu". nufusune.com. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tokat_(şehir)&oldid=32373907" sayfasından alınmıştır