Tek toynaklılar

memeli takımı
14 Haziran 2024 tarihinde kontrol edilmiş kararlı sürüm gösterilmektedir. İnceleme bekleyen 1 değişiklik bulunmaktadır.

Tek toynaklılar ya da tek parmaklılar (LatincePerissodactyla), memeliler (Mammalia) sınıfından otobur hayvanları barındıran bir takımdır. Ayaklarında genelde tek sayıda toynağı bulunan bu takımdaki hayvanlar büyük ve çok büyük hayvanlar olarak nitelenebilir. Çift toynaklılar takımının geviş getiren hayvanlarının aksine tek toynaklılar bitki selülozunu midede değil bağırsaklarda sindirir. Atgiller, gergedanlar ve tapirler mevcut tek toynaklılardır.

Tek toynaklılar
Yaşadığı dönem aralığı: 56-0 myö
Eosen-Günümüz[1] 
Bazı tek toynaklı türleri (Ernest Protheroe, 1910)
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Animalia
Şube: Chordata
Sınıf: Mammalia
Klad: Pan-Perissodactyla
Takım: Perissodactyla
Owen, 1848
Familyalar[3]
Yaşayan familyalar koyu renkle gösterilmiştir. Yaşayan türler için metne bakınız.

Özellikler

değiştir
 
İlkin atgil Hyracodon, Charles R. Knight

Farklı habitatlara ve yaşam tarzlarına uyum sağlamak için, tek toynaklılar, fiziksel olarak belirgin farklılıklar geliştirmiştir. Ayakların ve dişlerin yapısında ortak özellikler vardır. Tüm canlılar ve soyu tükenmiş türlerin büyük çoğunluğu oldukça büyük hayvanlardır. Fillerden sonra karada yaşayan en büyük ikinci memeli olan gergedanlar bu gruba dahildir. Oligosen'den boynuzsuz, gergedanla ilgili bir hayvan olan soyu tükenmiş Paraceratherium, tüm zamanların en büyük kara memelisi olarak kabul edilir. İlkel at Hyracotherium gibi grubun bazı bazal temsilcileri, sadece 20 cm omuz yüksekliği ile oldukça küçüktü. Yerli atların ve evcil eşeklerin cüce ırkları dışında, günümüzün tek toynaklıları 180 ila 420 santimetre baş vücut uzunluğuna ve 150 ila 3500 kilogram ağırlığa ulaşmaktadır. Gergedanlar sadece seyrek tüylü ve kalın bir epidermise sahipken, tapirler ve atların kalın, kısa kılları vardır. Çoğu türün rengi gri veya kahverengidir, ancak zebralar tipik bir çizgili elbise giyer ve genç tapirlerin beyaz dikey çizgileri vardır.

Yaşam şekli

değiştir

Tek toynaklılar, farklı yaşam tarzlarına neden olan bir dizi farklı habitatlarda yaşarlar. Tapirler yalnızdır ve çoğunlukla tropik yağmur ormanlarında yaşar. Gergedanlar oldukça kuru savanlarda ve Asya'da ıslak bataklık veya ormanlık alanlarda yalnız yaşama eğilimindedir. Atlar, çayırlar, bozkırlar veya yarı çöller gibi açık alanlarda yaşar ve gruplar halinde birlikte yaşar. Tek toynaklılar yalnızca otçullardır ve değişen derecelerde otlar, yapraklar ve diğer bitki kısımlarıyla beslenirler. Çoğunlukla çimlerle beslenenler (beyaz gergedanlar, atlar) ve yapraklarla beslenenler (tapirler, diğer gergedanlar) arasında bir ayrım yapılır.

Çift toynaklılarla ilişkisi

değiştir
Welker vd. (2015), tarafından oluşturulmuş kladogram.[4]
 Euungulata 

 Artiodactyla (Çift toynaklılar ve balinalar)

 Panperissodactyla 

 Perissodactyla (Tek toynaklılar)

 † Meridiungulata

Mart 2015'te yayınlanan araştırmalara göre, tek toynaklılar en azından bazı Meridiungulatlar ile yakın bir aile ilişkisi içindedir. Bunlardan bazıları paleocoğrafik dağılımlarına göre sınıflandırıldı. Bununla birlikte, protein dizilimi ve Meridiungulata'nın filogenetik olarak genç üyelerinin (özellikle Litopterna'dan Macrauchenia ve Notoungulata'dan Toxodon) kalıntılarından elde edilen fosil kollajen ile karşılaştırma yoluyla tek toynaklılar ile yakın bir ilişki kurulabilir. Her iki akraba grup, tek toynaklılar ve Litopterna-Notoungulata, şimdi Panperissodactyla'nın daha yüksek seviyeli taksonundadır. Bu akrabalık grubu, çift toynaklıları ve balinaları (Artiodactyla) da içeren Euungulata'ya dahildir. Litopterna-Notoungulata grubunun tek toynaklılardan ayrılması muhtemelen Kretase-Paleojen yok olma olayından önce gerçekleşti. "Condylarthlar" muhtemelen iki grubun gelişimi için başlangıç noktası olarak kabul edilebilir, çünkü bunlar esas olarak Paleojen'de kuzey yarımkürede yaşayan heterojen bir ilkel toynaklılar grubunu temsil eder.[4][5]

Çağdaş üyeler

değiştir

Tek parmaklı toynaklılar (Perissodactyla), yaklaşık 17 türe sahip üç yaşayan aileden oluşur Gergedanlar ve tapirler birbirleriyle atlardan daha yakın akrabadır. Atların diğer tek toynaklılardan ayrılması moleküler genetik analize göre yaklaşık 56 milyon yıl önce (Paleosen sonu) gerçekleşti, gergedanlar ve tapirlerin ataları ise yaklaşık 47 milyon yıl önce (Eosen) ayrıldılar.

Mevcut Tek toynaklılar'ın iç sistematiği[6][7][8]
 Perissodactyla 
 Equidae

 Equus ferus

 Equus asinus

 Equus kiang

 Equus hemionus

 Equus zebra

 Equus quagga

 Equus grevyi

 Tapiridae

 Tapirus indicus

 Tapirus bairdii

 Tapirus kabomani

 Tapirus pinchaque

 Tapirus terrestris

 Rhinocerotidae

 Rhinoceros unicornis

 Rhinoceros sondaicus

 Dicerorhinus sumatrensis

 Ceratotherium simum

 Diceros bicornis

Taksonomi

değiştir

Tek toynaklılar takımının günümüzde yaşayan üyeleri iki alt takımda sınıflandırılır:

  • Hippomorpha her ayağında tek toynağı olan, uzun bacaklı ve hızlı koşan hayvanlardan oluşur ve günümüzde soyunu sürdüren tek familya atgiller (Equidae) ve bu familya içindeki tek cins olan Equustur. Bu cins içinde at, zebra, eşek ve diğer türler bulunur.
  • Ceratomorpha birkaç işlevsel toynağı olan ve Hippomorpha türlerinden daha ağır ve daha yavaş hareket eden tek toynaklıların oluşturduğu alt takımdır. Bu alt takımın içinde soyunu sürdüren iki familya bulunur: Tapirgiller (Tapiridae) ve gergedangiller (Rhinocerotidae).

Tek toynaklıların soyunu sürdüren üç familyası aşağıdaki gibi sınıflandırılır:

  • Takım Perissodactyla - Tek toynaklılar
  • Alt takım Hippomorpha
  • Alt takım Ceratomorpha

Kaynakça

değiştir
  1. ^ "Perissodactyla". paleobiodb.org. 13 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2021. 
  2. ^ Cooper, Lisa Noelle; Seiffert, Erik R.; Clementz, Mark; Madar, Sandra I.; Bajpai, Sunil; Hussain, S. Taseer; Thewissen, J. G. M. (8 Ekim 2014). "Anthracobunids from the Middle Eocene of India and Pakistan Are Stem Perissodactyls". PLOS ONE (İngilizce). 9 (10): e109232. doi:10.1371/journal.pone.0109232. ISSN 1932-6203. PMC 4189980 $2. PMID 25295875. 23 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022. 
  3. ^ "Fossilworks: Perissodactyla". fossilworks.org. 20 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  4. ^ a b Welker, Frido; Collins, Matthew J.; Thomas, Jessica A.; Wadsley, Marc; Brace, Selina; Cappellini, Enrico; Turvey, Samuel T.; Reguero, Marcelo; Gelfo, Javier N.; Kramarz, Alejandro; Burger, Joachim (Haziran 2015). "Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin's South American ungulates". Nature (İngilizce). 522 (7554): 81-84. doi:10.1038/nature14249. ISSN 1476-4687. 25 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2021. 
  5. ^ Welker, Frido; Collins, Matthew J.; Thomas, Jessica A.; Wadsley, Marc; Brace, Selina; Cappellini, Enrico; Turvey, Samuel T.; Reguero, Marcelo; Gelfo, Javier N.; Kramarz, Alejandro; Burger, Joachim (18 Mart 2015). "Ancient proteins resolve the evolutionary history of Darwin's South American ungulates". Nature. 522 (7554): 81-84. doi:10.1038/nature14249. ISSN 0028-0836. 
  6. ^ Christelle Tougard; Thomas Delefosse; Catherine Hänni; Claudine Montgelard (2001). "Phylogenetic Relationships of the Five Extant Rhinoceros species (Rhinocerotidae, Perissodactyla) Based on Mitochondrial Cytochrome b and 12S rRNA gene". Molecular Phylogenetics and Evolution. 19 (1): 34-44. doi:10.1006/mpev.2000.0903. PMID 11286489. 
  7. ^ Cynthia C. Steiner; Oliver A. Ryder (2011). "Molecular phylogeny and evolution of the Perissodactyla". Zoological Journal of the Linnean Society. 163 (4): 1289-1303. doi:10.1111/j.1096-3642.2011.00752.x . 
  8. ^ Mario A. Cozzuol; Camila L. Clozato; Elizete C. Holanda; Flávio HG Rodrigues; Samuel Nienow; Benoit de Thoisy; Rodrigo Redondo; AF Fabrício R. Santos (2013). "A new species of tapir from the Amazon". Journal of Mammalogy. 94 (6): 1331 to 1345. doi:10.1644/12-MAMM-A-169.1 . 
  • Martin S. Fischer: Mesaxonia (Perissodactyla), Unpaarhufer. In: Wilfried Westheide, Reinhard Rieger (Hrsg.): Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schädeltiere. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelberg und Berlin 2004, S. 646–655, ISBN 3-8274-0307-3.
  • Thomas S. Kemp: The Origin & Evolution of Mammals. Oxford University Press, Oxford 2005. ISBN 0-19-850761-5.
  • A. H. Müller: Lehrbuch der Paläozoologie, Band III: Vertebraten, Teil 3: Mammalia. 2. Auflage. Gustav Fischer Verlag, Jena und Stuttgart 1989. ISBN 3-334-00223-3.
  • Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder (Hrsg.): Mammal Species of the World. 3. Ausgabe. The Johns Hopkins University Press, Baltimore 2005, ISBN 0-8018-8221-4.
  Wikimedia Commons'ta Tek toynaklılar ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
  Wikispecies'te Tek toynaklılar ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.