Vikipedi

Tek Yüzük

Yüzüklerin Efendisi serisinde olayların merkezinde yer alan nesne

Tek Yüzük, ayrıca Hükmeden Yüzük ve İsildur'un Felaketi olarak da anılır, J. R. R. Tolkien'ın Yüzüklerin Efendisi (1954–55) serisinde olayların merkezinde yer alan nesnedir. İlk kez 1937'de yayımlanan Hobbit'te bahsedilen Yüzük, taşıyıcısına görünmezlik sağlayan bir sihirli yüzüktür. Ardından Tolkien, Yüzük'ü kötü niyetli bir Güç Yüzüğü haline getirdi ve hikayeye uygun hale getirmek için Hobbit'te yer alan ilgili kısımları yeniden yazdı. Yüzüklerin Efendisi'nde Frodo Baggins adlı hobbitin Yüzük'ü yok edip Orta Dünya'yı kurtarma görevi anlatılır.

Tek Yüzük
İlk görünümHobbit (1937)
YaratanJ. R. R. Tolkien
TarzFantastik
Evren içi bilgi
TipSihirli yüzük
SahipleriSauron
Fonksiyon
  • Görünmezlik
  • Güç artırma
  • İrade hakimiyeti
  • Sauron'un yüzük maharetiyle dövülmüş Güç Yüzükleri'ne hükmetmek
Özellikler ve yeteneklerSade altın bir yüzük; ateşe maruz bırakıldığında üzerindeki yazılar görünmeye başlar; kendi isteğiyle büyüklüğünü değiştirir

Uzmanlar, hikayeyi, Richard Wagner'in Der Ring des Nibelungen adlı opera döngüsünde yer alan ve bir yüzük etrafında dönen hikayeye benzetiyor. Tolkien, aralarında herhangi bir bağlantı olduğunu reddetse de en azından her iki adam da benzer bir mitolojiden beslendi. Bir diğer kaynak ise Tolkien'in Lydney Park'ta bir tapınağı olan bilinmeyen bir pagan tanrısı Nodens'e ilişkin analizidir. Burada bir yüzük hırsızına lanet içeren Latince yazıtları inceledi.

Tolkien, hikâyenin bir alegori olduğu fikrini reddederek, İkinci Dünya Savaşı ve atom bombası gibi konulara uygulanabilirliğinin okuyucunun takdirine bağlı olduğunu söyledi. Platon'un Devlet kitabında yer alan ve görünmezlik özelliği veren Gigis'in yüzüğü ile de paralellik kurulmuştur ancak Tolkien'in bu hikâyeden bir alıntı yaptığına dair bir kanıt yoktur.

Kurgusal izahı

değiştir

Amaç

değiştir

Tek Yüzük, Karanlık Lord Sauron tarafından İkinci Çağ'da, Orta Dünya'nın hür halkları üzerinde hâkimiyet kurmak maksadıyla dövüldü. Annatar, yani "Hediyelerin Efendisi" kılığında, Eregionlu Elf demircilere ve onların efendisi Celebrimbor'a Güç Yüzükleri'nin yapımında yardım etti. Ardından, Hüküm Dağı'nın ateşlerinde gizlice Tek Yüzük'ü dövdü.[T 1]

Tüm Yüzüklerin en kudretlisi olmasını istemişti Sauron ki diğerlerini takan kimselere hükmetsin ve kontrolü altına alabilsin. Diğer Yüzükler hâlihazırda güçlü olduğundan, amacına ulaşmak isteyen Sauron kendi kudretinin önemli bir kısmını Tek Yüzük'e aktarmak zorunda kaldı.[T 2]

Yüzük'ü yaratmasıyla Sauron aynı anda hem kendini güçlendirdi hem de zayıflattı. Yüzük'le birlikte diğer tüm Yüzük'leri kontrolü altına alabildi ve dövülmesinden öncekine göre daha güçlü oldu;[T 3] ancak Sauron, kudretini Yüzük'e aktararak ona bağımlı hale gelmiş oldu.[T 1][T 3]

Görünüşü

değiştir

Yüzük, altından yapılmış sıradan bir yüzük gibi görünüyordu ancak darbelere karşı son derece dayanıklıydı, ejderha ateşi bile ona zarar veremezdi (diğer yüzüklerden farklı olarak).[T 1] Ancak dövüldüğü yer olan Hüküm Dağı'nın ateşlerine atılarak yok edilebilirdi. Diğer daha küçük yüzükler gibi ancak Güç Yüzükleri'nin aksine üzerinde herhangi bir taş yoktu. Boyutunu ve muhtemelen ağırlığını değiştirebiliyor, taşıyıcısından kurtulmak için aniden genişleyebiliyordu. Yüzük kendini ateşe maruz bırakıldığında ele verirdi zira ateşte; üzerinde Yüzük'ü çevreleyecek şekilde Sauron'un Kara Lisan'da işlemiş olduğu ateşten yazısı beliriyordu. Yüzüklere dair Kara Lisan'da yazılmış mısralardan iki satır, Elf el yazısı olan Tengwar ile işlenmiştir.[T 4]

Tengwar alfabesi ile yazılmış Kara Lisan Kara Lisan

(Romanizasyon) 		Türkçesi
  Ash nazg durbatulûk,
   ash nazg gimbatul,
Ash nazg thrakatulûk
   agh burzum-ishi krimpatul.
Hepsine hükmedecek bir yüzük, hepsini o bulacak,
Hepsini bir araya getirip karanlıkta birbirine bağlayacak.

İsildur, Yüzük'ü Sauron'un elinden kesip aldığında oldukça sıcaktı; üzerindeki hatlar okunabiliyordu ve o da solmadan önce onları yazıya döktü. Gandalf, İsildur'un anlattıklarını okuyarak gizli yazıları öğrendi ve onları ortaya çıkarmak için Frodo'nun yüzüğünü attı ve böylece, onun Tek Yüzük'ün ta kendisi olduğunu kanıtladı. Gandalf bu yazıyı Elrond'un Divanı'nda Kara Lisan'da okudu ve herkesin ürpermesine sebep oldu:[T 5]

Büyücünün sesindeki değişim hayret vericiydi. Sesi aniden tehditkâr, güçlü ve taş gibi sert oluvermişti. Tepedeki güneşin önünden bir gölge geçmişti sanki, sundurma bir an için karardı. Herkes titredi ve elfler kulaklarını kapattılar.[T 5]

Tarihi

değiştir

İkinci Çağ

değiştir

Sauron Yüzük'ü dövdükten sonra Elflerin üzerine yürüdü. Eregion'u yok etti ve üç Elf yüzüğünün yapımcısı Celebrimbor'u katletti. Númenor Kralı Tar-Minastir, Orta Dünya'ya büyük bir donanma gönderdi ve bu yardımla beraber Gil-galad, Sauron'un ordusunu yok ederek onu Mordor'a dönmeye zorladı.[T 2]

Daha sonra, Númenor'un son ve en kudretli kralı Ar-Pharazôn, muazzam bir orduyla Umbar'a çıkarak Sauron'un ordularını kaçmaya zorladı. Sauron, esir olarak Númenor'a götürüldü.[T 6] Tolkien, 1958 yılında kaleme aldığı bir mektubunda, teslim oluşunun "hem gönüllü hem de kurnazca" olduğunu ve Sauron'un Númenor'a erişim sağladığını yazdı.[T 7] Sauron, Númenorluların ölüm korkusunu kullanarak onları Valar'a karşı kışkırttı ve insan kurban ederek eski efendisi Morgoth'a tapınmaya yönlendirdi.[T 6]

Sauron'un bedeni Númenor'un Düşüşü ile yok edildi ancak ruhu Orta Dünya'ya geri döndü ve Tek Yüzük'e dokunarak yeniden beden kazandı. Ardından Elflerin ve İnsanların Son İttifakı'na karşı savaş açtı.[T 6] Tolkien şunu yazdı: "Bence, zihnini kontrol etme gücünün büyük ölçüde bağlı olduğu Tek Yüzük'ü bu ruhun alıp götürmesi karşısında şaşırmaya gerek yok."[T 7]

Son İttifak'ın nihayetinde, Gil-galad ve Elendil, kendi hayatları pahasına Sauron'un fiziksel formunu yok etti. Elendil'in oğlu İsildur, Hüküm Dağı'nın eteklerinde, Sauron'un parmağını keserek Yüzük'ü aldı. Yaklaşık iki yıl sonra, İsildur ve kafilesi, Ferah Çayırlar yakınındaki Anduin Nehri kıyısında orklar tarafından pusuya düşürüldü. İsildur kaçmak için Yüzük'ü parmağına geçirdi ve nehre atladı ancak yüzdüğü esnada genişleyip parmağından çıkarak Yüzük kendisini terk etti ve taşıyıcısını orkların gözüne görünür hale getirdi. Bu, İsildur'un sonu oldu. Yüzük dolaylı yoldan İsildur'un ölümüne sebep olduğundan Gondor irfanında ona "İsildur'un Felaketi" denir.[T 2]

Üçüncü Çağ

değiştir

Yüzük neredeyse iki buçuk bin yıl dere yatağında kalarak sırra kadem bastı ta ki ülkenlerden bir hobbit olan Déagol tarafından balık avına çıktığı esnada bulunana kadar. Onunla beraber balığa çıkan arkadaşı ve akrabası Sméagol, Yüzük'ü görür görmez onun gücüne kapıldı ve Déagol'dan onu kendisine "doğum günü hediyesi" olarak vermesini istedi. Deagol bu talebi reddettiğinde ise Sméagol onu boğarak öldürdü ve Yüzük'ü aldı. Aklını ve bedenini körelterek onu Gollum denen canavara dönüştürdü. Yüzük Gollum'u, Sauron'un yeniden ortaya çıkmaya başladığı Kuyutorman'ın yakınlarındaki Dumanlı Dağlar'ın dibindeki bir mağarada saklanmaya yöneltti. Gollum burada neredeyse 500 yıl boyunca yaşadı ve Yüzük'ü ork ve balık avlamada kullandı. Yüzük sonunda Gollum'u terk etti çünkü onun tarafından taşındığı sürece asla o mağarayı terk edemeyeceğini biliyordu.[T 1]

Gollum en nihayetinde Yüzük'ün izini sürmek için Dumanlı Dağları'ın dibindeki mağarasını terk etti. Mordor'a çekildi ve orada yakalandı. Sauron ona işkence yaptı ve onu sorguya çekti, Yüzük'ün bulunduğunu ve "Shire" diyarında yaşayan "Baggins" tarafından ele geçirildiğini öğrendi.[T 1]

Yüzük'ün zorlamaya başladığı Bilbo, kendisini "incelmiş bir yerde gerilmiş gibi" hissetti, bu yüzden Shire'ı terk etmeye karar verdi ve evlat edindiği varisi Frodo Baggins'e Yüzük'ü devretmeyi istedi. Kısa bir süreliğine Yüzük'ün gücüne teslim oldu, ona "kıymetlim" dedi ve bu sözü Gandalf'ı harekete geçirdi; eski dostunu vazgeçirmek için sert bir dille konuştu ve Bilbo da dediğini yaptı, Yüzük'ü kendi rızasıyla teslim eden ilk ve tek Yüzük taşıyıcısı oldu.[T 8]

Bu arada Sauron gücünün büyük bir kısmını toparlamış ve Mordor'daki Karanlık Kulesi'ni yeniden inşa etmişti. Gollum Mordor'dan salındı ve Aragorn tarafından yakalandı. Gandalf, Gollum'dan Sauron'un artık Yüzük'ün nerede olduğunu bildiğini öğrendi.[T 5] Sauron'un Yüzük'ünü tekrardan ele geçirmesini engellemek için Frodo ve sekiz yol arkadaşı, Mordor'a gidip Yüzük'ü Hüküm Dağı'nın ateşlerinde yok etmek amacıyla Ayrıkvadi'den yola çıkarlar.[T 9] Görevi esnasında Frodo, yavaş yavaş Yüzük'ün gücü altına girmeye başlar. Ne zaman ki o ve sadık hizmetkarı Sam Gamgee, Gollum'un peşlerinde olduğunu fark ederek onu ehlilleştirip Mordor yolculuğunda rehberleri haline getirdiler işte o vakit Frodo bu sefil ve hain yaratıkla kendisi arasında bir bağ olduğunu hissetti; Gollum ise Frodo'nun merhametine karşılık vererek, verdiği sözü tutmaya gayret etti.[T 10] Ancak Gollum Yüzük'ün cazibesine yenik düştü ve Frodo'yu dev örümcek Shelob'a götürerek ona ihanet etti.[T 11] Frodo'nun öldürüldüğünü zanneden Sam, kısa bir süreliğine Yüzük'ü kendisi için aldı ve onun kişinin içine işleyen cazibesini deneyimledi.[T 12]

Sam, Frodo'yu Cirith Ungol Kulesi'nde orkların elinden kurtardı.[T 13] Gollum tarafından takip edilen hobbitler Hüküm Dağı'na ulaştı. Frodo, Yüzük'ün gücü tarafından alt edildi ve onun kendisine ait olduğunu ilan etti. O anda, Gollum Frodo'nun üzerine çullandı ve Yüzük'ün takılı olduğu parmağı kopararak kıymetlisine kavuştu. Sevince kapılan Gollum adımlarını fazla atarak Yüzük'le beraber Hüküm Dağı'nın ateşlerine düştü. Böylece Yüzük ve Sauron'un gücü yok edildi.[T 14]

Güçleri

değiştir

Tek Yüzük'ün esas gücü diğer Güç Yüzükleri'ni kontrol altına almak ve onları taşıyanların iradesine hükmetmektir. Yüzük, takan kimsenin özünde mevcut olan kudreti oranında, gerek yüzük taşıyanlara ve gerekse taşımayanlara hâkimiyet kurma kudretini dahi bahşederdi. Aynı şekilde, sahibinin fıtratında mevcut olan her çeşit güç ve kudreti katbekat artırırdı.[T 3]

Âli Yüzükler'den birini alıkoyan bir ölümlü ölmez, ama büyüyüp daha çok yaşam da elde etmez Frodo, sadece süregider; öyle ki, sonunda her dakika ona bir yorgunluk gibi gelmeye başlar. Ve eğer Yüzük'ü sık sık görünmez olmak için kullanırsa da, solar. Nihayet tamamen görünmez olur ve Yüzüklere hükmeden karanlık gücün nazarı altında alacakaranlıkta yürür. Evet, er veya geç -eğer işin başında güçlü ve iyi niyetliyse daha geç olacaktır bu, ama ne güç, ne de iyi niyet dayanamaz- er veya geç karanlık güç onu yutar.

J. R. R. TolkienYüzük Kardeşliği[T 1]

Bir ölümlü Yüzük'ü taktığında fiziksel olmayan dünyayı algılayabilenler haricinde diğerlerinin gözüne görünmez hale gelir, en parlak güneş ışığında bile sadece ince, titrek bir gölge görülebiliyordu.[T 3] Yine de Sam, yüzüğü Mordor'un kıyısında taktığında "endini hiç de görünmez hissetmiyordu, aksine korkunç ve benzersiz bir biçimde görünür hissediyordu; bir yerlerde bir Göz'ün onu aradığını biliyordu".[T 12] Sam, Yüzük'ün kısa bir müddet kendisinde bulunması sebebiyle Mordor'daki orkların konuştuğu Kara Lisan'ı anlayabiliyordu.[T 15]

Yüzük, ölümlü taşıyıcısının yaşlanmasına engel olarak kendisine sonsuz ömür verirdi. Gandalf bunun kişiyi büyütmeyeceğini ancak hayat artık dayanılmaz derecede yorucu hale gelene kadar yaşamaya devam edeceğini belirtir.[T 1] Yüzük, taşıyıcısını yok olmaktan korumazdı; Gollum Kıyamet Çatlakları'nda helak oldu[T 16] ve Sauron'un fiziksel formu Númenor'un düşüşü ile yok edildi. Ancak bu esnada Yüzük kendisinde değildi ve ruhu Mordor'a döndüğünde onu yeniden aldı. Tıpkı Dokuz Yüzük gibi Tek Yüzük de onu takanı bedenen köreltip nihayetinde bir tayfa dönüştürürdü. Hobbitler bu sürece İnsanlara göre daha dayanıklıydı: Gollum, 500 yıl boyunca elinde bulundurmasına rağmen tayf dünyasına geçiş yapmadı çünkü nadiren Yüzük'ü takıyordu.[T 1] Tom Bombadil hariç hiç kimse Yüzük'ün tahrip edici etkisine karşı koyamazdı, öyle ki Gandalf ve Galadriel gibi güçlü varlıklar bile bunu yapamazdı ve bu yüzden alırlarsa sadece Sauron'un adının değişeceğinin bilincindeydiler.[T 5]

Yüzük'ün gücü, dövüldüğü yer olan Mordor diyarında o kadar çok arttı ki taşıyıcısı onu takmasa bile ondan istifadeyle, dehşet verici bir kudret hâlesi edinebilecekti. Sam, Yüzük parmağındayken Cirith Ungol Kulesi'nde bir orkla karşılaştığında ona gölgelere gizlenmiş güçlü savaşçı olarak göründü: "isimsiz bir güç ve bir felaket tehdidini gizliyordu içinde".[T 13] Benzer bir şekilde Hüküm Dağı'nda, Frodo ve Sam Gollum'un saldırısına uğradığında, Frodo göğsündeki Yüzük'ü sıkıca tutar ve Sam'in gözüne "beyazlara bürünmüş ama göğsünde ateşten bir halka tutan bir cisim" olarak görünür. Frodo, Gollum'a "ateşin içinden emreden bir sesle", "eğer bir daha bana dokunacak olursan kendini Kıyamet Ateşi'ne atmış olacaksın." der ve kehaneti çok yakında gerçekleşir.[T 14]

Yüzük, Sauron'un kudretinin büyük bir kısmını taşıdığından, kötücül bir iradeye sahipti. Sauron'dan ayrı kaldığı müddetçe Yüzük, taşıyıcısını onu sahiplenmeye teşvik ederek yahut onu terk ederek efendisine dönmeye çabalardı.[T 17]

Yüzüğün maharetlerine tam manasıyla hakim olabilmek için, taşıyıcısının oldukça iyi eğitilmiş bir zihne, metin bir iradeye ve doğuştan gelen büyük bir kudrete sahip olması gerekirdi. Zihni zayıf olanlar, özellikle hobbitler ve alt mertebedeki insanlar, Yüzük'ten pek az fayda görebilir, tam kudretine erişebilmeyi ise hayal dahi edemezlerdi.[T 17]

Yüzük, taşıyıcısını her şeye kadir kılmazdı. Sauron Yüzük'ü taşırken üç kez askeri yenilgiye uğradı: ilki Sauron ve Elflerin Savaşı'nda Gil-galad tarafından, ardından Númenor'un kudreti karşısında ordularının sinip kendisini terk etmesine sebep olan Ar-Pharazôn tarafından ve son olarak İkinci Çağ'ın sonunda bizzat Gil-galad ve Elendil tarafından hezimete uğrayarak.[T 2] Tolkien, Elrond aracılığıyla böyle bir mağlubiyetin Üçüncü Çağ'ın sonlarına gelindiğinde artık alınamayacağını; zira bu devirde, hür halkların kudreti ziyadesiyle azalmıştı. Gil-galad, Elendil veya İsildur kalibresinde hiçbir adam kalmamıştı; Elfler soluyordu ve Valinor'a göç ederek Orta Dünya'yı terk ediyordu ve Númenorlu krallıklar ya zayıflamış ya da ortadan kalmıştı ve kalanların müttefikleri pek azdı.[T 5]

Yüzük taşıyıcılarının kaderi

değiştir

Yüzük taşıyıcılarından, o yok edilmesinden sonra hayatta kalan üç kişi vardı: hobbitler Bilbo, Frodo ve Sam. Yüzüğü en uzun süre taşıyan Bilbo'nun ömrü çok daha uzun oldu. Frodo görevi sırasında hem bedenen hem de zihnen derin izler bırakacak şekilde yaralanmıştı. Sam, Yüzük'ü kısa bir süreliğine taşımış olmasından ötürü en az zarar görendi. Bilbo ve Frodo'nun karşılaştığı imtihanlar göz önüne alındığında, Valar onlara, Galadriel, Elrond ve Gandalf'a refakat ederek Ölümsüz Topraklar'a seyahat etme izni verdi. Sam de Ölümsüz Topraklara yelken açtı tabi Shire'da uzun yıllar boyu yaşayıp büyük bir aile kurduktan sonra. Tolkien, Yüzük Taşıyıcılarının Ölümsüz Diyarlar'daki şifa verici ikametlerinin kalıcı olmayacağını vurgulamıştır. Tıpkı diğer ölümlüler gibi onlar da nihayetinde ölecek ve Eä dünyasını terk edeceklerdi.[T 17]

Bağlam ve tasarı

değiştir

Başlangıçta Yüzük, hikayenin esas unsuru değil, sadece yardımcı bir öğesiydi. Hobbit'te anlattığı üzere, Bilbo Gollum'un mağarasının yakınındaki tünellerde kaybolmuşken Yüzük'ü buldu. İlk baskısında Gollum, eğer bilmece oyununda kaybederse Bilbo'ya Yüzük'ü vereceğini söyler. Ancak Tolkien, Yüzüklerin Efendisi'ni yazarken, Yüzük'ün Gollum üzerinde böylesine bir tesiri mevcutken asla onu kendi rızasıyla veremeyeceğini fark etti. Bu yüzden kitabın ikinci baskısında bu kısmı şu şekilde düzenledi: Bilbo'ya bilmece oyununda yenildikten sonra Gollum, Bilbo'yu öldürüp yemek için "kıymetlisi"nin yardımını almaya gider ancak onu bulamaz.[1] Bilbo'nun kazanmasını sağlayan "Cebimde ne var?" sorusunun doğru cevabını Gollum artık idrak etmişti: Bilbo onu bulmuştu. Gollum mağaralarda Bilbo'yu arıyordu ancak Bilbo'nun Yüzük'ün görünmezlik gücünü keşfettiğini ve kendisini mağaranın ağzına kadar takip ettiğini fark etmemişti. Bilbo, Gollum'dan ve girişi tutan goblinlerden görünmez kalarak kaçmayı başarmıştı (fakat güneşe çıktığında silüeti goblinler tarafından fark edildi) ancak arkadaşlarına kavuştuğunda onlara ve Gandalf'a Yüzük'ten ve onun görünmezlik hünerinden bahsetmemeyi tercih etti. Bunun yerine onlara birinci baskıdaki hikayeyi sattı: Gollum ona Yüzük'ü verdi ve çıkış yolunu gösterdi. Gandalf anında Yüzük'ten şüphe duydu ve daha sonra Bilbo'yu gerçek hikayeyi anlatmaya zorladı.[T 1][T 18][T 19]

Kökleri

değiştir

Uzmanlar, Tek Yüzük için daha az veya daha çok akla yatkın birçok kaynak ya da en azından benzerlik tespit etmiş ve Tolkien'in birden fazla kaynaktan yararlanmış olabileceğini, ayrıca mitleri bilinçli olarak güncellemeye giriştiğini kabul etmiştir.

Nors mitolojisi ve Wagner

değiştir
 
Eleştirmenler, Richard Wagner'in Der Ring des Nibelungen adlı eseriyle benzerlikler olduğunu -burada Josef Hoffman'ın 1876 tarihli Das Rheingold için yaptığı sahne tasarımında görüldüğü gibi- belirtmişlerdir ancak bu benzerliğin Tolkien üzerindeki etkisi konusunda fikir birliği yoktur

Tolkien'in Yüzük'e yüklediği anlam köklerini Nors mitolojisinden alır. Birmingham'daki King Edward's School okulunda bir öğrenciyken, boş zamanlarında Eski Norsça metinler okur ve çevirirdi. İlk satın aldığı Norsça metin Völsunga saga'dır. Öğrenciyken, Victor dönemi Arts and Crafts akımından William Morris ile İzlandalı uzman Eiríkur Magnússon'un 1870 tarihli çevirisi olan, o dönemde mevcut tek İngilizce çeviriyi okudu.[2][3][4] Völsunga saga ve Orta Yüksek Almancayla yazılmış Nibelungenlied, aynı antik kaynakları kullanan çağdaş eserlerdi.[5][6] Her iki eser de Richard Wagner'in, lanetli ve sihirli bir altın yüzük ve yeniden dövülen kırık bir kılıcı içeren opera serisi Der Ring des Nibelungen'e kısmen temel oluşturmuştur. Völsunga saga'da ise bu nesneler sırasıyla Andvaranaut ve Gram olup genel hatlarıyla Tek Yüzük'e ve kırık kılıç Narsil'e (Andúril adıyla yeniden dövüldü) denk gelir.[7]

Tolkien, eleştirmenlerin Wagner'le yapılan doğrudan karşılaştırmalarını reddetti ve yayıncısına şunu söyledi: "Her iki yüzük de yuvarlaktı ve benzerlik de burada bitiyor."[T 20][T 21] Bazı eleştirmenler, Tolkien'in eserinin Wagner'den çok fazla materyal ödünç aldığı ve dolayısıyla Wagner'in gölgesinde kaldığı görüşündedir. Gloriana St. Clair gibi diğerleri bu benzerlikleri, Tolkein ve Wagner'in İskandinav mitolojisindeki aynı kaynaklara dayalı eserler yaratmış oldukları gerçeğine dayandırıyor.[8][9] Tom Shippey ve diğer araştırmacılar, yazarların gerçekten aynı kaynak materyalleri kullandıklarını belirterek, Tolkien'in bu kaynakların ilk defa Wagner'de ortaya çıkan bazı özgün gelişmelerine, içgörülerine ve sanatsal kullanımına borçlu olduğunu ve bunları geliştirmeye çalıştığını ifade eden bir ara tutum benimsemektedirler.[10][11][12]

Nodens tapınağındaki yüzük hırsızısına lanet

değiştir

1928 yılında, 4. yüzyıldan kalma gizemli bir pagan tarikat tapınağı, Gloucestershire'daki Lydney Park'ta yapılan bir kazıda ortaya çıkarıldı.[13] Arkeolog Sir Mortimer Wheeler, Tolkien'den, orada bulunan ve hırsızına bir lanet içeren bir yüzüğün çalınmasından bahseden Latince bir yazıtı araştırmasını istemiştir:[14]

"Tanrı Nodens adına. Silvianus bir yüzük kaybetmiş ve değerinin yarısını Nodens'e bağışlamıştır. Senicianus olarak bilinenler, onu Nodens Tapınağı'na getirmediği sürece şifa bulamasınlar."[15]

Lanet, eski Roma kasabası Silchester yakınlarında bulunan, 4. yüzyıl civarından kalma altın bir Roma yüzüğü olan Silvianus'un Yüzüğü'nün üzerinde yer alan yazısıyla örtüşüyordu.[16] Hem bu yüzük hem de lanet taşı Senicianus'u yüzük hırsızı olarak adlandırıyor.

Yerin Anglo Sakson ismi Dwarf's Hill (Cüce Tepesi) şeklindeydi ve 1932 yılında Tolkien, Nodens'i İrlandalı kahraman "Gümüş elli Nuada" yani Nuada Airgetlám'a bağladı.[T 22] Shippey'ye göre bu, Tolkien'in Orta Dünya'sında "dönüm noktası niteliğinde bir etki" bıraktı, zira içinde bir tanrı-kahraman, bir yüzük, cüceler ve bir gümüş el barındırıyordu.[17] The J. R. R. Tolkien Encyclopedia'nın "[Dwarf's Hill]'in maden ocağı deliklerinin hobbitvari görüntüsü" dikkat çeker ve Tolkien'in burada kaldığı süre boyunca tepenin halk efsanelerine büyük ilgi gösterdiğini belirtir; Helen Armstrong'ın, bu yerin Tolkien'in 'Celebrimbor ve düşen Moria ve Eregion krallıkları'na ilham vermiş olabileceği yönündeki yorumuna atıfta bulunur.[17][18] İngiliz edebiyatçı John M. Bower, Elf yüzüklerini döven Elf demirci Celebrimbor'un adının Sindarince "Gümüş El" olduğunu yazar.[19]

  •  
    Tolkien "Dwarf's Hill" adı verilen bir yerde Nodens tapınağını ziyaret etti ve bir yüzük hırsızına edilen laneti içeren yazıtın çevirisini yaptı. Belki de cüceleri, madenleri, yüzükleri ve Güç Yüzükleri'ni döven Elf demirci "Gümüş El" Celebrimbor'u yaratırken buradan esinlendi.[17]
  •  
    Silvianus'un Yüzüğü, eski bir Roma şehri olan Silchester yakınlarında bulunmuş, 4. yüzyıl civarından bir altın Roma yüzüğüydü. Tıpkı Nodens'teki taş tablette olduğu gibi, bu yüzükte de yüzük hırsızı Senicianus'a edilmiş bir lanet yazılıdır.

Platon'un Devlet kitabındaki Gigis'in Yüzüğü ile olan paralellikler

değiştir
 
Çoban Gigis ahlaki bir ikilem yaratan sihirli yüzüğü bulur. Ferrara, 16. yüzyıl

Tolkien'in "ilham almış olabileceği"[20] bir diğer kaynak da -her ne kadar buna dair bir kanıt olmasa da- Platon'un Devlet kitabıdır. İkinci kitabında, sahibine görünmezlik gücü veren Gigis'in yüzüğü hikayesi anlatılır. Böyle yaparak bir ahlaki ikilem yaratmış, insanların yakalanma korkusu olmadan haksızlık yapabilmelerine olanak sağlamıştır.[20] Bunun aksine, Tolkien'in Yüzük'ü, ahlaki değerlerini yıkmak için onu takana aktif bir şekilde kötücül bir kuvvet uygular.[T 1]

Beşeri bilimler uzmanı Frederick A. de Armas, Platon'un ve Tolkien'in yüzükleri arasında paralelliklere dikkat çeker ve hem Bilbo'nun hem de Gigis'in, gizlenmiş hazineyi bulmak için derin karanlık yerlere gitmelerinin bir "Katabasis" geçirmiş olabileceklerini, yani Yeraltı'na doğru bir psikolojik yolculuğa çıktıklarını öne sürer.[21]

Frederick A. de Armas'ın karşılaştırması
Hikaye elementi Platon'un Devlet kitabı Tolkien'in Orta Dünya'sı
Güç yüzüğü Görünmezlik Görünmezlik, takanı yozlaştırmak
Keşif Gigis derin bir uçurumun dibinde yüzük bulur Bilbo derin bir tünelde yüzük bulur
İlk kullanım Gigis, Kraliçe'yle yatar, Kral'ı öldürür ve Lidya Kralı olur Bilbo yüzüğü kazara takar ve Gollum'un onu görememesine şaşırır.
Ahlaki sonucu Tam bir başarısızlık Bilbo güçlenerek ortaya çıkar

Tolkien uzmanı Eric Katz, Tolkien'in Gigis'in yüzüğü'nden haberdar olduğunu belirtmeden şunu yazıyor: "Platon, böylesi [ahlaki] yozlaşmaların yaşanabileceğini savunur ancak Tolkien bu yozlaşmayı karakterlerinin düşünceleri ve davranışları aracılığıyla bize gösterir".[22] Katz'ın görüşüne göre Platon, ahlaklı yaşamın zayıf olanın tercihi olduğu şeklindeki "alaycı sonuca" karşı çıkmaya çalışır; Glaukon'un düşüncesine göre ise insanlar yalnızca 'iyi' kimseler gibi davranır çünkü aksi halde yakalanmaktan korkarlar. Platon, ahlaksız bir yaşam sürmenin kişinin ruhunu yozlaştıracağını ve dolayısıyla iyi olmadığını savunur. Katz, Platon'un bakış açısına göre, ahlaklı bir kimsenin huzura ve mutluluğa sahip olacağından Yüzük'ün gücünü kullanmayacağını öne sürmektedir."[22] Katz'ın görüşüne göre Tolkien'in hikayesi, "Platon tarafından sorulan çeşitli sorulara cevap niteliğindedir: adaletli bir insan neredeyse sınırsız güç imkânı karşısında yozlaşır mı?"[22] Bu soru farklı yollarla cevaplanmıştır: Gollum zayıftır ve kolayca yenik düşer ve sonunda helak olur; Boromir başta erdemli davranır ama -tıpkı Platon'un Gigis'i gibi- her ne kadar onu iyilik için kullanacak olsa da Yüzük'ten gelen "gücün cazibesine kapılır",[22] nihayetinde hobbitleri ölümüne savunmak suretiyle kendini kurtarır; "güçlü ve erdemli". Eğer Yüzük'ü kendi için alıkoyarsa ne hale geleceğini açıkça gören Galadriel onu reddeder; ölmeyen Tom Bombadil Yüzük'ün yozlaştırıcı gücünden ve görünmezlik lütfunun etkisinden muaftır; Sam ihtiyaç anında Yüzük'ü sadakatle kullanır ancak "Güçlü Samwise, Çağın Kahramanı" düşleriyle baştan çıkarılamaz; yavaş yavaş gücün etkisine giren Frodo, daha önce Gollum'a gösterdiği merhamet ile Gollum'un Yüzük'e duyduğu çaresiz arzu sayesinde kurtarılır. Katz, Tolkien'in Platon'un "Neden ahlaklı olunmalı?" sorusuna verdiği cevabın "kendin olmak" olduğunu sonucuna varır.[22]

Analiz

değiştir

Uygulanabilirlik alegori değil

değiştir

Tolkien, Yüzüklerin Efendisi'nin nokta nokta alegori olmadığını belirtir, özellikle de İkinci Dünya Savaşı gibi döneminin siyasi olaylarıyla ilgili değildi.[T 23] Aynı zamanda, 'uygulanabilirliği' – ki bu 'okuyucunun özgürlüğünde yatar' – 'alegori' ile karşılaştırdı; alegorinin ise 'yazarın kasıtlı tahakkümünde' bulunduğunu belirtti.[T 23] İkinci Dünya Savaşı, bir alegori olarak efsanenin gelişimini ilham alıp yönlendirmiş olsaydı, Yüzük'ün ve Orta Dünya'nın kaderinin çok farklı olacağını ifade etti:[T 23]

Tolkien'in, Tek Yüzük'ün alegorisi yapılsaydı nasıl bir tablonun çıkacağına dair analizi[T 23]
Hikaye elementi Yüzüklerin Efendisi Önsözde alegori
Yüzük Yok edildi Ele geçirildi, Sauron'a karşı kullanıldı
Sauron Alt edildi Esir alındı
Barad-dur Yok edildi İşgal edildi
Saruman Yüzük'ü almayı başaramadı, öldürüldü Mordor'a gider; karışıklık ve ihanet içinde kendi Yüzük'ünü yapmayı öğrenir, Orta Dünya'nın yeni Hükümdarı'na savaş açar
Sonuç Barış, Shire yeniden düzene girdi Savaş, hobbitler köleleştirildi ve yok edildi

Anne C. Petty, The J. R. R. Tolkien Encyclopedia kitabında, Tolkien'in yine de "amacına uygun olduğunda alegorik unsurlar kullanma" konusunda oldukça yetenekli olduğunu belirtir ve 1938'de yaklaşan savaşın Yüzüklerin Efendisi üzerinde bir miktar etkisi olduğunu kabul ettiğini söyler. Ancak Tolkien, eserinin savaşın dehşetine genel olarak uygulanabileceğini fakat belirli bir savaşa dair birebir bir alegori olarak ele alınmaması gerektiğini vurgulamıştır. Yani "Sauron = Şeytan ya da Hitler ya da Stalin, Gandalf = Tanrı ya da Churchill, Aragorn = İsa ya da MacArthur, Yüzük = atom bombası, Mordor = Cehennem ya da Rusya ya da Almanya" gibi yanlış eşleştirmeler yapılmaması gerektiğini belirtmiştir.[23]

Böyle bir uygulanabilirliğin bir yönü, Tolkien araştırmacısı Tom Shippey'nin okuyucular tarafından nadiren fark edildiğini belirttiği bir husustur: Tolkien, Yüzük'ü yok etme görevi için Hristiyanlıkta sembolik öneme sahip tarihler seçmiştir. Yolculuk, Noel günü olan 25 Aralık'ta Ayrıkvadi'de başlamış ve geleneksel Anglo-Sakson inanışına göre İsa'nın çarmıha gerildiği tarih olan 25 Mart'ta Hüküm Dağı'nda sona ermiştir.[24]

Görevin hedefi

değiştir
 
Brian Rosebury'nin Yüzüklerin Efendisi analizine göre eser, hem bir Görev (Yüzük'ü yok etme amacı) hem de bir Yolculuk (Orta Dünya'daki farklı yerlerin bir dizi tablo gibi sunulması) olarak yapılandırılmıştır. Bu iki unsur birbirini destekler ve bunu başarabilmek için sıkı bir şekilde iç içe geçmelidir[25]

Beşeri bilimler uzmanı Brian Rosebury, Yüzüklerin Efendisi'nin Orta Dünya'yı betimleyen yavaş tempolu sahneler veya tablolardan oluşan bir anlatımı, Yüzük'ü yok etme görevini merkeze alan bir ana hikâye örgüsüyle birleştirdiğini belirtmiştir. Yüzük, Orta Dünya'yı Sauron'un yıkımına uğramaktan veya hakimiyeti altına girmekten kurtarmak için yok edilmelidir. Eser, Orta Dünya’yı okuyucuların sevdiği bir yer olarak inşa eder, onun korkunç bir tehdit altında olduğunu gösterir ve Yüzük'ün yok edilmesiyle mutlu sona ulaşan bir "eukatastrofi" sunar. Bu nedenle, Rosebury eserin çok sıkı bir şekilde kurgulandığını, geniş betimlemeler ile Yüzük merkezli olay örgüsünün tam olarak birbirine uyduğunu belirtmiştir.[25]

Güce bağımlılık

değiştir

Yüzük, onu takana kudret bahşeder ve giderek takanın zihnini yozlaştırarak onu kötülüğe sevk eder.[26][27] Tolkien uzmanı Tom Shippey, Lord Acton'ın 1887'de söylediği “Güç yozlaşmaya eğilimlidir ve mutlak güç mutlaka yozlaştırır. Büyük adamlar neredeyse her zaman kötü adamlardır.” sözünü Yüzüklerin Efendisi'ne uygular. Bu görüşün belirgin şekilde modern olduğunu; modern dönem yazarlarının, örneğin George Orwell'in Hayvan Çiftliği'nde, William Golding'in Sineklerin Tanrısı'nda ve T. H. White'ın Bir Zamanların ve Geleceğin Kralı'nda gücün yozlaştırıcı etkilerini benzer şekilde ele aldığını ifade eder. Eleştirmen Colin Manlove, Tolkien'in güç konusundaki tutumunu tutarsız bulur; sözde karşı konulamaz olan Yüzük'ün Sam ve Bilbo tarafından kolayca teslim edildiğini, Aragorn, Legolas ve Gimli üzerinde ise kayda değer bir etkisi olmadığını savunduğunda, Shippey yanıtını tek kelimeyle verir: Açıklama basittir; Yüzük bağımlılık yapar ve etkisi maruz kalma süresiyle artar.[28] Diğer uzmanlar da bunun bağımlılık yapıcı olduğu konusunda hemfikir.[26][27][29][30]

Uyarlamalar

değiştir
 
Peter Jackson filmlerindeki Tek Yüzük.

1981 tarihli BBC Radio uyarlaması The Lord of the Rings serisinde Nazgûl, Yüzük yazıtını uğursuz bir melodiyle terennüm eder; BBC Radiophonic Workshop'un, Nazgûl'ün haykırışları ve Mordor'un Kara Lisan için hazırladığı ses efektleri ise 'kâbus gibi' bir etki yaratmasıyla anılmıştır.[31][32]

Peter Jackson'ın Yüzüklerin Efendisi film serisinde, Yüzük'ü takan kişi, her şeyin çarpıtılmış olduğu gölgeli bir alemde hareket ediyormuş gibi gösterilir. Yüzük'ün Frodo ve Bilbo üzerindeki etkileri, madde bağımlılığına benzer takıntılı davranışlar sergilemelerine neden olur; Gollum'u canlandıran Andy Serkis, performansını sergilerken madde bağımlılarından ilham aldığı ekler.[33] Filmde kullanılan gerçek yüzük, Nelson, Yeni Zelanda'dan Jens Hansen Gold & Silversmith tarafından sade bir alyans esas alınarak tasarlandı ve yapıldı.[34][35] Polygon'un belirttiğine göre "atölye filmler için yaklaşık 40 farklı yüzük üretti. En pahalıları 18 ayar som altından 'ana' yüzüklerdi; Frodo'nun eli için 10 numara, ve zincir için 11 numara olarak üretildi. [...] Paradan tasarruf etmek için — ancak zamandan değil — atölye, yüzüklerin çoğunda altın kaplama 925 ayar gümüş kullandı. Birçok hayran için, yakın çekimlerde kullanılan yüzük — örneğin, Yüzük’ün Frodo’nun elinden kayarak Caradhras'taki karda Boromir'i cezbettiği sahne ya da Elrond'un Divanı'nda tartışan katılımcıların yüzüğün yüzeyinde yansıtıldığı an — gerçek ana yüzük olarak kabul edilir. Yüzük'ün yüksek çözünürlüklü çekimlerde ışığını kusursuz şekilde yansıtabilmesi için kullanılan bu aksesuar tam sekiz inç (yaklaşık 20 cm) genişliğindeydi ve Hansen'in aletleriyle işlenemeyecek kadar büyüktü. Bu nedenle, yerel bir makine atölyesi yüzüğün şeklini üretip cilaladı, ardından Hansen'in ekibi yüzüğü kaplama işlemiyle tamamladı."[35]

Orta Dünya temalı rol yapma oyunu olan The One Ring adlı masaüstü oyunu Cubicle 7 tarafından üretildi[36] ve 2020'den itibaren Sophisticated Games ve Free League Publishing ortaklığıyla yeni bir baskının yayınlanması planlanıyor.[37][38]

Kaynakça

değiştir

Özel

değiştir

Temel

değiştir
  1. ^ a b c d e f g h i j Tolkien 1997, 1. kitap, 2. bölüm "Geçmişin Gölgesi"
  2. ^ a b c d Tolkien 1977, "Of the Rings of Power and the Third Age"
  3. ^ a b c d Carpenter 2023, #131 to Milton Waldman, late 1951
  4. ^ Yazının bir çizimi ve Gandalf tarafından sağlanan bir çevirisi şu şekilde görünür:Tolkien 1997, 1. kitap, 2. bölüm "Geçmişin Gölgesi"
  5. ^ a b c d e Tolkien 1997, 2. kitap, 2. bölüm "Elrond'un Divanı"
  6. ^ a b c Tolkien 1977, "Akallabêth"
  7. ^ a b Carpenter 2023, #211 to Rhona Beare, 14 October 1958
  8. ^ Tolkien 1997, 1. kitap, 1. bölüm "Dört Gözle Beklenen Davet"
  9. ^ Tolkien 1997, 2. kitap, 3. bölüm "Yüzük Güneye Gidiyor"
  10. ^ Tolkien 1998a, 4. kitap, 1. bölüm "Sméagol'u Ehlileştirilmesi"
  11. ^ Tolkien 1998a, 4.kitap, 9. bölüm "Shelob'ın İni"
  12. ^ a b Tolkien 1998a, 4. kitap, 10. bölüm "Efendi Samwise'ın Seçimi"
  13. ^ a b Tolkien 1955, 6. kitap, 1. bölüm "Cirith Ungol Kulesi"
  14. ^ a b Tolkien 1955, 6. kitap, 3. bölüm "Hüküm Dağı"
  15. ^ Tolkien (1998a), 4. kitap, 10. bölüm "Efendi Samwise'ın Seçimi"
  16. ^ Tolkien 1955, 6. kitap, 4. bölüm "Cormallen Kırları"
  17. ^ a b c Carpenter 2023, #246 to Mrs Eileen Elgar, September 1963 drafts
  18. ^ Tolkien 1937, 5. bölüm "Karanlıkta Bilmeceler"
  19. ^ Tolkien 1997, Prologue "Of the Finding of the Ring"
  20. ^ Carpenter 2023, #229 to Allen & Unwin, 23 February 1961
  21. ^ Carpenter 1977, s. 206
  22. ^ J. R. R. Tolkien, "The Name Nodens", Appendix to "Report on the excavation of the prehistoric, Roman and post-Roman site in Lydney Park, Gloucestershire", Reports of the Research Committee of the Society of Antiquaries of London, 1932; also in Tolkien Studies: An Annual Scholarly Review, Vol. 4, 2007
  23. ^ a b c d Tolkien 1997, "İkinci Baskıya Önsöz"

İkincil

değiştir
  1. ^ Hammond & Scull 2005, ss. 38–39.
  2. ^ Byock 1990, s. 31
  3. ^ Carpenter 1977, ss. 71–73, 77
  4. ^ Morris, William; Magnússon, Eiríkur, (Ed.) (1870). Völsunga Saga: The Story of the Volsungs and Niblungs, with Certain Songs from the Elder Edda. Londra: F. S. Ellis. s. xi. 
  5. ^ Evans, Jonathan. "The Dragon Lore of Middle-earth: Tolkien and Old English and Old Norse Tradition". In Clark & Timmons 2000, ss. 24, 25
  6. ^ Simek 2005, ss. 163–165
  7. ^ Simek 2005, ss. 165, 173
  8. ^ St. Clair, Gloriana (2000). Tolkien's Cauldron: Northern Literature and The Lord of the Rings. Carnegie Mellon University. OCLC 53923141. 6 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2025. 
  9. ^ Ross, Alex (22 Aralık 2003). "The Ring and the Rings: Wagner vs Tolkien". The New Yorker. 4 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2025. 
  10. ^ Shippey, Tom (1992). The Road to Middle-earth. Allen & Unwin. s. 296. ISBN 978-0-261-10275-0. 
  11. ^ Wickham-Crowley, Kelley M. (2008). "Roots and Branches: Selected Papers on Tolkien (review)". Tolkien Studies. 5 (1): 233-244. doi:10.1353/tks.0.0021. 
  12. ^ Manni, Franco (8 Aralık 2004). "Roots and Branches: A Book Review". The Valar Guild. Bishop, Jimmy tarafından çevrildi. 16 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  13. ^ Shippey, Tom (2005) [1982]. The Road to Middle-Earth (Third bas.). Grafton (HarperCollins). ss. 40-41. ISBN 978-0-2611-0275-0. 
  14. ^ "JRR Tolkien ring goes on display at The Vyne exhibition". BBC News. 2 Nisan 2013. 11 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013. 
  15. ^ "RIB 306. Curse upon Senicianus". Roman Inscriptions of Britain. 30 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Şubat 2020. 
  16. ^ Evans, Dyfed Lloyd (2012). "Nudd: a Cymric, Brythonic and Irish God, also known as Lludd, Lludd Llaw Ereint, Nuadu, Nuadu Aratlám, Nodons, Nodens, Nudens, Noadatus (The Water Maker, The Spirit of Water)". Nemeton, The Sacred Grove, Home of the Celtic gods. Archived from the original on 18 Şubat 2006. Erişim tarihi: 15 Nisan 2013. 
  17. ^ a b c Anger, Don N. (2013) [2007]. "Report on the Excavation of the Prehistoric, Roman and Post-Roman Site in Lydney Park, Gloucestershire". Drout, Michael D. C. (Ed.). The J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. Routledge. ss. 563-564. ISBN 978-0-415-86511-1. 
  18. ^ Armstrong, Helen (May 1997). "And Have an Eye to That Dwarf". Amon Hen: The Bulletin of the Tolkien Society (145): 13-14. 
  19. ^ Bowers, John M. (2019). Tolkien's Lost Chaucer. Oxford University Press. ss. 131-132. ISBN 978-0-19-884267-5. 
  20. ^ a b Radeska, Tijana (28 Şubat 2018). "The idea of "the Ring" existed centuries before Tolkien's epic saga". The Vintage News. 30 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2025. 
  21. ^ de Armas, Frederick A. (1994). "Gyges' Ring: Invisibility in Plato, Tolkien and Lope de Vega". Journal of the Fantastic in the Arts. 3 (3/4): 120-138. JSTOR 43308203. 
  22. ^ a b c d e Katz, Eric (2003). "The Rings of Tolkien and Plato: Lessons in Power, Choice, and Morality". Bassham, Gregory (Ed.). 'The Lord of the Rings' and Philosophy: one book to rule them all. Open Court. ss. 5-20. ISBN 978-0-8126-9545-8. OCLC 863158193. 
  23. ^ Petty, Anne C. (2013) [2007]. "Allegory". Drout, Michael D. C. (Ed.). The J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. Routledge. ss. 6-7. ISBN 978-0-415-86511-1. 
  24. ^ Shippey, Tom (2005) [1982]. The Road to Middle-Earth (Third bas.). HarperCollins. s. 227. ISBN 978-0261102750. 
  25. ^ a b Rosebury, Brian (2003) [1992]. Tolkien : A Cultural Phenomenon. Palgrave. ss. 1-3, 12-13, 25-34, 41, 57. ISBN 978-1403-91263-3. 
  26. ^ a b Perkins, Agnes; Hill, Helen (1975). "The Corruption of Power". Lobdell, Jared (Ed.). A Tolkien Compass. Open Court. ss. 57-68. ISBN 978-0875483030. 
  27. ^ a b Roberts, Adam (2006). "The One Ring". Eaglestone, Robert (Ed.). Reading The Lord of the Rings: New Writings on Tolkien's Classic. Continuum International Publishing Group. s. 63. ISBN 9780826484604. 
  28. ^ Shippey 2002, ss. 112-119.
  29. ^ Sommer, Mark (7 Temmuz 2004). "Addicted to the Ring". Hollywoodjesus.com – Pop Culture From A Spiritual Point of View. 22 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ekim 2011. 
  30. ^ Yell, David M. (2007). The Drama of Man. Xulon Press. s. 108. ISBN 978-1-60266-768-6. 
  31. ^ "Nazgul.wav". 25 Ekim 2009. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (WAV) arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2012. 
  32. ^ "Audiobook Review: The Lord of the Rings: The Two Towers(1981)". The Orkney News. 22 Ocak 2019. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 
  33. ^ "Andy Serkis BBC interview". BBC News. 21 Mart 2003. 10 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2025. 
  34. ^ "The Replica Ring or The One Ring". Jens Hansen - Gold & Silversmith. 29 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2020. 
  35. ^ a b Murphy, Sara (6 Ekim 2021). "The jeweler who forged the One Ring never got to see it". Polygon (İngilizce). 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2021. 
  36. ^ "The One Ring 2nd Ed Character Customisation". Cubicle 7. 12 Eylül 2019. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020. 
  37. ^ "Free League Signs Deal to Publish RPGs in Tolkien's Middle-Earth". Free League. 9 Mart 2020. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2020. 
  38. ^ Jarvis, Matt (10 Mart 2020). "Tales from the Loop studio becomes new publisher for Lord of the Rings RPGs The One Ring and Adventures in Middle-earth". Dicebreaker. Erişim tarihi: 4 Kasım 2020. 

Genel

değiştir
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Tek_Yüzük&oldid=35139590" sayfasından alınmıştır